روز دوشنبه خبرگزاری اردنی پترا گزارش داد که هیات‌های کارشناسی ایران و عربستان سعودی در امان پایتخت اردن گفت‌وگوهایی پیرامون «اعتمادسازی میان رقبای منطقه‌ای» داشتند. رویترز به نقل از یک دیپلمات ارشد ایرانی نوشته است که هیچ مقامی از ایران در این گفت‌وگوها مشارکت نداشته اما خبرگزاری دولتی پترا در اردن مدعی است هیات‌های کارشناسی ایرانی و سعودی در حاشیه کنفرانسی که از سوی موسسه عربی مطالعات امنیتی برگزار می‌شد، با یکدیگر دیدار کرده‌اند. این دیپلمات ایرانی می‌گوید: «دیداری که در امان برگزار شد یک دیدار رسمی میان مقامات دو کشور نبود. اما این دیدارها میان چهره‌های آکادمیک کمک می‌کند تا دو کشور همسایه درک بهتری از یکدیگر پیدا کنند.» مقام‌های عربستان سعودی هنوز موضعی درخصوص خبری که از سوی خبرگزاری دولتی اردن (پترا) منتشر شد، اتخاذ نکرده‌اند.
پس از سال‌ها تنش در روابط ایران و عربستان، در ابتدای سال جاری میلادی تهران و ریاض تصمیم گرفتند به صورت مستقیم پیرامون موضوعات امنیتی با یکدیگر گفت‌وگو کنند. تاکنون برگزاری 4 دور از این گفت‌وگوها در عراق تایید شده و نتایجی جدی حاصل نشده است. اواخر آبان ماه، فیصل بن فرحان وزیر امور خارجه عربستان سعودی اعلام کرد که «مذاکرات تاکنون مقدماتی بوده و ریشه‌ای نبوده‌اند.» به گفته او، ریاض معتقد است که هم‌سو‌سازی منافع ایران و عربستان امکان‌پذیر است با وجود اینکه در این گفت‌وگوها تاکنون نتایجی کلی حاصل نشده اما به اندازه کافی پیشرفت وجود داشته که دو طرف مایل به ادامه آن باشند. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز در همان زمان اعلام کرده بود «در روند مذاکرات ایران و عربستان تحول جدیدی شکل نگرفته؛ منتظریم جدیت را در طرف مقابل ببینیم. موضوعات دوجانبه و برخی موضوعات منطقه محور گفت‌وگوهاست.»
در چنین شرایطی، سفیر عربستان سعودی در سازمان ملل متحد روز گذشته گفت که کشورش قصد گفت‌وگوی سازنده با ایران را دارد اما تهران «وقت‌کشی» و «بازی» می‌کند. عبدالله المعالمی در یک مصاحبه ویدیویی با روزنامه عرب نیوز که روز دوشنبه منتشر شد، تاکید کرده است: «ما مایلیم این گفت‌وگوها را به سمتی سازنده سوق دهیم که رفتارهای ایران در منطقه را هم در بر بگیرد.» او افزوده «اما تا زمانی که ایرانی‌ها با این گفت‌وگوها بازی می‌کنند، این مذاکرات راه به جایی نخواهد برد.» او تصریح کرده: «رویکرد ایرانی‌ها به این مذاکرات یک رویکرد طولانی‌مدت است، ما اما علاقه‌ای به مذاکره برای مذاکره نداریم.» روابط ایران و عربستان در سال 1394 و در پی حمله تعدادی از افراد به سفارت عربستان سعودی در تهران متشنج شد و دو کشور هنوز درخصوص احیای روابط دیپلماتیک رسمی با یکدیگر به نتیجه نرسیده‌اند. صابر گل‌عنبری، کارشناس مسائل خاورمیانه درخصوص دلایل به نتیجه نرسیدن گفت‌وگوها میان تهران و ریاض معتقد است: «هنوز ایران و عربستان به مرحله برقراری آتش‌بس عملیاتی در منطقه نرسیده‌اند.» او به «اعتماد» می‌گوید: «تنش میان ایران و عربستان با تنشی بزرگ‌تر میان تهران و واشنگتن گره خورده است. با تغییر دولت در ایالات متحده و جایگزینی یک گفتمان دیپلماتیک جدید در واشنگتن، بسیاری از دولت‌های منطقه از جمله عربستان سعودی تصمیم گرفتند به جای تداوم تنش در سطوح بالا با ایران، گفت‌وگو با تهران را در دستور کار قرار دهند. به همین دلیل نیز گفت‌وگوها میان تهران و ریاض آغاز شد.» به گفته صابر گل‌عنبری، نباید انتظار زیادی از گفت‌وگوهای کنونی میان ایران و عربستان داشت، چراکه انباشت مشکلات در روابط دو کشور باعث به وجود آمدن بحران‌هایی شده است که حل و فصل آنها از طریق گفت‌وگو در سطح امنیتی امکان‌پذیر نیست. با این وجود این کارشناس مسائل خاورمیانه باور دارد «گفت‌وگوها حتی در سطح امنیتی فعلی نیز اتفاقی مثبت است و کمک می‌کند پس از سال‌ها درگیری نیابتی و جنگ رسانه‌ای، آرامشی نسبی بر روابط دو کشور حاکم شود و زمینه برای گفت‌وگوهایی جدی‌تر در آینده فراهم گردد.»
گل‌عنبری تاکید می‌کند: «زمانی که گفته می‌شود تنش میان ایران و عربستان با تنشی بزرگ‌تر میان تهران و واشنگتن گره خورده است، یعنی آینده روابط ایران و عربستان وابسته به نتیجه مذاکرات برجامی است. نتیجه مذاکرات هرچه باشد با توجه به آن آینده روابط تهران و ریاض تعیین می‌شود.» او می‌گوید: «گره دیگر در مذاکرات میان ایران و عربستان این است که تهران تاکید دارد درباره متحدان و دوستان‌مان در منطقه با احدی گفت‌وگو نخواهد کرد و این موضع در گفت‌وگوها در عراق منتقل شد. تهران در مقابل درخواست عربستان پیرامون مساله یمن، سعودی‌ها را به صنعا ارجاع داد و خواستار مذاکره دوجانبه آنها شد.» براساس گفته‌های این کارشناس، عربستان نگران پیشرفت هسته‌ای و موشکی ایران است و ایران از خریدهای تسلیحاتی گسترده عربستان و حضور نیروهای خارجی در خلیج‌فارس احساس نگرانی می‌کند در نتیجه امکان حل مسائل تنها به صورت دوجانبه وجود ندارد.»
به گزارش «اعتماد»، جو بایدن رییس‌جمهور ایالات متحده در کارزار انتخاباتی خود در سال 2020 وعده داده بود که ایالات متحده دیگر به تامین تجهیزات نظامی عربستان سعودی در جنگ یمن و تقابل ائتلاف سعودی با حوثی‌ها کمک نخواهد کرد و به مقام‌های ریاض هشدار داد نقض حقوق بشر از سوی آنها با تبعات بیشتری مواجه خواهد شد. با شکست دونالد ترامپ در انتخابات و اطمینان یافتن مقام‌های ریاض از روی کار آمدن دولتی دموکرات در ایالات متحده، سیاست‌های عربستان سعودی در قبال ایران به مرور دستخوش تغییراتی شد؛ آنها به جای پافشاری بر تقابل رو به سوی کاهش تنش‌ها آوردند و گفت‌وگوها میان دو کشور در ماه آوریل در سطح امنیتی آغاز شد.
ریاض قهوه‌جی، کارشناس دفاعی ساکن دوبی درخصوص تغییر سیاست عربستان و برخی کشورهای حوزه خلیج‌فارس در قبال ایران، «بی‌توجهی امریکایی‌ها به خاورمیانه» را عامل اصلی و تعیین‌کننده می‌داند. او به واشنگتن پست می‌گوید: «کشورهای حاشیه خلیج [فارس] تصمیم گرفته‌اند به‌طور مستقل راه‌های جلوگیری از درگیری را دنبال کنند.» به گفته این کارشناس، خروج فاجعه‌بار ایالات متحده از افغانستان و ناکامی امریکا در جلوگیری از حملات پهپادی حوثی‌ها علیه تاسیسات نفتی عربستان در کنار سیگنال‌های بی‌توجهی در قبال مسائل خاورمیانه که از واشنگتن ارسال می‌شد، همگی به تقویت این احساس که کشورهای عربی باید «اقداماتی پیشگیرانه» انجام دهند، کمک کرد. او افزود: «هر کشوری در تلاش است تا سیاست‌هایی اتخاذ کند که منافع خود را تامین کند، به همین دلیل کشورهای عربی دیگر کشتی خود را به طناب امریکا نمی‌بندند.»
تهران امیدوار است در شرایط جدید منطقه، با میانجی‌گری کشورهایی نظیر عمان، روابط خود را با سایر کشورهای عربی ترمیم کند اما هنوز مشخص نیست این هدف تا چه اندازه دست‌یافتنی باشد. سرلشکر محمد باقری رییس ستاد کل نیروهای مسلح ایران در دیدار با عبدالعزیز بن عبدالله المنذری معاون عملیات و برنامه‌ریزی ستاد نیروهای مسلح سلطنتی عمان گفت: در بخش مسائل منطقه‌ای، ما دیدار‌هایی با مقامات کشورهای امارات و عربستان داشته‌ایم و تا حدودی سوءتفاهم‌ها نیز برطرف شده است؛ همچنین روابط خوبی با قطر و کویت داریم. البته با کشور بحرین هنوز ارتباط چندانی برقرار نشده است که کشور عمان قطعا در این زمینه هم می‌تواند نقش‌آفرینی کند./ اعتماد
