به گزارش دیپلماسی پلاس ویژگی اصلی سال 2021 این بود که به اندازه سال 2020 که ادعا می شد بدترین سال تاریخ بوده است، آنقدرها هم پر فراز و نشیب نبود. با این حال، توصیفات بد و خوب هر دو از آن بر زبان جاری است. دوازده ماه گذشته خبرهای خوبی به همراه داشت. در واقع، اوایل تابستان به نظر می رسید که COVID-19 رو به عقب‌نشینی است. اما نتیجه اینطور نبود. آنچه در ادامه می خوانید 10 اتفاق برتر جهان از دیدگاه فارین پالیسی است:
10. پیمان آکوس آغاز شد
در 15 سپتامبر، جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، اسکات موریسون، نخست وزیر استرالیا و بوریس جانسون، نخست وزیر بریتانیا، طی مشارکتی امنیتی، پیمان نظامی سه‌جانبه جدید خود را موسوم به آکوس/AUKUS اعلام کردند. مهمترین بخش این توافق، تعهد ایالات متحده به ارائه فناوری ساخت هشت زیردریایی هسته‌ای (بدون سلاح هسته‌ای) به استرالیا بود.
بیانیه اعلام این پیمان، مبتنی بر ضرورت «حفظ امنیت و ثبات در هند و اقیانوس آرام» است. گرچه هیچ یک از اعضای پیمان انگشت اشاره خود را به سمت چین نشانه نبردند، اما آکوس/ AUKUS عمدتاً پاسخی به عرض اندام فزاینده چین در نظر گرفته شد. تعجبی ندارد که پکن این پیمان را «بسیار غیرمسئولانه» و «متناقض» خواند. البته فقط چین نبود که از این توافق ناراضی بود. فرانسه نیز ضمن ابراز خشونت، قرارداد 37 میلیارد دلاری را که طی پیمان آکوس در سال 2016 با استرالیا برای ساخت 12 زیردریایی دیزلی الکتریکی منعقد شده بود، فسخ کرد.
بایدن متعاقباً اعتراف کرد که اعلام این پیمان «ناآزموده و خام» بوده است، در حالی که فرانسه از این اتقاق استفاده کرد تا بر «خود مختاری استراتژیک» خود، یعنی توانایی اتحادیه اروپا برای اقدام مستقل از ایالات متحده در امور جهانی، پافشاری کند. ظن و گمان‌ها در مورد اینکه آیا زمانی زیردریایی های جدید استرالیایی ساخته خواهند شد یا خیر، وجود دارد. این زیردریایی‌ها هزینه‌های گزافی خواهند داشت و تا ده سال دیگر عملیاتی نمی‌شوند.
9. بحران‌های مهاجرت کشورهای ثروتمند را به آزمون می‌گذارد
کاهش جریان‌های مهاجرت بین‌المللی ناشی از کووید-19 در سال 2020، تا سال 2021 ادامه یافت، اما به بحران‌های مهاجرتی پایان نداد. نمونه بارز آن مرز جنوبی ایالات متحده بود. تا ماه اکتبر، تعداد افرادی که به طور غیرقانونی وارد ایالات متحده شده بودند به 1.7 میلیون نفر یعنی به بالاترین رقم از سال 1960 رسید. در هائیتی وجود مسائلی مانند کووید-19، مشکلات اقتصادی، رخدادهای سیاسی و طبیعی مانند ترور رئیس جمهور هائیتی و زلزله‌ای که به دنبال آن به وقوع پیوست، باعث خروج هزاران نفر از این کشور شد. با اینکه انتظار می رفت دولت بایدن به مراتب بیشتر از دولت ترامپ از این موج مهاجرت استقبال کند اما برای جلوگیری از ورود مهاجران، به بسیاری از سیاست های خشن خود بر ضد مهاجرت ادامه داد.
اتحادیه اروپا در مقایسه با سال 2020 شاهد افزایش 70 درصدی افرادی بود که به طور غیرقانونی وارد کشورهای این اتحادیه می شدند، در حالیکه منتقدان می‌گفتند اتحادیه اروپا از وظایف خود برای کمک به مهاجران کوتاهی می‌کند. افزایش تعداد مهاجرانی که از فرانسه و از طریق کانال مانش عبور می‌کردند، باعث درگیری دیپلماتیک بین پاریس و لندن شد. در همین اثنا، بلاروس مهاجران را تشویق کرد تا از خاک این کشور عبور کنند تا وارد لتونی، لیتوانی و لهستان شوند و به اتحادیه اروپا فشار بیاورد تا تحریم‌هایی را که در اعتراض به تقلب در انتخابات ریاست‌جمهوری بلاروس در سال 2020 اعمال کرده بود، پایان دهد. بعید است که این بحران ها در سال‌های آینده از بین بروند. حدود 84 میلیون نفر در سراسر جهان به اجبار از خانه‌های خود آواره شده‌اند. درگیری، فروپاشی اقتصادی، و تغییرات آب و هوایی یحتمل این تعداد را افزایش می‌دهد.
8. برنامه هسته ای ایران پیشرفت می کند
سال 2021 با این خوش‌بینی شروع شد که توافق هسته‌ای ایران احتمالاً سه سال پس از خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از توافق احیا شود. وقتی جو بایدن روی کار آمد، سیاست ترامپ در قبال ایران را یک «فاجعه خودساخته» خواند و متعهد شد در صورت بازگشت ایران به توافق، خود نیز به توافق بازگردد. گرچه، در حرف آسان بود و نه در عمل.
در فوریه، دولت بایدن دعوت اتحادیه اروپا را برای پیوستن مجدد به مذاکرات پذیرفت. شوخی‌های دیپلماتیک بین تهران و واشنگتن آغاز مذاکرات را تا آوریل به تعویق انداخت. انفجاری در تأسیسات هسته‌ای ایران در اواسط آوریل که احتمالاً نتیجه خرابکاری‌های اسرائیل بود، ایران را بر آن داشت تا اعلام کند که غنی‌سازی اورانیوم تا 60 درصد را آغاز کرده است، سطحی که هیچ استفاده غیرنظامی ندارد، گرچه در زیر آستانه لازم برای سلاح قرار می‌گیرد. پنج دور دیگر از مذاکرات قبل از انتخابات ریاست جمهوری ایران در ژوئن برگزار شد که ابراهیم رئیسی پیروز انتخابات شد.
وی بلافاصله گمانه زنی‌ها مبنی بر نزدیک بودن توافق را کاهش داد و گفت: «وضعیت در ایران با رأی مردم تغییر کرده است». مذاکرات سرانجام در اواخر نوامبر از سر گرفته شد، اما ایران از امتیازاتی که در دورهای قبلی داده بود کنار رفت و درخواست اولیه خود را مبنی بر لغو تمامی تحریم‌های دولت ترامپ از سوی ایالات متحده تکرار کرد. با پایان یافتن سال 2021، مذاکرات در آستانه فروپاشی بود، به طوری که طبق برخی برآوردها، ایران تنها یک ماه تا دستیابی به اورانیوم با درجه تسلیحاتی فاصله داشت و دولت بایدن با این سوال روبرو شد که در صورت شکست دیپلماسی چه باید بکند.
7. زنجیره تأمین متزلزل می‌شود
در سال 2021 «زنجیره‌های تأمین» به یک اصطلاح خانگی تبدیل شد. برای چندین دهه، کسب‌وکارها بر این باور بودند که برون‌سپاری تولید کلید موفقیت است و این استراتژی نتیجه داد، و شرکت‌هایی که زنجیره تامین خود را بهبود بخشیدند شاهد کاهش هزینه ها و افزایش سود بودند. بعد ازشیوع کووید-19 جنبه منفی زنجیره‌های تامین آشکار شد: کمبودها و توقف کار و تولید در بیشترین سطح خود اثرش را بر خانواده گذاشت. زمانی که همه‌گیری کرونا برای اولین بار شروع شد، کارخانه‌ها تعطیل شدند و بسیاری از شرکت‌ها سعی کردند موجودی انبارها را کاهش دهند تا درگیر کالاهای فروخته‌نشده نشوند. اما زمانی که تقاضای مصرف‌کنندگان در سال 2021 با در دسترس قرار گرفتن واکسن‌ها افزایش یافت، بسیاری از شرکت ها در بسیاری از موارد و منابع با کمبود مواجه بودند. کمبود کانتینرهای حمل و نقل و پشتیبانی در بنادر سراسر جهان مسائل را پیچیده تر کرد، اما به اتفاقی که ماه مارس افتاد، کمکی نکرد. کشتی کانتینری Ever Given در کانال سوئز به گل نشست و یکی از آبراه‌های بزرگ جهان را به مدت یک هفته مسدود کرد و منجر به تحمیل هزینه‌ای بالغ بر 9.6 میلیارد دلار در روز شد. شرکت فورد موتور پیش‌بینی کرده بود که در سال 2021 به دلیل کمبود قطعات نیمه‌رسانا، با کاهش فروش 1.1 میلیون خودرو مواجه می‌شود. سایر کالاهایی که در سال 2021 با کمبود روبه رو بود بنزین، روغن پالم، مرغ، ذرت، کلر و هات داگ بود. اختلالات زنجیره تامین ناشی از کووید-19، که باعث افزایش تورم در سراسر جهان شده است، ممکن است سال ها ادامه داشته باشد.
6. بازگشت طالبان به قدرت
جنگ ایالات متحده در افغانستان که بیست سال قبل شروع شده بود، با قدرت گرفتن طالبان، پایان یافت. در سال 2020، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا با طالبان وارد توافق شد و این توافق مستلزم خروج تمام نیروهای آمریکایی تا 1 می 2021 بود. دو هفته قبل از تاریخ تعیین‌شده، رئیس جمهور جو بایدن دستور داد که خروج کامل ایالات متحده حداکثر تا 11 سپتامبر 2021 – در بیستمین سالگرد حملات 11 سپتامبر – به پایان برسد. با ادامه عقب نشینی، ارتش ملی افغانستان سقوط کرد و طالبان کشور را به دست گرفت. کابل در 15 آگوست سقوط کرد و هزاران خارجی در پایتخت این کشور گرفتار شدند. ایالات متحده تلاش گسترده‌ای را برای خروج آمریکایی‌های سرگردان تا تاریخی که طالبان تعیین کرده بودند یعنی 31 آگوست آغاز کرد. آمریکایی‌ها تا 30 آگوست به طور کامل خارج شدند و بیش از یکصد شهروند آمریکایی و حدود 300000 افغان که احتمالاً واجد شرایط دریافت ویزای سریع ایالات متحده بودند، افغانستان را ترک کردند. بایدن این خروج را «موفقیتی فوق‌العاده» خواند. از آنجا که اکثر آمریکایی‌ها مخالف بودند، به همین دلیل محبوبیت عمومی او به پایین‌ترین حد خود رسید. مقامات متحد این عقب‌نشینی را «حماقت» و «شکست» خواندند. ایالات متحده در طول دو دهه بیش از 2.3 تریلیون دلار یا تقریباً 300 میلیون دلار در روز به مدت بیست سال برای افغانستان هزینه کرد. بیش از 2500 نظامی آمریکایی و 4000 پیمانکار غیرنظامی آمریکایی در افغانستان جان باختند. شمار افغان‌هایی که جان خود را از دست دادند احتمالاً به 170000 نفر رسید. دولت جدید طالبان علیرغم ادعای متفاوت بودن، تا کنون درست شبیه حکومتی عمل کرده است که بیست سال پیش جهان را وحشت زده کرد، لذا به نظر می رسد بحران انسانی عظیمی در پیش باشد.
5. جنگ داخلی اتیوپی بدتر می‌شود
ابی احمد، نخست وزیر اتیوپی، جایزه صلح نوبل 2019 را به دلیل میانجی‌گری و صلح با کشور همسایه اریتره دریافت کرد. حدود دو سال بعد، اتیوپی درگیر جنگ داخلی شدیدی شد. بهانه فوری برای شروع جنگ در نوامبر 2020 شروع شد زمانی که ابی احمد به ارتش اتیوپی دستور داد تا به تیگرای، واقع در شمال اتیوپی حمله کنند، در واقع پس از اینکه نیروهای جبهه آزادیبخش خلق تیگرای (TPLF) پایگاه ارتش فدرال را غارت کردند. حدود دو میلیون اتیوپی آواره شده‌اند و همه طرف‌های درگیری مرتکب جنایات جنگی مانند پاکسازی قومی، قتل عام، و تجاوزهای گروهی شده‌اند. تلاش‌های دیپلماتیک برای پایان‌دادن به درگیری‌ها تاکنون به جایی نرسیده است. سال آینده میتواند برای کشوری که این وضعیت را سهم خود نمی‌دید، با مشقت های بیشتری همراه باشد.
4. ادامه فرسایش دموکراسی در جهان
فرسایش جهانی حکومت دموکراتیک که از سال 2006 آغاز شده است، در سال 2021 ادامه یافت. ایالات متحده، که مدت ها قهرمان دموکراسی بود، شاهد انتقال مسالمت‌آمیز قدرتش برای اولین بار در تاریخ بود که با اغتشاش و شورش 6 ژانویه مواجه شد. به علاوه اینکه آن رویداد، با تلاش‌هایی که در بسیاری از ایالات سرخ برای محدودکردن حق رأی و واگذاری حق به قانون‌گذاران برای لغو نتایج انتخابات، منجر به چیزی شد که زمانی غیرقابل تصور بود و آن نامگذاری ایالات متحده به «دموکراسی وارونه» بود. این امر همراهان زیادی به دنبال داشت. نخست وزیر هند نارندرا مودی منتقدان را سرکوب کرد و خانه آزادی هند را از «آزاد» به «تا حدی آزاد» تقلیل داد و گزارشگران بدون مرز را بر آن داشت که این رویداد را به عنوان «یکی از خطرناک‌ترین کشورهای جهان برای خبرنگارانی که تلاش می‌کنند کار خود را به نحو احسن انجام دهند» معرفی کنند. ژایر بولسونارو، رئیس‌جمهور برزیل به مشروعیت انتخابات کشورش به شدت اعتراض کرد و در سخنانی انگیزشی «دموکراسی در برزیل را در حال مرگ دانست». دموکراسی های نوپا در میانمار، چاد، مالی، گینه و سودان همگی با کودتا سرنگون شدند. در همین حال، دولت های استبدادی به سرکوب مخالفان ادامه دادند. الکسی ناوالنی رهبر مخالفان روسیه پس از بازگشت از آلمان به روسیه زندانی شد. بلاروس نیز یک جت مسافربری را برای دستگیری یک منتقد صاحب نام منحرف کرد. چین کنترل خود را بر هنگ کنگ تشدید کرد. کوبا هزاران منتقد را پس از بزرگترین اعتراضات خیابانی در تاریخ خود دستگیر کرد. در ماه دسامبر، جو بایدن میزبان اجلاس مجازی دموکراسی با هدف «تمرکز بر چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی دموکراسی‌ها» بود. مشخص نبود که آیا این رویداد میتواند به معکوس‌کردن روند نگران‌کننده جهانی، کمک چندانی کند یا خیر.
3. جو بایدن رئیس جمهور می شود
جو بایدن در سال 2021 مکرراً به این نکته اشاره کرد که آمریکا عقب افتاده است. وی پس از روی کار آمدن به سرعت به وعده خود مبنی بر تقویت روابط با متحدان آمریکا وارد عمل شد، ایالات متحده را به توافقنامه اقلیمی پاریس و سازمان بهداشت جهانی بازگرداند، پیمان «استارت نو» را به مدت پنج سال تمدید کرد، به دنبال احیای توافق هسته‌ای ایران بود و به حمایت ایالات متحده از عملیات نظامی تهاجمی در یمن پایان داد.
این اقدامات که از سیاست‌های «اول آمریکا» و رئیس‌جمهور پیشین، دونالد ترامپ، فاصله داشت، مورد تحسین سایرین در خارج از کشور قرار گرفت. نظرسنجی‌های اولیه نشان می دهد که تصویر ایالات متحده در خارج از کشور به شدت بهبود یافته است. با این حال بسیاری از پایتخت‌های خارجی آشکارا به این فکر می‌کردند که سیاست‌های خارجی بایدن چقدر متفاوت و پایدار است. در مورد مسائل مهمی مانند چین و تجارت، سیاست‌های بایدن ماهیتاً متفاوت از سیاست‌های قبلی نیست صرفاً در ظاهر تفاوت دارد. بایدن همچنین بسیاری از متحدان خود را، به ویژه در اروپا با ابراز تمایلش برای اقدام یکجانبه نگران کرد. خط لوله Keystone XL را لغو کرد، از افغانستان خارج شد، از چشم پوشی نسبت به حقوق مالکیت معنوی برای واکسن‌ها حمایت کرد و پیمان آکوس را بدون مشورت با شرکای مهمش منعقد کرد.
عقب نشینی ناشیانه از افغانستان، گسترش ناآزموده آکوس، و سرعت آهسته اعلام سفیران نیز تردیدهایی را در مورد صلاحیت دولت بایدن، ایجاد کرد، دولتی که احتمال می‌رفت نقطه قوت بایدن باشد. با کاهش محبوبیت بایدن در داخل و افزایش احتمال اینکه جمهوری‌خواهان یک یا هر دو مجلس کنگره را در انتخابات میان دورهای 2022 بازپس بگیرند، متحدان ایالات متحده باید به این فکر کنند که «ترامپ» و «اول آمریکا» ممکن است در سال 2025 به کاخ سفید بازگردند.
2. واکسن‌های کووید-19 همزمان با جهش ویروس وارد می‌شوند
واکسن‌هایی که برای مقابله با کروناویروس جدید ساخته شده‌اند ممکن است به واکسن‌های آبله، فلج اطفال، و سرخک، اوریون و سرخجه بپیوندند تا پیشرفت‌های عمده‌ای در نجات جان انسان‌ها و کاهش بیماری‌ها داشته باشند. سرعت تولید واکسن‌های کووید-۱۹ خیره‌کننده بود. مدت زمان لازم برای تولید واکسن‌ها در طول تاریخ ده تا پانزده سال بوده است. سریع‌ترین واکسنی که قبلا ساخته شده بود، واکسن اوریون بود که چهار سال طول کشید. واکسن‌های کووید-19 در کمتر از یک سال ساخته شدند. اهمیت دیگر موضوع این است که واکسن‌های پیشرو کووید-19 به طور قابل توجهی خوب عمل کردند. واکسن‌های فایزر و مدرنا هر دو بیش از 90 درصد در برابر انواع اولیه کووید-19 مؤثر هستند. بیش از 7.4 میلیارد دوز واکسن در 184 کشور در یازده ماه اول سال 2021، با اهداء کمک‌های مالی هفتاد کشور، تجویز شد. متأسفانه، بسیاری از افرادی که می‌توانستند واکسینه شوند، این کار را نکردند، و بسیاری از افرادی که می‌خواستند واکسینه شوند، نتوانستند. این اتفاق مهلکی بود زیرا کووید-19 فوق‌العاده مسری است.
نوع دلتا که برای اولین بار در دسامبر 2020 در هند شناسایی شد، نسبت به نسل‌های قبلی خود مسری‌تر بود و به زودی به گونه غالب در سراسر جهان تبدیل شد. در نوامبر 2021، دانشمندان آفریقای جنوبی ظهور گونه اُ-میکرون را شناسایی کردند که در عرض چند هفته در سراسر جهان پیدا شد. با پایان سال 2021، مشخص نبود که آیا اُ-میکرون تهدید بزرگتری برای سلامتی است یا خیر؟ آیا اقتصاد جهانی را وارد چرخش دیگری می‌کند یا خیر؟ آنچه واضح بود این بود که بیش از 5 میلیون نفر در سراسر جهان و 800000 آمریکایی بر اثر کووید-19 جان باختند.
1. کشورها دوباره در چالش گرمایش جهانی و تغییرات آب و هوایی شکست می‌خورند
«آژیر قرمز برای بشریت» آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، گزارش سازمان ملل که در ماه آگوست منتشر شد، را تبیین کرد، مبنی بر اینکه بشریت با گرمایش جهانی/تغییرات آب و هوایی فاجعه‌باری مواجه است، مگر اینکه انتشار گازهای گرما کاهش یابد. اما برای اطلاع از این موضوع نیازی به خواندن گزارش 4000 صفحه‌ای نیست. آب و هوای بسیار گرم در سال 2021 بر اخبار غالب بود، همانطور که اغلب در دهه گذشته چنین بوده است. خشکسالی بی‌سابقه جنوب غرب آمریکا را تحت تاثیر قرار داد. سیل بی‌سابقه، بلژیک و غرب آلمان را ویران کرد. آتش‌سوزی‌های بسیار یونان را درنوردید. باران‌های موسمی اخیر، هند و نپال را ویران کرد. افرادی که در برابر این تغییرات نگاه خوش‌بینانه‌ای دارند می‌توانند نسبت به برخی تحولات در سال 2021 خوشحال باشند.
سایر اتفاقاتی که در سال 2021 می‌توان به آنها اشاره کرد
در ژانویه، عربستان سعودی نسبت به بازگشایی مرز خود با قطر موافقت کرد و به بحران دیپلماتیک سه ساله پایان داد.
در ماه فوریه، مجلس سنای ایالات متحده در دومین محاکمه استیضاح دونالد ترامپ، وی را تبرئه کرد.
در ماه مارس، پاپ فرانسیس در عراق با آیت‌الله العظمی علی سیستانی دیدار کرد که اولین دیدار تاریخ بین یک پاپ و یک آیت‌الله بود.
در ماه آوریل، اختلاف بر سر دسترسی به آب باعث درگیری در مرز قرقیزستان و تاجیکستان شد و 55 نفر کشته و حدود 50000 نفر آواره شدند.
حمله‌ای سایبری ماه می، توسط هکرهای جنایتکار روسی، خط لوله نفتی کولونیال را مسدود کرد و تحویل بنزین در شرق ایالات متحده را مختل کرد.
در ژوئن، رهبران گروه 7 موافقت کردند که از حداقل نرخ مالیات شرکتی جهانی حداقل 15 درصد حمایت کنند.
در ماه جولای لیتوانی به تایوان اجازه داد تا سفارت خود را در ویلنیوس باز کند، تصمیمی که چین را واداشت تا سطح روابط خود را با کشور بالتیک کاهش دهد.
در آگوست، کاخ سفید با فروش 750 میلیون دلار تسلیحات به تایوان موافقت کرد، تصمیمی که از سوی چین سریعاً محکوم شد.
در سپتامبر، ایالات متحده درخواست سه ساله مبنی بر استرداد یکی از مدیران ارشد هوآوی از سوی کانادا را رد کرد و چین را واداشت تا دو شهروند کانادایی را که در زمان ارائه حکم استرداد برای اولین بار در سال 2018 دستگیر کرده بود، را آزاد کند.
در اکتبر، کنسرسیوم بین المللی روزنامه‌نگاران تحقیق اسناد پاندورا را منتشر کردند که حاوی بیش از 12 میلیون سند بود. این اسناد نشان می‌داد چگونه ثروتمندان و قدرتمندان از حساب های خارج از کشور برای فرار از مالیات و مخفی کردن پول استفاده می‌کنند.
مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق در ماه نوامبر از حمله هواپیمای بدون سرنشین به خانه‌اش جان سالم به در بُرد.
تجمع نظامی روسیه در نزدیکی مرز اوکراین، بایدن را بر آن داشت تا در تماس ویدیویی به ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه هشدار دهد که در صورت حمله روسیه به اوکراین، ایالات متحده «با اقدامات اقتصادی و دیگر اقدامات قویاً پاسخ خواهد داد».
منبع: فارین پالیسی/ ترجمه اختصاصی دیپلماسی پلاس
