به‌گزارش مرکز مطالعات سورین، اندیشکده کویینسی درمقاله تازه خود به‌قلم «آرتین درسیمونیان» نوشت: تاریخچه مذاکرات با میانجیگری بین‌المللی بین ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه مورد مناقشه قره‌باغ کوهستانی خوشایند نبوده است.
تاکنون بیشترین دستاوردها، پیروزی ارمنستان در جنگ ۱۹۹۲-۱۹۹۴ و پیروزی آذربایجان در جنگ ۲۰۲۰ بوده.
به نظر می‌رسد که تغییر موضع بنیادین دولت «نیکول پاشینیان» -نخست‌وزیر ارمنستان- فرصت جدیدی برای صلح فراهم می‌کند، اما تنها در صورتی که بتوان حقوق و امنیت ارامنه قره‌باغ را تضمین کر، این مسئله هم یک چالش و هم یک فرصت برای آمریکا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد است.
با وجود جنگ دوم بر سر منطقه مورد مناقشه، زمانی که آذربایجان با حمایت ترکیه، برخی از مناطق را در خود محصور و همچنین مناطق اطراف آن را که نیروهای ارمنی در جنگ اول تصرف کرده بودند، تسخیر کرد.
ده‌ها هزار نفر از ارمنی‌های بومی در قره‌باغ کوهستانی باقی ماندند؛ این امر سپس در یک آتش‌بس با میانجیگری روسیه، در نوامبر سال ۲۰۲۰، انجام شد که تضمین‌کننده دستاوردهای ارضی بیشتر برای آذربایجان در داخل و اطراف آن می‌شد و از آن زمان، باقی‌مانده قره‌باغ کوهستانی تحت کنترل ارمنستان، هر چند به میزان ناکافی، توسط نیروهای حافظ صلح روسیه محافظت می‌شود.
دستیابی به یک توافق صلح نهایی بر اساس شرایط پاشینیان آسان نخواهد بود؛ از دسامبر گذشته، آذربایجان، ابتدا از طریق فعالان محیط زیست مورد حمایت دولت و اخیراً از طریق ساخت یک ایست بازرسی، عملاً قره‌باغ کوهستانی را به ارمنستان و جهان خارج مسدود کرد.
این اقدام، به‌طور گسترده محکوم شد (از جمله توسط دیوان بین‌المللی دادگستری) و منجر به این شد که جمعیتی که از قبل در معرض خطر بودند، از کمبود شدید انرژی، دارو و غذا رنج بیشتری ببرند.
کمیته بین‌المللی صلیب سرخ که می‌توانست قبل از نصب این گیت توسط آذربایجان وارد قره‌باغ کوهستانی شود.
اکنون مشکلاتی را برای ورود به منطقه محاصره‌شده و تحویل کمک‌های ضروری گزارش می‌کنند، اگرچه به نظر می‌رسد تخلیه پزشکی افراد قره‌باغ از سر گرفته شده است.
واشنگتن اکنون باید در نظر بگیرد که چگونه می‌تواند ارسال کمک‌های بشردوستانه به ارمنی‌های قره‌باغ را تسهیل کند، چه از طریق هواپیما یا چه از طرق دیگر.
بسیار مهم است که آمریکا و اتحادیه اروپا، برای توافقی که حفاظت مناسب از جمعیت بومی را از طریق گفتگو با حمایت بین‌المللی بین رهبران ارامنه قره‌باغ و آذربایجان تضمین می‌کند، فشار بیاورند.
اگر الحاق مجدد قره‌باغ به آذربایجان منجر به پاک‌سازی قومی جمعیت ارمنی آن شود، ارامنه چه در خود جمهوری ارمنستان و چه در دیاسپورا هرگز نتیجه را نمی‌پذیرند؛
ارمنستان به‌احتمال زیاد همان کاری را که آذربایجان بین سال‌های ۱۹۹۴ و ۲۰۲۰ انجام داد، انجام می‌دهد و مجدداً به‌منظور از سرگیری جنگ در لحظه‌ای مطلوب اقدام می‌کند.
در حال حاضر به‌رغم واقعیت آشکار برتری نظامی آذربایجان و ناتوانی آشکار روسیه در اجرای دقیق شرایط آتش‌بس ۲۰۲۰، پاشینیان با تغییر در سیاست ارمنستان، ریسک سیاسی عظیمی را متحمل شده است و پیشنهاد جدید پاشینیان به‌عنوان یکی از ناخواسته‌ترین و شگفتی‌آورترین پیشنهادات برای جمعیت ارمنستان و قره‌باغ بود.
این وظیفه پاشینیان و دولت او خواهد بود که به ارامنه توضیح دهند چرا واقعیت کنونی به نفع کشور آن‌ها نیست و چگونه این وضعیت را با سیاست قبلی خود تطبیق دهند، اما واشنگتن، همراه با اتحادیه اروپا و سازمان ملل، باید با فشار بر آذربایجان، تضمین حقوق و امنیت ارمنی‌های قره‌باغ و عملی بودن ابتکار پاشینیان را آزمایش کنند تا مذاکرات کلی و تأیید توافق پیش‌بینی شده توسط دولت ارمنستان توانایی پیشرفت داشته باشد.
در حالی که «الهام علی‌اف» -رئیس‌جمهور آذربایجان- اصرار دارد که ارمنیان قره‌باغ از حقوق یکسانی برخوردار خواهند شد، با توجه به سابقه سرکوبگرانه حقوق بشر نظام او، تضمین‌کننده‌ترین صحبت‌های او نیز نمی‌تواند اطمینان خاطر ایجاد کند.
در ضمن او با حضور بین‌المللی به این دلیل مخالفت کرده است که هر گونه بحث در مورد قره‌باغ کوهستانی دخالت در امور داخلی باکو است و این نیز یک عامل برای اطمینان نداشتن به تضمین امنیت قره‌باغ است.
با این حال، آمریکا دارای اهرم‌های دیپلماتیک و اقتصادی بسیاری علیه آذربایجان است، مانند توانایی لغو معافیت بند ۹۰۷، تعلیق فروش نظامی و پشتیبانی وزارت دفاع به آذربایجان و اعمال ممنوعیت روادید که همگی می‌تواند مشوقی برای آذربایجان نسبت به همکاری با ارمنستان است.
با توجه به افزایش توجه اتحادیه اروپا به این مناقشه، بروکسل این فرصت را دارد تا با حمایت آمریکا مسئولیت بیشتری در منطقه به عهده بگیرد و با توجه به افزایش تنش بین مسکو و غرب، روسیه به‌احتمال زیاد با هرگونه عملیات حفظ صلح تحت سلطه غرب مخالفت خواهد کرد.
بنابراین، دولت بایدن باید حمایت از استقرار یک نیروی حافظ صلح سازمان ملل متحد را که از کشورهای بی‌طرف استخدام می‌شود تا به‌عنوان ضامن توافق نهایی صلح و حقوق و امنیت ارامنه قره‌باغ عمل کند، مدنظر قرار دهد.
حضور بی‌طرف سازمان ملل به دلیل موضع روسیه ضروری است؛ رهبری روسیه با وارد کردن نیروهای حافظ صلح خود به قره‌باغ کوهستانی با یک مأموریت پنج‌ساله، همان‌طور که در توافق آتش‌بس تصریح‌شده است، غرب را به فشار برای توافق بین دو طرف متهم می‌کند که برای حذف حضور و نفوذ روسیه از قفقاز جنوبی طراحی شده است.
در مذاکرات بعدی، غرب باید روشن کند که این هدفش نیست و حل‌وفصل نهایی بین ارمنستان و آذربایجان خود به‌اندازه کافی چالش‌برانگیز است و غایت اصلی نیز پایان این مناقشه است.
