الوقت- در دنیایی که به طور فزاینده‌ای به هم پیوسته است، هرگونه درگیری ژئوپلیتیکی بر اقتصاد جهانی تأثیر می‌گذارد و جنگ اخیر غزه بین حماس و رژیم صهیونیستی هم اگرچه در مقیاس و گستره محدودی انجام می‌شود اما به دلیل درگیر بودن جامعه جهانی در این مناقشه، انتظار می‌رود که به مرور تأثیرات منفی خود را بر وضعیت اقتصادی جهان به نمایش بگذارد.
اولین ترکش‌های جنگ غزه را می‌توان در یکی از پروژه‌های اقتصادی راهبردی آمریکا برای منطقه غرب آسیا به خوبی احساس کرد. پروژه «کریدور اقتصادی» که قرار بود هند را به کشورهای غرب آسیا و اروپا پیوند دهد، به دلیل جنگ رژیم صهیونیستی درغزه، با چالشهای ژئوپلیتیکی زیادی روبرو شده و سوالات زیادی را در مورد سرنوشت آن به وجود آورده است.
این پروژه در جریان اجلاس سران گروه 20 به میزبانی دهلی‌نو در ماه سپتامبر اعلام شد و طی آن ایالات متحده، عربستان سعودی، امارات، هند، فرانسه، آلمان، ایتالیا و اتحادیه اروپا قراردادی را برای احداث این کریدور امضا کردند. این کریدور شامل ساخت خطوط راه‌آهن، خطوط لوله برای انتقال انرژی و کابل برای انتقال داده است که اهمیت اقتصادی زیادی دارد.
سایت «خلیج آنلاین» در گزارشی به چالشها و موانع پیش پای اجرای این کریدور بین‌المللی پس از جنگ غزه پرداخته است. این پروژه قرار بود پس از راه‌اندازی علاوه بر کاهش محسوس هزینه‌های لجستیکی حمل و نقل تا حدود 40 درصد، فرصت‌های توسعه را نیز در منطقه تحت پوشش خود افزایش دهد. این پروژه از دو کریدور تشکیل شده است: کریدور شرقی که هند را به کشورهای عربی خلیج فارس وصل می‌کند و کریدور شمالی که کشورهای خلیج فارس را از طریق اردن و اسرائیل به اروپا متصل می‌کند.
در 17 سپتامبر، خالد بن عبدالعزیز الفالح، وزیر سرمایه گذاری عربستان سعودی، این کریدور را یک پروژه تاریخی توصیف کرد و گفت:«مردم در مورد جاده ابریشم و مسیر ادویه هند در سراسر شبه جزیره عربستان صحبت می‌کنند، اما کریدور جدید اهمیت بیشتری خواهد داشت زیرا با انرژی‌های جدید، داده‌ها، ارتباطات، منابع انسانی، مسیرهای پرواز و همسویی بین کشورهایی که ذهنیت و دیدگاه یکسانی دارند، مرتبط خواهد بود».
آمریکا به دنبال چالش کشیدن طرحهای چین
از سال 2021، دولت جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا پیشنهاداتی را برای ساخت پروژه‌های زیرساختی بزرگ برای مقابله با نفوذ فزاینده چین در سراسر جهان و به ویژه در غرب آسیا ارائه کرده است. این پروژه هم نشان‌دهنده اوج ایده‌ها و تلاش‌های آمریکا برای به چالش کشیدن چین و جلوگیری از گسترش طرحهای آن است. واشنگتن از احداث این کریدور به دنبال رسیدن به اهداف خود است، به ویژه اینکه قصد دارد مناطق نفوذ خود در برابر چین را حفظ کند. همچنین، واشینگتن از مسیر این طرح قصد دارد رژیم صهیونیستی را در منطقه عربی ادغام کرده و موقعیت هند در مقابل چین را تقویت کند.
ادغام اسرائیل در غرب آسیا موضوع مهمی برای ایالات متحده است و کریدور اقتصادی به عنوان گامی بزرگ در تحقق این هدف است، چرا که قرار است در نهایت از سرزمین‌های اشغالی به مدیترانه برسد. بر این اساس کابینه صهیونیستی از ایده کریدور اقتصادی آمریکا استقبال و آنرا بزرگ‌ترین «پروژه همکاری در تاریخ» توصیف کرده که چهره خاورمیانه، اسرائیل و اروپا را تغییر خواهد داد و بر تمام دنیا تأثیر می‌گذارد. کریدور اقتصادی علاوه بر پیشبرد پروژه عادی سازی روابط با کشورهای عربی و اسلامی، با کمک سرمایه‌گذاری‌های کلان شرکت کشتیرانی «آدانی بندر» هند، بندر حیفا را به یکی از قطب‌های مهم ترانزیتی دریایی تبدیل خواهد کرد.
آمریکا درحالی می‌خواهد کشورهای خلیج فارس را در پروژه خود جای دهد که این کشورها بخشی از جاده ابریشم چین به شمار می‌روند و از طرح پکن نیز استقبال کرده‌اند و باید دید که بین دو قدرت بزرگ، طرح کدامیک را انتخاب خواهند کرد. در صورتی که پروژه چین زودتر محقق شود، بدون تردید هر گونه تلاش واشینگتن برای احداث کریدور مدنظر خود با شکست مواجه خواهد شد، زیرا کشورهای عرب خلیج فارس نمی‌توانند در دو کریدور متضاد حضور داشته باشند. یا به تعبیر این ضرب‌المثل معروف «دو پادشاه در یک اقلیم نمی‌گنجند».
نگرانیها درباره آینده کریدور اقتصادی
درحالی که کریدور مدنظر آمریکا در ابتدای راه خود قرار دارد و هنوز دو ماه از اعلان این طرح نگذشته، تغییر و تحولات اخیر در منطقه نگرانیها را نسبت به اجرایی شدن آن افزایش داده است.
بر اساس گزارش خلیج آنلاین، درحالی که اقتصاد جهانی از مشکلات دوره همه‌گیری کرونا و پیامدهای ناشی از جنگ روسیه و اوکراین برای ترمیم آسیبهای اقتصادی خلاص نشده بود، جنگ جاری در غزه هم بر اقتصاد جهانی سایه افکنده است و ناظران بر این باورند که اجرای پروژه «کریدور اقتصادی» سخت‌تر از همیشه شده است. نیرمالا سیتارامان، وزیر دارایی هند در 15 نوامبر گفت:«جنگ جاری در غزه نگرانی‌هایی را در مورد کریدور تجاری بین هند، خاورمیانه و اروپا به وجود آورده است».
جنگ غزه همچنین ترافیک هوایی را مختل کرده و بسیاری از پروازها و عملیات حمل و نقل در سرتاسر سرزمین‌های اشغالی را لغو کرد و همین امر باعث شد بسیاری از شرکت‌های سرمایه‌گذاری در سراسر جهان نسبت به امنیت این مسیر تردید کنند.
پس از شروع جنگ غزه، قیمت جهانی نفت افزایش یافت و متعاقب آن تقاضا برای طلا نیز بالا رفت، درحالی که سهام بسیاری از شرکت‌های بزرگ به طرز بی‌سابقه‌ای کاهش یافت. به عنوان مثال، به دلیل نگرانی از تاثیر جنگ بر برنامه‌های هند برای ساخت راه‌آهن به غرب آسیا، سهام شرکت‌های راه آهن و کشتیرانی «آدانی بندر» هند 5 تا 6 درصد کاهش یافت.
به گزارش وبسایت هندی «ایراس»، «جنگ غزه نگرانی‌هایی را در مورد امنیت گذرگاه‌های این کریدور ایجاد کرد و اعتماد شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران به امکان تحقق این پروژه و همچنین رفع موانع اولیه از جمله مخالفت کشورهای ایران، مصر و ترکیه با این پروژه کاهش یافت».
به گفته محققان موسسه ابتکارات تحقیقات جهانی، جنگ اخیر غزه ممکن است اجرای کریدور اقتصادی را به تاخیر بیاندازد یا متوقف کند، زیرا نمی‌توان اثرات بلندمدت جنگ را در سراسر خاورمیانه نادیده گرفت. بنابراین، می‌توان یکی از دلایل موضع هند در اعلام همبستگی با رژیم صهیونیستی و تروریستی خواندن عملیات حماس را خشم این کشور از تأثیر این جنگ بر کریدور ریلی دانست.
شایان ذکر است که گروه‌های مقاومت فلسطین از زمان شروع عملیات «طوفان الاقصی» هزاران راکت به سمت سرزمین‌های اشغالی به ویژه تل‌آویو و بندر حیفا شلیک کرده‌اند و به دلیل نبود امنیت در سرزمین‌های اشغالی برخی کشتی‌های تجاری از لنگر گرفتن در این بنادر خودداری می‌کنند. بنابراین، این جنگ که به گفته مقات تل‌آویو ماه‌ها به طول خواهد انجامید، می‌تواند اجرای برنامه‌های اقتصادی آمریکا و متحدانش را متوقف کند.
سرنوشت مبهم پروژه
از آنجاکه رژیم صهیونیستی در این کریدور اقتصادی حضور دارد، تداوم ناامنی در سرزمین‌های اشغالی اجرایی شدن این کریدور را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است. در این رابطه، اسامه احمد موعود، اقتصاددان عرب در گفتگو با خلیج آنلاین تاکید کرد:«جنگ غزه مستقیماً بر شروع اجرای «کریدور اقتصادی» و حتی امکان‌سنجی اجرای آن تأثیر می‌گذارد و در کوتاه‌مدت ممکن است به افزایش هزینه‌های مرتبط با پروژه بینجامد که این مسئله جذابیت آنرا برای سرمایه‌گذاران کاهش می‌دهد».
ناگفته نماند که سرمایه‌گذاران خارجی زمانی روی کریدورهای کلان سرمایه‌گذاری خواهند کرد که از امنیت این مسیر طولانی اطمینان حاصل کنند اما از آنجا که دورنمای روشنی برای توقف درگیری‌ها در غزه وجود ندارد، در شرایط فعلی هر گونه تلاش برای تحقق این پروژه کاری از پیش نخواهد برد. خروج ده‌ها میلیارد دلار سرمایه از سرزمین‌های اشغالی در ماه‌های اخیر نشان داد که تداوم کشمکش‌ها بین تل‌آویو و گروه‌های مقاومت، مسیر سرمایه‌گذاری خارجی را دشوار خواهد کرد.
موعود توضیح داد:«نقش اسرائیل در این پروژه محوری و مهم است، از طریق بندر حیفا به عنوان یک گذرگاه اصلی، آنرا به بندر یونانی پیرئوس و از آنجا به اروپا به عنوان کریدور شرقی متصل می‌کند. کریدور اقتصادی هند و خلیج فارس را به هم متصل می‌کند و پس از عبور از اسرائیل به اروپا می‌رود».
این کارشناس معتقد است که ادامه جنگ و گسترش دایره درگیری می‌تواند باعث تغییر مسیر کریدور شود، در صورتی که قصدی برای اجرای آن بدون اسرائیل وجود داشته باشد. این امر اکنون بعید است اما همچنان امیدها برای اجرای آن به دلیل محدود کردن نفوذ چین وجود دارد.
وی همچنین تاکید کرد که پکن می‌تواند نقشی فعال، حتی دیپلماتیک، در فرونشاندن درگیری در منطقه یا محدود کردن گسترش آن داشته باشد، اما هر گونه تأثیرگذاری چین بر اجرای پروژه کریدور اقتصادی و یا حتی تأخیر در اجرای آن به طور مستقیم یا غیرمستقیم ضربه‌ای به رژیم صهیونیستی و آمریکا است.
این کارشناس اقتصادی همچنین تأیید می‌کند که کریدور در درجه اول یک گام استراتژیک برای آمریکاست و نام آن در بین کشورهایی که این مسیر از آنها می‌گذرد ذکر نشده است، بلکه نقش واشینگتن به عنوان یک پشتوانه وحامی برای مقابله با افزایش نفوذ چین در منطقه و در سطح بین‌المللی است و بنابراین این پروژه دارای ابعاد سیاسی است.
موعود همچنین گفت:«با همگرایی و تضاد منافع ژئوپلیتیکی و اقتصادی و چندقطبی بودن، هر کشوری که در امتداد کریدور اقتصادی قرار دارد، نگاه متفاوتی به آن خواهد داشت، بنابراین تحقق اقتصادی پروژه با توجه به تعارضات سیاسی ممکن است امکان پذیر نباشد». وی همچنین خاطرنشان کرد:«یکی از چالشهای اساسی برای امکان‌سنجی اجرا و تکمیل پروژه، هزینه‌ها و زمان تخلیه و بارگیری در هر بندر در طول مسیر است که جدا از هزینه‌های ترانزیتی است». با این حال، موعود تخمین می‌زند که کالاها از بمبئی حدود 40 درصد سریع‌تر از کانال سوئز و حدود 30 درصد ارزان‌تر به اروپا می‌رسند. به گفته موعود،«صرف نظر از جنگ غزه، زیرساخت‌های کنونی در برخی از کشورهای در امتداد کریدور، عمدتاً خطوط راه‌آهن خلیج فارس و اردن نیاز به بازسازی دارد و بنابراین ایجاد این کریدور ممکن است چندین دهه طول بکشد».
احداث زیرساخت‌های ریلی هزینه‌های زیاد و زمان بیشتری می‌طلبد و حتی چین در 10 سال اخیر با وجود صرف ده‌ها میلیارد دلار برای احداث «کمربند و جاده» اما هنوز ابرپروژه کمربند جاده را کاملاً عملیاتی نکرده است. تازه این در حالی است که چینی‌ها در ساخت زیرساخت‌های ریلی در جهان، سرآمد کشورها هستند ولی هندی‌ها به دلیل کمبود نیروی متخصص و فقدان منابع مالی نمی‌توانند به سرعت چینی‌ها طرحهای خود را اجرایی کنند و این یکی از مشکلات پیش پای کریدور اقتصادی آمریکا است.
از سوی دیگر، توقفگاه نهایی ترانزیت دریایی کریدور آمریکا، بندر پیرئوس یونان خواهد بود که چین بیشتر سهام آنرا در اختیار دارد و این چالش بزرگی برای واشینگتن و هند است. به گزارش سایت عربی 21، براساس توافق پکن و آتن در سال 2008، پایانه‌های کانتینری در بندر پیرئوس ملزم به کار برای شرکت چینی COSCO هستند و هر گونه بارگیری در این بندر باید با موافقت چین انجام شود. بنابراین، احتمال اینکه چینی‌ها اجازه بارگیری در این بندر را به کشتی‌های تجاری متعلق به کریدور هند- اروپا را ندهند، وجود دارد و از هم اکنون آمریکا و متحدانش باید فکری به حال رفع معضلات از مبدا تا مقصد این پروژه بکنند.
