میدل ایست نیوز: شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین هفته گذشته برای یک سفر سه‌روزه (از ۷ تا ۹ دسامبر) عازم ریاض عربستان شد. این سفر در حالی انجام می‌گیرد که دو کشور درصدد هستند روابط سیاسی و اقتصادی خود را بیش از پیش گسترش دهند.
فرایند گسترش روابط ریاض و پکن
روابط عربستان سعودی با چین در چند سال گذشته به‌طور قابل توجهی تقویت شده است. چین بزرگ‌ترین شریک تجاری عربستان سعودی است و این پادشاهی یکی از اعضای ابتکار زیرساخت جهانی کمربند و جاده چین (BRI) است. در سال‌های اخیر چند دیدار قابل توجه بین رهبران چین و عربستان سعودی صورت گرفته است. شی در سال۲۰۱۶ از عربستان سعودی دیدن کرد؛ درحالی‌که پادشاه سعودی یک سال بعد از پکن بازدید کرد. در سال۲۰۱۹، محمد بن سلمان به چین سفر کرد و در آنجا قرارداد ۱۰میلیارد دلاری پتروشیمی را امضا کرد. روابط عربستان و چین در زمینه انرژی در سال جاری بهبود یافته است.
در ماه اوت، شرکت نفت دولتی آرامکوی عربستان و همتای چینی آن سینوپِک نیز توافق‌نامه‌ای را درباره نفت، جذب کربن و هیدروژن امضا کردند. آرامکو همچنین در ماه مارس قراردادی را برای توسعه یک مجتمع بزرگ پالایشگاهی در چین نهایی کرد.
پیش از سفر شی، تحولات متعددی در روابط عربستان و چین رخ داده بود. فیصل بن‌فرحان وزیر خارجه عربستان و وانگ یی همتای چینی وی در ماه اکتبر با یکدیگر دیدار کردند. وانگ با اشاره به تایوان، هنگ‌کنگ و وضعیت مسلمانان چین در استان سین کیانگ، از عربستان سعودی به‌دلیل حمایت از چین در مسائل سیاسی قدردانی کرد. وزارت امور خارجه چین در بیانیه‌ای اعلام کرد: این دیپلمات همچنین از تلاش‌های ریاض برای حفظ ثبات در بازار بین‌المللی انرژی قدردانی کرد. پیش از آن نیز ماجد بن‌عبدالله القصابی سرپرست وزارت رسانه عربستان مجمع همکاری رسانه‌ای اعراب و چین را در ریاض افتتاح کرد.
حجم تجارت خارجی پکن و جهان عرب در سال۲۰۲۱ به حدود ۳۳۰میلیارد دلار رسیده است که نسبت به سال۲۰۲۰ میلادی ۳۷درصد افزایش یافته است. در این میان، سهم تجارت دوجانبه چین و عربستان ۸۰میلیارد دلار اعلام شده است. ۲۰کشور عربی در قالب طرح کمربند و راه با چین توافق‌های متعدد همکاری امضا کرده‌اند.
این در حالی است که در سال‌های اخیر دامنه همکاری‌های دوطرف از حوزه انرژی و تجاری فراتر رفته و به بخش فناوری، کشاورزی و انرژی هسته‌ای نیز رسیده است. به اعتقاد کارشناسان، با توجه به توافق‌های دوطرف در زمینه توسعه حوزه اقتصاد دیجیتال و ارتباطات ازجمله ماهواره‌ها و فناوری‌های نسل پنجم اینترنت، روند همکاری‌ها در سال‌های پیش‌رو به‌طور چشمگیری تسریع خواهد شد.
سفر اخیر رییس جمهور چین به ریاض نقطه اوج چندین دهه همکاری است که روزگاری مبتنی بر فروش نفت بود؛ اما امروز به تجارت دوجانبه تقریبا ۹۰میلیارد دلاری در سال تبدیل شده است.
بیانیه مشترک چین و عربستان
در بیانیه مشترکی که چین و عربستان منتشر کردند بر ایجاد الگوی همکاری و همبستگی میان کشورهای در حال توسعه و بر ادامه حمایت از منافع اصلی ۲ کشور با دفاع از اصل عدم‌دخالت در امور داخلی کشورها تأکید شده است؛ از جمله، ۲ کشور بر به رسمیت شناختن اصل چین واحد تأکید کردند که براساس آن جمهوری خلق چین به‌عنوان تنها دولت قانونی شناخته شده و تایوان بخشی جدایی‌ناپذیر از قلمروی چین خوانده می‌شود. پکن در بیانیه پایانی با هرگونه دخالت در امور داخلی عربستان مخالفت کرده است.
چین مصمم است تا از استقلال تایوان جلوگیری کند و این جزیره را به سرزمین اصلی بازگرداند. این در حالی است که دولت‌های غربی ازجمله آمریکا گرچه سیاست چین واحد را تأیید می‌کنند، اما همزمان روابط غیررسمی با تایوان دارند. طرفین در حوزه بین‌المللی نیز بر اهمیت حل‌وفصل بحران یمن به روش‌های سیاسی تأکید کردند.
چین از طرح عربستان برای حل این بحران و تشویق طرف‌های درگیر در یمن به گفت‌وگو و بر حمایت از شورای ریاستی یمن و اهمیت پایبندی گروه انصارالله به آتش‌بس و همکاری با نماینده سازمان ملل در این‌باره تأکید کرده است. دوطرف در پرونده فلسطین نیز خواستار حل‌وفصل فراگیر و ایجاد چشم‌اندازهای واقعی مذاکرات براساس راه‌حل دوکشوری و تضمین حق ملت فلسطین در برپایی کشور مستقل در مرزهای ۱۹۶۷ با پایتختی قدس شرقی شده‌اند. در این بیانیه همچنین بر ضرورت حل و فصل سیاسی بحران سوریه و اجرای اصلاحات لازم در این کشور و نیز حفاظت از امنیت و ثبات لبنان تأکید شده است. ۲ کشور همچنین بر ادامه همکاری برای حمایت از عراق تأکید و از تشکیل دولت جدید در عراق استقبال کرده و برای آن آرزوی موفقیت کرده‌اند.
چرخش جدیدی ایجاد شده است؟
گسترش روابط عربستان سعودی با چین به منزله چرخش به شرق نیست بلکه ابراز نارضایتی شدید ریاض از واشنگتن است. دولت آمریکا از زمان به قدرت رسیدن جو بایدن در ژانویه ۲۰۲۱ رفتار تحقیرآمیزی با عربستان سعودی و به خصوص محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور داشته است. بن سلمان تا پیش از سفر ژوئیه گذشته جو بایدن به عربستان در انزوای سیاسی ناشی از فشارهای حقوق بشری آمریکا فرو رفته بود. حتی پیش از بایدن نیز دونالد ترامپ رفتار تحقیرآمیزی را به خصوص در سیاست کلامی خود در قبال عربستان داشته و بارها عنوان کرده بود که بدون حمایت واشنگتن، ریاض دو هفته هم دوام نمی‌آورد. این رفتارها به خصوص در زمان بایدن سبب شد مقامات سعودی به این جمع‌بندی برسند که آمریکا آن گونه که لازم است از عربستان حمایت نمی‌کند.
از این رو، ریاض با هدف ابراز نارضایتی خود از واشنگتن، گسترش روابط با پکن را در پیش گرفته و این به معنای چرخش به شرق نیست. گرچه به نظر می‌رسد که روابط عربستان با چین بسیار سریع‌تر نسبت به ایالات متحده در حال رشد است، اما روابط واقعی قابل مقایسه نیستند. روابط با چین در مقابل روابط با ایالات متحده، از نظر پیچیدگی و صمیمیت، کم‌رنگ و کم‌اهمیت است.
عربستان چرخش به شرق و دور شدن از غرب به خصوص آمریکا را اتخاذ نکرده بلکه چین بزرگ‌ترین قدرت اقتصادی حال حاضر جهان است و عربستان سعی دارد از این قابلیت پکن برای منافع اقتصادی خود بهره گیرد.
در رابطه با چین نیز نمی‌توان رویکر این کشور در قبال عربستان را تحت عنوان چرخش در سیاست خارجی تفسیر کرد؛ مقامات چین همواره رفتار متعادلی در قبال عربستان و ایران داشته اند و روابط نزدیک کنونی چین با ریاض نیز نه در راستای رویگردانی از ایران بلکه در جهت حصول منافع اقتصادی در میان مدت است.
فرجام
در مجموع با وجود آنکه گسترش روابط پکن و ریاض را در مرحله فعلی نمی‌توان بعنوان چرخش تفسیر کرد اما اهمیت این موضوع غیر قابل انکار است، گذشته از نفت و نیازی که چین و کشورهای عربی به‌عنوان خریدار و فروشنده به یکدیگر دارند، اساس رابطه امروز آنها اهداف مشترک و اجماع سیاسی در مورد مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی است. جهان عرب در آستانه یک جهان چند قطبی جدید است که در آن شکل درگیری‌ها و تعاملات، دستخوش تغییر خواهد شد؛ جهان چند قطبی جدیدی که روابط بین‌الملل در آن بازتعریف شده و دوباره ترسیم خواهد شد. در این میان نیروها و جهت‌گیری‌های جدید شکل خواهد گرفت و برخی قدرت‌ها نیز از میان خواهند رفت. بر این اساس، نشست تاریخی سران کشورهای عربی و چین را باید نقطه عطفی در آستانه این تغییر جهانی تعبیر کرد که نشان‌دهنده همگرایی فزاینده منافع کشورهای عربی و چین است.
