الوقت- رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه که در آخرین دوره ریاست خود مسیر همگرایی با غرب و سیاست به صفر رساندن تنش با همسایگان را در اولویت دولت خود قرار داده است، پس از رفع سوء تفاهمات با کشورهای منطقه، وزیر خارجه خود را به ایران فرستاده تا آخرین ایستگاه در مسیر راهبرد «قرن ترکیه» را افتتاح کند. بنابراین، هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه روز یکشنبه در اولین سفر خود به تهران پس از تصدی سمت وزارت با حسین امیرعبداللهیان، همتای ایرانی خود درباره موضوعات مختلف دوجانبه‌ای و منطقه‌ای دیدار و گفتگو کرد.
پس از چند ساعت گفتگو، دو وزیر در نشست خبری مشترک حضور پیدا کردند و جزئیات توافقات انجام شده را تشریح کردند. امیرعبداللهیان گفت:«امروز در خصوص همه ابعاد همکاریهای دوجانبه گفت‌وگوهایی مفصل و نتیجه بخش بین ما و هیأت همراه دو کشور انجام شد. در این مذاکرات اجرای برنامه جامع همکاریهای مشترک ایران و ترکیه که چند ماه پیش در جریان سفر اردوغان به تهران انجام شد مورد بحث و بررسی قرار دادیم. بسیار خرسندیم که توافقات دو رئیس جمهور در مسیر درست و رو به پیشرفت قرار دارد».
ریل گذاری برای تجارت 30 میلیاردی
به روال سالهای اخیر روابط اقتصادی در راس گفتگوهای وزیر خارجه ترکیه با مقامات ایرانی قرار داشت و اظهارات وزاری خارجه هم نشان داد تهران وآنکارا در حال ریل گذاری برای تقویت مبادلات تجاری در آینده هستند.
امیرعبداللهیان در این باره تاکید کرد:«هدفگذاری حجم تبادل تجاری دو کشور ۳۰ میلیارد دلاری است و اکنون در میانه راه هستیم. اخیرا آقای صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه سفری به آنکارا داشت و برای ارتقای حجم تبادل تجاری، توافقات خوبی در زمینه اقتصادی بین دو کشور حاصل شد و امروز آن توافقات را مورد تأکید قرار دادیم».
برگزاری نشست سه‌جانبه اقتصادی ایران با ترکیه و عربستان هم از جمله موضوعاتی بود که امیرعبداللهیان به آن اشاره کرد که احتمالا در آینده نزدیک برگزار خواهد شد. این مسئله نشان می‌دهد با وجود فتنه انگیزی آمریکا، همگرایی بین کشورهای منطقه در مسیر خوبی حرکت می‌کند و افزایش همکاریهای اقتصادی بین ایران با کشورهای عرب منطقه و ترکیه که به تازگی عضویت در گروه «بریکس» را کسب کرده‌اند، می‌تواند سطح همکاریهای تجاری چندجانبه را در درون ائتلافهای منطقه‌ای و بین‌المللی بالا ببرد.
امیرعبداللهیان در ادامه سخنان خود بر توسعه مسیرهای حمل و نقل که یکی از ارکان اصلی تجارت در دنیای امروزی به شمار می‌روند اشاره کرد و گفت:«بر بروزرسانی سند تجارت ترجیحی و در حوزه حمل و نقل و ترانزیت اتفاق نظر داریم که مسیرهای ترانزیت در منطقه ما مسیرهای مکمل بین ایران و ترکیه است و مسیرها عامل رقابت نیست، بلکه عامل تکمیل همکاری‌ها بین ایران و ترکیه است».
امیرعبداللهیان همچنین در ادامه سخنان خود گفت:«بر آمادگی خود برای امضای سند جامع همکاریهای تجاری تأکید کردیم. همکاریهای کشاورزی دو کشور به گونه‌ای بوده که کمیته مشترک راهبردی کشاورزی را در فرمت‌های تعریف شده بین دو کشور داریم و در این چارچوب برگزاری نشست‌های این کمیته مورد توجه مشترک ما قرار دارد».
باتوجه به وجود 700 کیلومتر مرز مشترک بین دو کشور، امیرعبداللهیان توسعه منطقه آزاد در مرزها را فرصت خوبی برای تقویت مناسبات اعلام کرد و گفت:«این از جمله موضوعات مهمی است که به افزایش حجم تبادل تجاری و دستیابی هر چه نزدیک‌تر به هدفگذاری حجم تبادل تجاری ۳۰ میلیارد دلاری توجه خواهد شد». ایران در سالهای اخیر بازارچه‌های محلی را در مرزهای ترکمنستان، پاکستان، آذربایجان و عراق، راه‌اندازی کرده که به رونق اقتصادی در شهرهای مرزی کمک کرده است و بازگشایی چنین بازارچه‌هایی در مرز ترکیه می‌تواند روند توسعه تجاری بین دو کشور را تقویت کند.
هاکان فیدان در ادامه سفر کاری خود در تهران با سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور و علی اکبر احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران گفتگو کرد. رئیسی در این دیدار، با اشاره به اشتراکات تمدنی و تاریخی دو کشور ابراز امیدواری کرد سطح همکاریهای فیمابین در دوره جدید ریاست جمهوری آقای اردوغان بیش از پیش ارتقا یافته و به تقویت تعاملات منطقه‌ای و بین‌المللی دو طرف بیانجامد. رئیس جمهور در ادامه فعال شدن کمیسیون مشترک همکاریهای اقتصادی را در هموار کردن مسیر تعاملات تجاری دو کشور و تبادل ظرفیت‌های متقابل موثر دانست.
هاکان فیدان نیز در این دیدار با بیان اینکه ایران و ترکیه ظرفیت‌های زیادی برای گسترش و تقویت همکاری‌ها و تعاملات خود با یکدیگر دارند، تحقق هدف ارتقای سطح مبادلات تجاری فیمابین به ۳۰ میلیارد دلاری را ممکن دانست و بر اراده ترکیه برای تحقق آن تاکید کرد. این دیدار درحالی برگزار شد که فیدان پیشتر در دیدار با امیرعبداللهیان از سفر رئیسی به ترکیه خبر داد و گفت که آنکارا مشتاقانه منتظر میزبانی از رئیس جمهور ایران در روزهای آینده است.
ایران و ترکیه در سالهای اخیر سطح روابط تجاری خود را توسعه داده‌اند و اگرچه تا رسیدن به هدفگذاری 30 میلیارد دلاری فاصله زیادی باقی مانده اما گام‌های مهمی در این زمینه برداشته شده است. محمدحسن حبیب‌الله‌زاده، سفیر ایران در ترکیه حجم مبادلات دو کشور را ۱۲ میلیارد دلار اعلام کرد و گفت:«ترکیه مسیر تبادلات ایران با اروپا است و ایران هم مسیر برقراری ارتباط بین ترکیه با شبه قاره هند محسوب می‌شود».
همچنین، جدیدترین آمار منتشر شده از سوی اداره آمار ترکیه نشان می‌دهد مبادلات تجاری این کشور با ایران در ۷ ماهه نخست سال جاری میلادی به ۳ میلیارد و ۲۵ میلیون دلار رسیده است که با کاهش ۲۱ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده است. با این وجود، با توجه به ریل گذاری‌های انجام شده مقامات دو کشور برای توسعه همکاریهای تجاری و گسترش مناطق آزاد، انتظار می‌رود در آینده سطح مناسبات به رقم بالاتری برسد.
ترکیه از نظر اقتصادی به نفت و گاز ایران وابسته است و در مقابل، ایران نیز به واردات کالاهای ترکیه و صادرات کالاهای خود به مقصد اروپا به همسایه خود نیاز دارد. از طرفی، چون دولت سیزدهم اعلام کرده معیشت مردم و تجارت خارجی را به مسئله برجام وابسته نکرده و از دستورکار اولویت‌های سیاست خارجی دولت خارج شده است، لذا جمهوری اسلامی سعی دارد روابط تجاری خود را با همسایگان به ویژه ترکیه تقویت کرده و آثار ناشی از تحریم‌ها را به حداقل برساند. ترکیه در یک دهه گذشته با تحریم‌های غرب علیه ایران همراهی نکرد و در شرایط کنونی هم که اراده طرفین به توسعه روابط اقتصادی معطوف است، می‌تواند کمک زیادی به ایران بکند.
توسعه مسیرهای ترانزیتی هم که در سالهای اخیر در اولویت کشورهای منطقه قرار گرفته است، ترکیه و ایران به دلیل موقعیت ژئوپلتیکی منحصر به فرد که حلقه اتصال شرق و غرب هستند، و از آنجا که دو کشور در مرکز پروژه کلان چین «یک کمربند و یک جاده» قرار دارند، می‌توانند با توسعه زیرساخت‌های ریلی خود به هاب تجاری در منطقه و جهان تبدیل شوند.
گفتگو درباره تحولات منطقه
ترکیه با وجود اینکه در دامن زدن به بحرانهای منطقه بویژه در سوریه و منطقه قفقاز در یک دهه گذشته نقش مهمی داشت اما این روزها از سیاست خود عقبگرد کرده و سعی دارد جبران مافات کند. اردوغان در یکسال گذشته تلاش زیادی کرد تا سطح تنشها با عربستان سعودی و امارات را کاهش داده و روابط سابق را از سربگیرد و در سفر اخیر خود به خلیج فارس هم توانست به کدورتها پایان داده و روابط با اعراب را تقویت کند.
از طرفی، آنکارا روابط خود با رژیم صهیونیستی را پس از 12 سال عادی سازی کرد و این روزها در مسیر عادی سازی روابط با مصر گام برمی‌دارد. لذا اردوغان می‌داند تا زمانی که اختلاف نظرها با جمهوری اسلامی حل نشود، حل بحرانهای منطقه دشوار است و به همین منظور مسائل مهم منطقه در دیدار وزرای خارجه دو کشور مورد بررسی قرار گرفت.
یکی از موضوعات اساسی بحش درباره بحران داخلی در عراق بود که وزرای خارجه بر سر آن رایزنی کردند و فیدان در این باره گفت:«ما بر اهمیت نابودی (سازمان‌های تروریستی از جمله حزب کارگران کردستان) تاکید کردیم و آنکارا از مقامات عراقی می‌خواهد که به حضور فزاینده پ ک ک در کرکوک پایان دهند. تمامی اقوام کرکوک باید از حق آزادی بیان برخوردار باشند و زمینه مشارکت آنها در سطح اداری فراهم شود. حفظ حقوق ترکمن‌ها برای ما اهمیت دارد و نباید موضوع چانه‌زنی‌های سیاسی شود و ما از حقوق ترکمن‌های کرکوک همواره دفاع خواهیم کرد».
ایران و ترکیه نگرانی مشترکی از جانب گروه‌های تجزیه طلب در اقلیم کردستان عراق دارند و در سالهای اخیر بارها مواضع این گروهها را مورد هدف قرار داده‌اند تا با نابودی آنها، امنیت را به مرزهای خود بازگردانند.
پرونده سوریه هم از جمله موضصوعات محوری در گفتگوهای دو وزیر بود که فیدان در سطح منطقه‌ای با بیان اینکه بحث‌ها بر عمیق‌تر شدن یافتن راه‌حل برای موضوع سوریه متمرکز بود، خاطرنشان کرد:«آنکارا خطوط قرمزی در این زمینه دارد که عبارتند از بازگشت داوطلبانه آوارگان به سوریه و ایجاد شرایط لازم برای تضمین زندگی مناسب و عادی برای آوارگان و از بین بردن سازمان‌های تروریستی به ویژه حزب کارگران کردستان». فیدان همچنین آمادگی ترکیه برای ادامه همکاری با ساز و کار چهارجانبه مسکو برای حل بحران سوریه را اعلام کرد.
ترکیه به شدت در پی بازگرداندن میلیون‌ها آواره سوری به کشورشان است که باقی ماندن آنها برای بیش از یک دهه در خاک ترکیه، به چالشی بزرگ هم از جنبه اقتصادی و هم از جنبه تبعات سیاسی و اجتماعی برای دولت اردوغان تبدیل شده است. در این شرایط آنکارا تلاش کرده تا با ترتیب دادن دیدار میان اردوغان و اسد زمینه را برای بازگشت سریعتر آوارگان فراهم کند اما پس از چند دور مذاکرات چهارجنبه در مسکو، شکلگیری این دیدار به گره سختی برخورده است زیرا ترکیه حاضر به پذیرش شروط دمشق بویژه پاین اشغال نظامی شمال سوریه نیست. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد ترکیه بر روی نقش آفرینی مثبت و همراهی تهران برای تسریع تنش زدایی با سوریه حساب ویژه باز کرده است.
همچنین ترکیه با همکاری ایران و روسیه در قالب نشست‌های آستانه، تلاش کرده‌اند تا راهی برای برون رفت از این بحران 12 ساله پیدا کنند و این مسئله در زمانی که اقدامات تحریک آمیز آمریکا در شرق سوریه افزایش یافته است، همکاری این سه کشور می‌تواند برنامه‌های شوم واشنگتن را به شکست بکشاند.
قره باغ تنها نقطه افتراق تهران-آنکارا
با وجود تلاش‌های ترکیه و ایران برای توسععه روابط دوجانبه و کاهش تنشها در منطقه، اما در مورد بحران «قره باغ» اختلافات نظرهایی بین دو طرف وجود دارد. در همین راستا، امیرعبداللهیان در دیدار با فیدان بار دیگر به مسئله تحولات قفقاز اشاره کرد و گفت:«قویا معتقدیم زمان عبور از دوره تنش و درگیری به دوره صلح و همکاری در قفقاز فرارسیده است. در گفت‌وگوهایی که اخیرا با الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان داشتیم، توافقات خوبی بین ما صورت گرفت. از توافقات و گفتگوهای ارمنستان و آذربایجان در این زمینه استقبال می‌کنیم و بار دیگر تأکید می‌کنیم هرگونه تغییر ژئوپلتیک در منطقه و هرگونه اقدام برای محدود کردن مسیرهای تاریخی ترانزیتی موجود در منطقه را هرگز برنخواهیم تافت».
ترکیه در مسئله قره‌باغ، حامی اصلی جمهوری آذربایجان است و از اجرای طرح جاه‌طلبانه باکو برای احداث کریدور «زنگه‌زور» دفاع می‌کند. اما این پروژه جنجالی که مرزهای ایران و ارمنستان را برای همیشه قطع می‌کند، با واکنش تند مقامات تهران روبرو شده است که اعلام کرده اند که به هیچ وجه تغییرات ژئوپلتیکی در منطقه را برنمی‌تابد و به همین منظور بود که اردوغان دو ماه پیش در سخنانی گفت که مانع اصلی اجرایی شدن زنگه‌زور، ایران است که باکو باید اختلافات خود را با این کشور حل کند.
با وجود اختلافات جدی بین ایران و ترکیه بر سر مسئله قفقاز، اما به نظر نمی‌رسد در فضای کنونی این موضوع بر روابط دوجانبه تاثیر چندانی بگذارد. از طرفی، خود اردوغان هم دنبال چالش با همسایگان نیست و نمی‌خواهد 5 سال باقی مانده از عمر سیاسی خود را صرف تنش با دیگران بکند، زیرا به خوبی می‌داند که یک دهه تنش آفرینی چه شرایط فاجعه باری را برای اقتصاد ترکیه و موقیت سیاسی او در داخل رقم زده بود.
