الوقت- هر چند دولت سیزدهم راهبرد نگاه به شرق را در راس برنامه‌های سیاست خارجی خود قرار داده است و از زمان روی کار آمدن با افزایش سطح همکاری با کشورهای آسیا در این راهبرد موفقیتهای زیادی را کسب کرده است اما توجه به دیگر مناطق استراتژیک جهان هم از دید دولتمردان جمهوری اسلامی مغفول نمانده است. آمریکای لاتین یکی از این مناطق است که در دو دهه گذشته در سیاستهای ایران جایگاه خاصی داشته است و در دولت سیزدهم این مسئله با جدیت پیگیری می‌شود. در این رابطه، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه کشور جمهوری اسلامی در روزهای اخیر اولین سفر خود را به سه کشور ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه انجام داد و با مقامات ارشد این کشورها دیدار و گفتگو کرد.
اجرای توافقات قبلی اولویت سفر امیرعبداللهیان
نیکاراگوئه اولین مقصد وزیر خارجه در آمریکای لاتین بود و با مقامات این کشور دیدار و گفتگو کرد و مسئولان نیکاراگوئه بر تقویت روابط دو کشور به‌‌ویژه در بحث دیپلماسی انرژی و نفت تأکید داشتند. کلید این روابط اقتصادی هم از از مهر ماه گذشته زده شد و بر سر دریافت مشتقات نفتی مورد نیاز نیکاراگوئه بین مقامات دو کشور توافقاتی حاصل شد.
در سفر امیرعبداللهیان هم مقامات نیکاراگوئه بر گسترش روابط اقتصادی و استفاده از دانش ایران در تکنولوژی‌های مختلف تأکید کردند. وزیر خارجه درباره دستاوردهای سفر خود در نیکاراگوئه تاکید کرد که اخیرا به همراه وزیر خارجه نیکاراگوئه در تهران سند جامع همکاریهای بلندمدت دو کشور را امضا کردیم و در این سفر هم یادداشت تفاهم مکانیسم همکاریها و مشورت‌های سیاسی بین وزارت خارجه‌های دو کشور به امضا رسید. به گفته امیرعبداللهیان، سفرای دو کشور و سفارتخانه‌ها به صورت فعال مناسبات را پیگیری می‌کنند و مواضع دو کشور در موضوعات بین‌المللی و حمایت‌های دو کشور از یکدیگر در سازمان‌های بین‌المللی به شکل درست و در مسیر خوبی قرار دارد. با امضای این یادداشت تفاهم‌های جدید، دو کشور امیدوارند که سطح همکاریهای اقتصادی در آینده نزدیک بیش از پیش گسترش یابد.
ونزوئلا دومین مقصد امیرعبداللهیان بود که در گفتگو با مقامات این کشور، همکاریهای بین دو کشور مورد بررسی قرار گرفت. نیکلاس مادورو، رئیس جمهور ونزوئلا نیز ضمن اشاره به تجربیات دو کشور در مواجهه با چالش‌های مشترک، بر لزوم تقویت و تحکیم همکاریها تأکید کرد. مادورو، ایران و ونزوئلا را دو کشور شجاع و ضد امپریالیسم خواند. لازم به ذکر است که در سفر مادورو به تهران در خرداد گذشته سند همکاریهای جامع راهبردی ۲۰ ساله بین ایران و ونزوئلا امضا شد و سفر وزیر خارجه در اجرایی شدن این سند همکاری موثر خواهد بود.
کوبا، ایستگاه پایانی سفر وزیر خارجه بود که مقامات دو کشور تحریمهای ظالمانه آمریکا و مداخلات این کشور در امور داخلی ایران و کوبا به بهانه حقوق بشری را محکوم کرده و بر تقویت روابط دوجانبه تاکید کردند. استمرار همکاری دو کشور در مجامع بین المللی و تبادل هیئت‌های سطوح عالی بین دو کشور و افزایش روابط اقتصادی از دیگر موضوعات مورد گفتگو بین وزیر خارجه ایران و مقامات کوبا بود.
امیرعبداللهیان پس از پایان سفر خود به آمریکای لاتین، نتایج آنرا مثبت ارزیابی کرد و در صفحه توئیتر خود نوشت:«در نیکاراگوا، ونزوئلا و کوبا و دیدار با مقامات عالی، همبستگی کشورهای مستقل در استراتژیک غرب آسیا و آمریکای لاتین مورد تاکید بود. تروریسم اقتصادی و استفاده ابزاری از حقوق بشر، با هدف ایجاد فشار اجتماعی در بدنه مردم در کشورهای مستقل بی‌اثر شده و یکجانبه گرایی به بن‌بست رسیده است».
مقامات کوبا، نیکاراگوئه و ونزوئلا در دیدار با رئیس دستگاه دیپلماسی به صراحت اعلام کردند که مصمم هستند با ایران در همه حوزه‌ها همکاری کنند. مسئله مهمی که در این دیدارها به آن پرداخته شد همکاری برای مقابله با یکجانبه گرایی و تحریمهای ظالمانه آمریکا بود و این کشورها تاکید داشتند که با افزایش همکاریها می‌توانند با این اقدامات مقابله کنند.
ایران علاوه بر اینکه با روسیه و چین قراردادهای جامع همکاری امضا کرده است، سعی دارد این نوع همکاریها را با کشورهای آمریکای لاتین هم اجرا کند و با ونزوئلا و نیکاراگوئه در این زمینه توافقاتی امضا شده است و هر دو طرف تلاش می‌کنند در حوزه‌های مختلف سطح همکاریها را توسعه دهند.
مقابله با تحریم، فصل مشترک ایران و آمریکای لاتین
ایران و کشورهای آمریکای لاتین از برخی جهات نقاط اشتراک دارند که همین مسئله در همگرایی بیشتر بین دو طرف نقش مهمی ایفا می‌کند. کشورهای آمریکای لاتین هم مانند ایران در دهه‌های اخیر با تحریمهای اقتصادی و تهدیدات آمریکا مواجه بوده‌اند. آمریکا که از سال 1823 و بر اساس دکترین مونروئه، آمریکای لاتین را حیاط خلوت خود اعلام کرد همواره دنبال این بود که کشورهای این حوزه را با سیاستهای خود همسو کند و کشورهایی که در برابر واشنگتن جبهه گرفته‌اند، با تیغ تحریم تنبیه شده‌اند.
ایران و کشورهای امریکای لاتین ظرفیتهای زیادی دارند که با همگرایی بیشتر می‌توانند آثار تحریمهای واشنگتن را بی‌اثر کنند و ایران تجارب زیادی برای ناکام گذاشتن و دور زدن تحریمها دارد.
کشورهای آمریکای لاتین هم دهه‌ها است که با سیاستهای امپریالیستی آمریکا مبارزه می‌کنند و مداخلات واشنگتن را تهدیدی برای امنیت ملی خود می‌دانند. آمریکا بارها با حمایت از غربگراها کودتاهایی را علیه دولتهای قانونی آمریکای لاتین به راه انداخته تا دولتی مطیع بر سر کار بیاورد. در ایران نیز دولت مردمی دکتر مصدق با کودتای آمریکایی- انگلیسی سرنگون شد و از این جهت نیز میان تهران و کشورهای آمریکای لاتین اشتراک وجود دارد و این مسئله می‌تواند دو طرف را به تقویت روابط سیاسی برای مقابله با امپریالیسم آمریکا سوق دهد.
با اینکه آمریکا میلیاردها دلار هزینه کرده تا بتواند غربگرایان را به قدرت برساند اما مردم این قاره پروژه‌های واشنگتن را ناکام گذاشته‌اند و قدرت گیری رهبران چپ و ضد غرب در آمریکای لاتین بر این مسئله صحه می‌گذارد. این منطقه اکنون نه تنها حیاط خلوت برای آمریکا نیست بلکه با حضور قدرتهای فرامنطقه‌ای مانند روسیه، چین و ایران، به منطقه تهدید برای آن تبدیل شده است.
نفوذ ایران بیخ گوش آمریکا
اگرچه اهداف اقتصادی مهمترین بعد سغر امیرعبداللهیان به آمریکای لاتین بود اما دستاوردها و اهداف حضور ایران در این منطقه تنها محدود و محصور در موضوعات اقتصادی نیست. حضور قدرتمند ایران در حیاط خلوت آمریکا بیانگر این است که سیاست منزوی کردن جمهوری اسلامی با شکست مواجه شده و این کشور توانسته هژمونی آمریکا در پیرامون مرزهایش به چالش بکشد و این تهدیدی برای واشنگتن است که بعد از این جمهوری اسلامی تحرکاتش را به دقت رصد خواهد کرد. کشورهای آمریکای لاتین هم در برابر تهدیدات آمریکا خم به ابرو نیاورده و مشتاق همکاری با جمهوری اسلامی هستند و از اعلام همبستگی با ایران هیچ ابایی ندارند و این مسئله گویای این است که سلطه آمریکا در حوزه کارائیب به سر آمده است.
تغییر و تحولاتی که در یکسال گذشته در عرصه جهانی به وجود آمده است، بلوک‌بندی‌های جدیدی که در یکسال گذشته شکل گرفته بیانگر گذار از نظام تک قطبی است و ایران هم مسیر درست تاریخ را تشخیص داده و سعی دارد تا روابط خود را با کشورهای شرق و آمریکای لاتین توسعه دهد. تنوع بخشی به متحدان در عرصه بین‌المللی سبب می‌شود آمریکا به راحتی نتواند فشارهای اقتصادی علیه ایران اعمال کند و آمریکای لاتین در این زمینه کمک شایانی به جمهوری اسلامی خواهد کرد. ایران چند ماه پیش نیز به همراه روسیه و چین، رزمایش مشترکی را در خاک ونزوئلا برگزار کردند و هشداری برای آمریکا بود که دوران بزن در رو به پایان رسیده است و رقبا نیز قدرت لازم برای ضربه زدن به منافع آمریکا را دارند.
اهمیت آمریکای لاتین
کشورهای حوزه کارائیب ظرفیتهای زیادی دارند که در قطب‌بندی‌های اقتصادی در آینده نقش مهمی ایفا خواهند کرد. زمینهای حاصلخیز کشاورزی، در کنار صنایع پیشرفته و وجود معادن عظیم، آمریکای لاتین را به گوهر گرانبهایی تبدیل کرده که توجه همه کشورها را به خود جلب می‌کند.
اینکه روسیه و چین و حتی ترکیه در سالهای اخیر سعی کرده‌اند روابط خود را با آمریکای لاتین تعمیق کنند و قراردادهای زیادی را در عرصه‌های اقتصادی امضا کرده‌اند بیانگر جایگاه این منطقه در تحولات آتی جهان است. این کشورها که عمدتا در جبهه ضد آمریکایی قبرار دارند، درصدند تا سلطه دلاری آمریکا را بشکنند و تلاش برای عضویت در گروه اقتصادی «بریکس» تحت رهبری روسیه و چین با این هدف انجام می‌شود و مقدمات و زیرساختهای آن نیز در سالهای اخیر فراهم شده است.
آمارها حکایت از آن دارند که ۲۵ درصد از زمینهای جنگلی و قابل کشت در این منطقه از کره زمین قرار دارند و دو سوم کشورهای آمریکای لاتین به منابع سرشار معدنی دسترسی دارند. ۶۵ درصد از ذخایر جهانی لیتیوم، ۴۲ درصد از ذخایر نقره، ۳۸ درصد از ذخایر مس و ۲۱ درصد از ذخایر جهانی آهن، آمریکای لاتین را به یکی از مناطق ثروتمند جهان تبدیل کرده است و این ظرفیتهای عظیم برای ایران فرصت خوبی است تا با افزایش همکاریهای خود با این کشورها و فعالیت در حوزه‌های مختلف اقتصادی، بتواند جایگاه خود را در عرصه جهانی ارتقا دهد.
وجود ۳۰ میلیون هکتار زمین قابل کشت برای محصولات کشاورزی در ونزوئلا برای ایران که به این محصولات نیاز دارد فرصت مناسبی است تا با سرمایه گذاری در این بخش مهم و حیاتی تعاملات اقتصادی را تقویت کنند. ونزوئلا با اینکه بیشترین ذخای رنفتی دنیا را در اختیار دارد اما در استخراج فرآورده‌های نفتی با مشکلات زیادی مواجه است و ایران در سالهای اخیر کمکهای زیادی را در این زمینه به کاراکاس کرده است. قرارداد بازیابی پالایشگاه «پاراگوانا»، بزرگترین پالایشگاه نفت ونزوئلا به دست متخصصان ایرانی در صورت اجرایی شدن می‌تواند ظرفیت همکاریها را به طرز چشم‌گیری ارتقا دهد. زمانی که ونزوئلا با کمبود سوخت مواجه بود ایران با ارسال محموله‌های سوخت به رفع این بحرانها کمک کرد و همکاری در حوزه انرژی بین دو کشور درحال افزایش است.
میزان صادرات غیرنفتی ایران به ونزوئلا در سال گذشته رقمی حدود ۴۰ میلیون دلار و صادرات ونزوئلا به ایران حدود ۲۰ میلیون دلار بوده است. امضای قراردادهای جدید اقتصادی و سند همکاری 20 ساله، قرار است این رقم تا سال 2025، به ۵۰۰ میلیون دلار ارتقا یابد. ایران پیش از این در حوزه‌هایی چون تولید مشترک خودرو، ایجاد کارخانه سیمان، کارخانه صنایع لبنی و کارخانه خانه‌سازی با هدف تولید انبوه مسکن با ونزوئلا همکاری کرده بود و اگر این طرحها در سایر کشورهای آمریکای لاتین هم اجرایی شود، برای ایران پیروزی بزرگی خواهد بود.
کوبا هم بیش از دو دهه است با تحریمهای آمریکا دست به گریبان است اما با این حال در حوزه پزشکی و دارو جزء کشورهای پیشرو در جهان است که می‌تواند بسیاری از محدودیت‌های حاصل از تحریمها علیه دو کشور را خنثی کند. به گفته کارشناسان، همکاری کوبا و ایران در حوزه بیوتکنولوژی و تولیدات دارویی ظرفیت بسیار بالایی برای گسترش دارد و بازار این کشور می‌تواند مکانی برای عرضه تولیدات ایرانی به ویژه محصولاتی مانند کالاهای پتروشیمی، کود شیمیایی، مواد غذایی مانند لبنی و شیلاتی باشد. سرمایه‌گذاری ایران در بخش انرژی کوبا و واردات مواد معدنی به ویژه نیکل و روی، توتون و تنباکو و داروهای خاص و مکمل از کوبا می‌تواند نیازهای ایران را در این زمینه رفع کند.
ایران هم به خاطر ذخایر عظیم نفت و گاز می‌تواند به صادرات این منابع غنی به آمریکای لاتین اقدام کرده و بخشی از نیازهای این منطقه را تامین کند. ایران در توسعه تکنولوژیکی، صنعتی و تجاری ظرفیتهای قابل توجهی دارد که می‌تواند با فعالیت در بخشهای صنعتی آمریکای لاتین و همچنین افزایش صادرات کالاهای غیرنفتی، جای پای خود را بیخ گوش آمریکا تثبیت کند. سرمایه گذاری ایران در بخشهای مختلف اقتصادی و تجاری در ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه با هزینه‌های کمتر، برای هر دو طرف برد-برد است.
مواضع همسو در عرصه بین‌الملل
ایران و کشورهای آمریکای لاتین در سازمان ملل هم تقریبا مواضع مشابهی دارند و همواره سیاستهای یکجانبه و مداخلات آمریکا در کشورهای دیگر را محکوم کرده‌اند و این نشان می‌دهد سیاستهای ایران و این کشورها تا چه حد هم‌جهت است. کشورهای ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا به همراه ایران در گروه «دوستان دفاع از منشور ملل متحد» هم حضور دارند و در آبان ماه نیز نشستی را در تهران برگزار کردند و این گروه سعی دارد با همکاری کشورهای در حال توسعه یکجانبه گرایی آمریکا را از بین برده و نظم نوینی را در جهان مستقر کند.
علاوه بر مسائل سیاسی و اقتصادی، وجه اشتراکات فرهنگی هم می‌تواند در نزدیک شدن تهران و آمریکای لاتین موثر تاثیرگذار باشد. به گفته کارشناسان، استکبارستیزی، مبارزه با ظلم، نفی هژمونی بیگانگان و تکیه بر اصالت تاریخی و فرهنگی، جملگی می‌توانند به یک چارچوب و قالب کلان در گسترش مناسبات فرهنگی و تاریخی ایران و کشورهای آمریکای لاتین تبدیل شود.
آمریکا همواره سعی کرده فرهنگ خود را در کشورهای دیگر غالب کرده و همزیستی جهانی بر پایه عقاید تحت نفوذ خود به وجود آورد اما با هم‌افزایی و همکاریهای مشترک فرهنگی بین ایران و آمریکای لاتین، می‌توان بر این اقدامات غلبه کرد و این خواست همگانی است. نگاه عمیق ایران به مسئله فرهنگی و موفقیت در برابر تهاجم فرهنگی غرب می‌تواند الگویی برای کشورهای آمریکای لاتین باشد و هر چه این حلقه و زنجیره مستحکم‌تر باشد شانس موفقیت آن نیز بیشتر خواهد بود و در سالهای اخیر رهبران آمریکای لاتین هم این مسئله را به خوبی درک کرده‌اند.
