سیاست های روسیه در مسیری حرکت می کند که شاهد از دست رفتن نفوذ آن در منطقه قفقاز جنوبی هستیم. روسیه روند تدریجی را در این مسیر طی می کند. کشورهای این منطقه 35 سال قبل استقلال خود را به دست آوردند اما در تمام این مدت روسیه آنها را به عنوان «خارج نزدیک» و در حوزه نفوذ خود می دانست، اما امروز شرایط رو به تغییر است و واقعیت با تصویر ذهنی روسیه فاصله گرفته است.
در این کشورها نسلی مستقل از روسیه رشد کرده است که حتی زبان روسی را نمی داند و سعی کرده است برخلاف گذشته با جهان ارتباط و پیوند خوبی داشته باشد و حالا بحران مسکو و باکو می تواند به تشدید این فاصله منجر شود.
در تاریخ ۲۷ ژوئن، نیروهای امنیتی روسیه در یک عملیات پلیسی در یکاترینبورگ علیه اقوام آذربایجانی دست به یورش زدند. آذربایجان نیز در واکنش به این اتفاق تمام فعالیت های فرهنگی روسیه در باکو را متوقف کرد. همچنین چند تبعه روس از جمله خبرنگاران اسپوتنیک» (Sputnik Azerbaijan) به اتهامات مالی و اقتصادی دستگیر شدند. پس از این اقدامات سخنگوی کرملین «دمیتری پسکوف» تنش‌ها را تأیید کرد ولی خواستار بازگشت به روابط «همکاری استراتژیک» شد. چرا که روسیه خواهان تضعیف قدرت خود در منطقه نیست.
نفوذ روسیه رو به کاهش است چرا که نزدیک‌ترین متحد آذربایجان، ترکیه است؛ همچنین گرجستان تا همین اواخر روابط قوی با اروپا داشت و ارمنستان نیز با فرانسه متحد بوده است. اکنون روسیه تنها یکی از بازیگران متعدد در منطقه است. روسیه هنوز اهرم‌های اقتصادی زیادی در قفقاز جنوبی دارد، اما استفاده از آنها برای فشار بر کشورها تنها باعث تضعیف نفوذش می‌شود. به عنوان مثال شاید روسیه با قطع گاز بتواند به ارمنستان فشار وارد کند اما نمی تواند با این اقدام حمایت مردم این کشور را به دست آورد.
اما در نهایت روسیه در سال ۲۰۲۲ تیر خلاص را به نفوذ خود در منطقه زد و حمله به اکراین توانست احترام به این کشور در قفقاز جنوبی را کاهش دهد. افزون بر آن، به‌دلیل کاهش روابط اقتصادی روسیه با غرب، همکاری میان روسیه و کشورهای قفقاز جنوبی نوعی توازن جدید یافت، زیرا آنها به شرکای جدید مهمی برای یکدیگر تبدیل شدند. آنچه مشخص است روسیه در مسیری قرار گرفته که رفته رفته نفوذ و قدرت آن در منطقه قفقاز جنوبی رو به کاهش می رود.
*کتایون ملکی
دکترای علوم سیاسی دانشگاه تهران
