روابط پر پیچ و خم مصر و قطر؛ هم‌آغوشی پس از مبارزه خونین

الوقت- پس از سالها تنش، مصر و قطر در ماه‌های اخیر نشان داده‌اند که به دنبال فراموش کردن کامل گذشته و شروع فصل جدیدی از روابط دوجانبه هستند.

مصر که پس از توافق العُلا در دی ماه 1399 برای پایان دادن به محاصره قطر دیرتر از عربستان و بحرین و امارات در مسیر تنش‌زدایی کامل با دوحه قدم برداشته بود، از تیرماه سال جاری با دعوت ژنرال السیسی از شیخ تمیم بن حمد امیر قطر برای حضور در قاهره به سمت آب شدن کامل یخ روابط میان دو کشور حرکت کرد. سیسی همچنین در ماه نوامبر 2021، در حاشیه اجلاس تغییرات آب و هوایی در گلاسکو، و در فوریه 2022 در افتتاحیه المپیک زمستانی در پکن، با امیر دیدار کرد. 

در همین راستا اکنون نیز رسانه‌های عربی از سفر قریب الوقوع عبدالفتاح السیسی به دوحه خبر می‌دهند که نخستین سفر السیسی در دوران ریاست جمهوری محسوب می‌شود.

روابط مصر و قطر در سال 2013، زمانی که ارتش مصر محمد مرسی، رئیس جمهور اسلامگرا را که مورد حمایت قطر بود، از قدرت برکنار و اخوان المسلمین را سرکوب کرد، به طور کامل قطع شد.

پس از آن دولت جدید مصر دوحه را متهم به پناه دادن به رهبران اخوان السلمین و دخالت در اوضاع داخلی این کشور از طریق تلویزیون دولتی الجزیره نمود. اختلافاتی که نهایتاً در سال 2017، در همراهی مصر با عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین در تحریم قطر به اوج خود رسید.

محاسبات اقتصادی السیسی

این که اولین هیئت رسمی قطر به مصر پس از اجلاس الولا توسط وزیر دارایی قطر برای افتتاح یک هتل مجلل 1.3 میلیارد دلاری در قاهره برگزار شد، نماد محاسبات اقتصادی مصر در بهبود روابط با دوحه است. سرمایه گذاری خارجی یکی از ستون‌های کلیدی تلاش‌های دولت مصر برای ایجاد ثبات و رشد اقتصاد کشور در میان تداوم معضلات ساختاری اقتصادی این کشور بوده است.  با کاهشقابل توجه سرمایه گذاری مستقیم خارجی در مصر پس از شیوع کرونا در سال 2020 ، السیسی تلاش‌های خود برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی از میان کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را مضاعف کرد و به عقیده کارشناسان یکی از اصلی‌ترین دلایل پایان تنش‌زدایی با قطر بود، زیرا قطر یکی از بهترین کشورهای خلیج فارس برای رفع نیازهای اقتصادی مصر است.

حدود 350000  مصری در قطر کار می‌کنند و سالانه صدها میلیون دلار حواله به کشور ارسال می‌کنند، پولی که مصر شدیداً به آن نیاز دارد، به‌ویژه اکنون که جنگ در اوکراین تلفات سنگینی بر اقتصاد این کشور وارد کرده است.

همچنین در سفر تیرماه شیخ تمیم به قاهره، دوحه وعده سرمایه‌گذاری 5 میلیارد دلاری را در مصر داد و به گفته علی شریف العمادی وزیر دارایی سابق قطر،  5 میلیارد دلار دیگر نیز قرار است توسط قطر در چند سال آینده برای ایجاد شغل در مصر، پیشبرد توسعه کشور و تشویق بخش خصوصی قطر سرمایه‌گذاری شود.

از طرف دیگر شرکت‌های قطری نیز در پی بهبود روابط دو کشور به دنبال افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در مصر خواهند بود چنانکه قطر پترولیوم در سال 2019 به سمت راه اندازی یک شرکت پالایشگاهی در مصر با سرمایه‌ای معادل 4.4 میلیارد دلار پیش رفت. اکنون به گفته متخصصان با حل بحران قطر راه برای افزایش بالقوه این سرمایه‌گذاری باز شده است.

در مسیر حل اختلافات منطقه‌ای

اگرچه مصر و قطر با تراکم سفرهای دیپلماتیک طی ماه‌های اخیر نشان داده اند که عزم لازم را به سمت حل و فصل اختلافات دارا هستند اما راه آشتی کامل بین قاهره و دوحه دارای موانع خاصی است که بیشتر مربوط به موضوعات منطقه ای است و قاهره و دوحه را در جبهه‌های مخالف هم قرار داده است.

یکی از این پرونده های منطقه‌ای شامل نوار غزه است، جایی که مصر و قطر نقش مهمی در تحولات آن ایفا می کنند. مصر دارای منافع امنیتی و استراتژیک در غزه است که با شبه جزیره سینا در شمال شرقی مصر مرز مشترک دارد، و قطر نیز نقش مهمی در بازسازی غزه ایفا می‌کند. مصری‌ها نقش‌آفرینی قطر در حمایت از گروه اخوانی حماس را، هم محدودکننده جایگاه خود در تحولات فلسطین می‌بینند و هم از پشتیبانی مالی دوحه از غزه در جلوگیری از تشدید بحران در این منطقه ناچاراً استقبال می‌کنند.

از طرف دیگر، مصر و قطر بر سر بازگشت سوریه به اتحادیه عرب که در سال 2011 از آن اخراج شد، دچار اختلاف هستند. مصر خواهان بازگشت سوریه به اتحادیه عرب است، در حالی که قطر در این زمینه ملاحظاتی دارد  .

نقش‌آفرینی قطر در کشورهای شمال آفریقا و همسایه مصر نیز یکی از موضوعات مورد مناقشه بین دو کشور طی سالهای گذشته بوده است. در لیبی، در حالی که قطر از نیروهای سیاسی که غرب لیبی را کنترل می‌کنند، حمایت می‌کرد، مصر حامی نیروهای خلیفه حفتر در شرق لیبی بوده است. همچنین در سودان و اتیوپی حضور فعال قطری‌ها در سالهای گذشته چندان خوشایند مصر نبوده است چرا که برای مثال قطر حامی مالی پروژه سد النهضه بر روی نیل بوده است.

مع الوصف آنچه به نظر می‌رسد در میانه اختلافات دامنه‌دار منطقه ای میان قطر و مصر، فضای تنش‌زدایی دو کشور را مساعد کرده است راحت شدن خیال السیسی از منکوب کردن کامل اخوانی‌ها در داخل و حذف کامل آنها از عرصه سیاسی کشور می‌باشد به صورتی که اکنون با آسودگی خاطر از خلع سلاح کردن دوحه، مهمان خیمه امیر اخوانی‌ها در جهان عرب شده است.