به گزارش میدل ایست نیوز، این در حالی است که زمزمه‌هایی از عادی‌سازی روابط دیپلماتیک میان عربستان و اسرائیل به گوش می‌رسد که به‌شرط آنکه صحت داشته باشد، مسیر توافق میان تهران و ریاض را ناهموار خواهد کرد، به‌علاوه در پی اعتراضات اخیر در ایران، دولت جمهوری اسلامی ایران، عربستان را به مداخله در امور داخلی ایران متهم کرده بود که از نظر بسیاری از کارشناسان این رویداد نیز آشتی دو کشور را به تعویق انداخته است.
بااین‌حال، به نظر می‌رسد دریچه عادی‌سازی روابط ایران و عربستان همچنان باز است.
زمینه اختلافات
ایران و عربستان به‌عنوان دو کشور قدرتمند در منطقه و خاورمیانه، همواره رقبای یکدیگر بوده‌اند. پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، بر اساس دکترین دو ستونی نیکسون، ایران و عربستان به‌عنوان دو ستون نظامی و اقتصادی آمریکا در منطقه وظیفه برقراری امنیت و ثبات را داشتند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دکترین دو ستونی اعتبار خود را از دست داد و رقابت‌های میان تهران و ریاض وارد مرحله جدیدی شد.
تنش میان ایران و عربستان علاوه بر آنکه بر سر کسب قدرت و نفوذ در منطقه بود منشأهای ایدئولوژیک نیز داشت و همین امر سبب شد روابط میان دو کشور تماماً بر اساس رقابت تعریف شود.
در سال‌های پس از انقلاب اسلامی ایران، روابط تهران و ریاض نوسانات زیادی را تجربه کرد، تنش میان دو طرف گاه بر سر تنظیم قیمت نفت، گاه به دلیل گرایش‌های وهابی عربستان و گرایش‌های شیعی ایران و گاه به دلایل اقتصادی بالا می‌گرفت.
حوادث بسیاری روابط دو کشور را به سمت نوعی جنگ سرد سوق داد و در نهایت در سال 2016 تنور این جنگ گرم‌تر شد و روابط دیپلماتیک بین دو کشور به طور کامل قطع شد.
در این سال عربستان چند تن از مخالفان دولت خود از جمله شیخ نمر را اعدام کرد که اعتراضات زیادی به‌ویژه از جانب شیعیان ایران و بحرین را سبب شد. در ایران عده‌ای در اعتراض به این اقدام آل سعود به سفارت عربستان حمله کردند و در پی آن عربستان اعلام کرد روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرده است.
گشایش‌های جدید در روابط
پس از حدود 6 سال قطع روابط دیپلماتیک، سال گذشته دو کشور برای عادی‌سازی روابط ابراز تمایل کردند و عراق به‌عنوان میانجی نقش مؤثری در بهبود مذاکرات تهران و ریاض ایفا کرد.
مذاکرات میان ایران و عربستان در چند دوره در عراق برگزار شد و در آخرین دور دو کشور به امضای تفاهم‌نامه‌های مشترک نیز دست یافتند، امری که به عقیده بسیاری از تحلیلگران مهم‌ترین قدم دو کشور برای کنترل رقابت و حرکت به‌سوی تعامل بود.
روابط اقتصادی
ایران و عربستان هیچ‌گاه شرکای تجاری اصلی یکدیگر نبوده‌اند؛ در زمان اوج روابط اقتصادی، مبادلات تجاری میان تهران و ریاض حدود 800 میلیون دلار بود که از این رقم 500 میلیون دلار واردات از عربستان و 300 میلیون دلار صادرات به عربستان بود. (برای درک این موضوع که رقم چنین تجارتی بسیار اندک است باید اشاره شود که حجم مبادلات تجاری میان ایران و امارات در کمترین حالت در زمان سردی روابط دو کشور کمتر از 2 میلیارد دلار نبوده است)
با این وجود حفظ تجارت میان دو کشور، تضمین قابل‌توجهی برای کنترل تنش است. در سال‌های قطع روابط ایران و عربستان تجارت میان دو کشور عملاً متوقف شده بود و حداکثر به 40 هزار دلار می‌رسید، اما با آغاز مذاکرات میان مقامات جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی تجارت میان دو کشور در سال جاری به 14 میلیون دلار رسید که نسبت به ارقام سال‌های گذشته جهش قابل‌توجهی داشته است.
عربستان در سال‌های اخیر، به دنبال متنوع‌سازی منابع درآمدی خود بوده است و برنامه‌هایی تدوین کرده که بر اساس آنها وابستگی اقتصاد ریاض به درآمدهای نفتی کاهش‌یافته و در زیرساخت‌های صنعتی، فناوری و گردشگری سرمایه‌گذاری شود؛ این مسئله از دو جهت سبب نزدیک‌شدن عربستان به ایران می‌شود.
نخست آنکه، بخش عظیمی از سرمایه‌های عربستان در حال حاضر به بخش‌های غیرنفتی تعلق دارد و این امر سبب می‌شود اهمیت نفت برای آل سعود حداقل نسبت به گذشته اندکی کم‌رنگ‌تر شود، در چنین شرایطی رقابت نفتی با ایران به‌اندازه گذشته تعیین‌کننده نیست و در فرایند مذاکرات، قابلیت سازش را پیدا می‌کند.
از طرف دیگر، عربستان برای توسعه اقتصادی خود از طریق گردشگری در حال رقابت با امارات و قطر است، اما موانعی وجود دارد که عربستان به تبدیل‌شدن به قطب اقتصادی منطقه قادر نخواهد بود؛ نخست آنکه درگیری عربستان در یمن بخش زیادی از منابع این کشور را در میدان نبرد از بین خواهد برد و عربستان به این موضوع واقف است که سازش با ایران به حل‌شدن سریع‌تر بحران یمن می‌انجامد.
دوم آنکه توسعه اقتصادی و گردشگری نیازمند امنیت و ثبات است و عربستان اگر به افزایش تنش با همسایه خود ایران ادامه دهد، منازعه موجود میان دو کشور ارزش توریستی عربستان را از بین خواهد برد.
گذشته از این، رویکرد سیاست خارجی عربستان در قبال آمریکا نیز شاهد تغییراتی بوده است؛ پس از ریاست‌جمهوری جو بایدن پیوند آل سعود با کاخ سفید کم‌رنگ‌تر از زمان ریاست‌جمهوری ترامپ شد، ولیعهد عربستان دیگر متحد بی‌چون و چرایی در کاخ سفید نداشت و در پرونده‌های منطقه‌ای و حتی حقوق بشری داخلی خود باید پاسخگو می‌بود.
هم‌زمان‌شدن این رویداد، با خروج آمریکا از افغانستان به عربستان ثابت کرد که آمریکا نسبت به دوستان خود تعهد دائمی ندارد، لذا حاکمان سعودی برای بقای خود تعامل را جایگزین تقابل در منطقه کردند.
فرجام
باوجودآنکه احتمال عادی‌سازی میان ریاض و تل‌آویو وجود دارد، کاهش تنش و بهبود روابط میان ایران و عربستان منتفی نیست؛ ایران برای بهبود وضعیت اقتصادی خود از یک سو و ارتقای جایگاه خود در منطقه از سوی دیگر به بهبود روابط با عربستان نیاز دارد، عربستان نیز، توسعه خود را در به‌حداقل‌رساندن تنش‌ها در منطقه می‌داند، لذا حرکت دو کشور به سمت توسعه روابط اقتصادی و نیز عادی‌سازی روابط دیپلماتیک معادله‌ای برد – برد خواهد بود.
