یادداشت/ از وابستگی اروپا به انرژی روسیه تا جنگ اوکراین؛ چه کسی ضرر می کند؟

تاریخ، واژه ای بسیار مهم در نظر بسیاری از انسان ها است. با این حال می توان گفت به اندازه جایگاه مهمش ، به آن بها داده نشده!

زمانی که میخواهیم پدیده ای را بررسی کنیم یک نگاه به حال، یک نگاه به آینده و یک نگاه به گذشته داریم. حال چرا نگاهی به گذشته پدیده ها داریم؟ در پاسخ این سوال   می توان گفت گذشته،شناسنامه هر پدیده است، یا می توان گفت برای پیش بینی و قضاوت درست و حرفه ای پدیده ، باید تاریخ پدیده را درست و کارساز دانست. پس تسلط بر تاریخ و شناسنامه یک پدیده کلید تمامی درهای شناخت یک پدیده را به همراه خود خواهد آورد.

بسیاری از تحلیل گران ارشد و مهم هم در ابتدای قضایای اوکراین و روسیه(پس از سال2000 میلادی) مستقیم به سراغ پیشینه و تاریخ آن رفتند. بررسی تاریخ را با عینک های متفاوتی می توان آغاز کرد. از عینک اقتصاد و انرژی و فرهنگ گرفته تا موارد دیگر.  ما در این بخش از پرونده ویژه، بازهم به سراغ بررسی موضوعات از منظر انرژی خواهیم رفت و تاریخ انرژی منطقه مهم روسیه و اوکراین و اروپای شرقی را بررسی خواهیم کرد. منطقه ای که می تواند دریچه تغییرات عظیمی در ادامه راه قرن بیست و یک برای سراسر جهان باشد.

از منظر تاریخی این جنگ را می توان در زمره جنگ هایی با ریشه تاریخی قرار داد، چرا که روسیه خود بخشی مهم از تاریخ هزار سال اخیر جهان و تمدن مادر منطقه شرق اروپا بخصوص در فدراسیون روسیه و اوکراین امروزی است.

* پرونده ویژه «تحولات انرژی جهان و جنگ اوکراین» به صورت کامل و کارشناسی در دیپلماسی پلاس پوشش داده می شود.

بعد از کشف نفت و انقلاب بزرگ در حوزه انرژی های مصرفی در جهان، روس ها هم مانند کشورهای خاورمیانه خود را بر روی گنجینه هایی عظیم از نفت و سپس گاز مشاهده کردند. گنجینه هایی عظیم از انرژی که کشور های اروپا را از لحاظ توسعه پایدار ارزان و سریع و حتی حیات ارزان قیمت به روسیه وابسته می کرد. بطور کلی در صد سال اخیر روسیه پایه کسب ثروت و توسعه خود را بر استخراج و فروش نفت وگاز و حضور گسترده در بازار انرژی بخصوص اروپا قرار داده است. اهمیت روسیه و منابع انرژی اش را بطور خلاصه بیان کردیم، اما این را هم باید گفت که اروپایی ها فقط به سمت انرژی روسیه نمی روند، بلکه برای مسائلی مهم این را اثبات کرده اند که حاضرند به سراغ انرژی گران تر از سوی ایالات متحده آمریکا و خاورمیانه بروند. مسائل مهمی مانند افزایش نفود بیش از حد روسیه در اروپا، جنگ و نبرد سخت با همسایگان و تجاوز به خاک آنان و… .

از آفریقا و منابع انرژی نسبتا خوب آن هم نباید گذشت اما روس ها از زمان شوروی

و استعمار زدایی کشورهای اروپایی حضور بسیار فعالی به همراه چین در قاره آفریقا داشتند. پس از سقوط شوروی و انفعال ده ساله ی روسیه ی یلتسین، روسیه پوتین حضور خود در آفریقا را بیش از دوره شوروی قدرت بخشید، و اینگونه آفریقا را از شراکت راهبردی با اروپا و غرب دور کرد.

از آفریقا می گذریم و به روسیه و اوکراین باز می گردیم. دو ملت و کشور روسیه و اوکراین بطور تاریخی و قومی و جغرافیایی سالیان درازی در هم تنیده بودند، البته در بسیاری از مقاطع تاریخ مانند نبرد روس و لهستان و جنگ جهانی دوم و… منطقه اوکراین امروزی محل مناقشات زیادی بوده است.

در ادامه و به صورت موردی به تفسیر تحولات اخیر این جنگ مهم خواهیم پرداخت.

اولین مورد نگاه کلی بر اقتصاد دو کشور می باشد. ما به سراغ گزارش بانک جهانی رفتیم. بانک جهانی در گزارش 2022 میلادی خود اشاره به کوچک شدن 45 درصدی اقتصاد اوکراین پس از حمله روسیه به این کشور، داشته است. به وضوح نابودی زیرساخت های اوکراین ،کاهش شدید واردات و صادراتِ این کشور و نبود افقی روشن برای این کشور و اقتصاد آن را می توان عامل کوچک شدن 45 درصدی اقتصاد اوکراین دانست.

البته اقتصاد روسیه هم بی نصیب نمانده و آسیب دیده است. بانک جهانی در این گزارش به کاهش 10 درصدی رشد اقتصادی روسیه اشاره داشته است. روسیه برای اولین بار از 1998 میلادی با کسری بودجه روبه رو شده است، و برای اولین بار از سال1917 ناتوان از بازپرداخت بدهی های خود خواهد بود.

این نکات دلالت بر وابستگی متقابل و وابستگی شدید دو اقتصاد به منابع انرژی و سرمایه حاصل از آن دارد. بطوری که اوکراین گلوگاه انرژی اروپا و بطور ویژه گلوگاه پخش انرژی روسیه به اروپا می باشد.

دراین گزارش بانک جهانی حوزه هایی که بیشترین ضرر را از این جنگ خواهند دید هم مورد بررسی قرار داده است. حوزه اروپا و آسیای میانه مهم ترین مناطقی هستند که در این گزارش به آن اشاره شده است.

همانطور که اشاره شد اروپا به واسطه نزدیکی مکانی و انتقال و هزینه ارزان انرژی روسیه، انرژی این کشو را پایه انرژی وارداتی خود قرار داد. بخصوص پس از فروپاشی شوروی این همکاری شدت گرفت.

25 کشور اروپایی تا قبل از جنگ از روسیه گاز وارد می کردند و همه خطوط جز یک خط از خاک اوکراین عبور می کردند. پس می توان نتیجه گرفت اوکراین گلوگاه انرژی اروپا می باشد. لازم به ذکر است اوکراین پس از روسیه پهناورترین کشور اروپا می باشد.

این جنگ باعث قطع  منابع انرژی از این صادرکننده بزرگ انرژی در جهان شد.

این اقدام دو نتیجه دارد؛ ابتدا اروپا را از یک منبع انرژی مطمئن و ارزان محروم می سازد. این نتیجه باعث توقف قطار توسعه و امنیت انرژی و اقتصادی در اروپا می شود، که شاهد خرید گران انرژی و کاهش سودآوری و مازاد تولید و در نهایت رکورد و ورشکستگی اقتصاد اروپا خواهیم بود.

نتیجه دوم، کاهش درآمد روسیه و کوچک شدن اقتصاد آن در اثر تحریم و از دست دادن بازار ها خواهد بود. این نتیجه بسیار مهم است، چرا که بر آسیای میانه و کشور های سابق شوروی که همچنان متاثر از روسیه هستند تاثیر بد خواهد گذاشت.

اقتصاد کشور های آسیای میانه همواره به اقتصاد روسیه و تحولات مسکو وابسته بوده است. البته به این نکته باید اشاره شود که چین درحال کاستن از تاثیر زیاد روسیه بر تحولات و اقتصاد این کشورها است. با این حال کاهش حجم اقتصاد روسیه باعث کاهش رشد اقتصادی کشورهای آسیای میانه خواهد شد.

کاهش درآمد روسیه و تحریم های روسیه یک قربانی دیگر به نام شرکت های مطرح اروپایی خواهد داشت. جالب است بدانید که صادرات آلمان و شرکت های مطرحش مانند بنز به روسیه بسیار بیش از کشور های نزدیک و همسو به آلمان بوده است. درنهایت از دست دادن اینچنین بازار عظیمی برای آنها هم مسلما گران تمام خواهد شد.

کشورهای دیگری مانند ایتالیا، فرانسه و حتی خود ایالات متحده از کاهش درآمد روسیه نتایج بدی را خواهند گرفت. البته نتایج مثبتی هم در میدان جنگ و کنترل قدرت رقیبی مانند روسیه برای آنها خواهد داشت.

* امیرحسین خادمی