منوی اقتصادی توافق 25 ساله با چین

نخستین اخبار از این توافق در سفر بهمن ماه سال 94 شی جین پینگ، رئیس جمهور چین به ایران مخابره شد. در بیانیه صادرشده در پایان این سفر اعلام شد که دو کشور، سطح روابط را به «مشارکت جامع راهبردی» ارتقا داده اند. همچنین اعلام شد براساس پیشنهاد طرف ایرانی به منظور تنظیم روابط بلندمدت در بازه زمانی 25 ساله با چین، دو طرف در بند 6 بیانیه مذکور تمایل و آمادگی خود را برای رایزنی و مذاکره به منظور انعقاد سند همکاری بلندمدت اعلام کرده اند. همچنین در همین سفر مقام معظم رهبری در دیدار رئیس جمهور چین، «توافق رؤسای جمهوری ایران و چین را برای یک روابط استراتژیک 25 ساله، کاملاً درست و حکمت‌آمیز» دانستند. پس از آن از اسفند 94 تا بهمن 97، وزارت امور خارجه با وزارتخانه‌ها و نهادهای مختلف داخلی، جلسات متعددی را با هدف تعیین اولویت‌ها، تدوین پیش نویس و مفاد قابل طرح در این سند برگزار کرد. اسفند سال 97 بود که علی لاریجانی، رئیس وقت مجلس در سفر رسمی به چین در دیدار با شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، از نهایی شدن پیش‌نویس سند 25 ساله در آینده‌ای نزدیک خبر داد. سرانجام ۷ فروردین ۱۴۰۰، این سند توسط محمدجواد ظریف و وانگ یی، وزیران خارجه وقت ایران و چین امضا شد.

حجم روابط تجاری دو کشور در سال های اخیر حدود ۲۰ میلیارد دلار بوده است. از سال 95 تاکنون صادرات ما به چین در سال حدود 9 میلیارد دلار و واردات ما بین 9 تا 13 میلیارد دلار بوده است.چین بزرگ ترین تامین کننده تجهیزات الکتریکی، صوتی- تصویری، شیمیایی و صنعتی ایران است. از طرف دیگر ایران یکی از صادرکنندگان بزرگ نفت به چین محسوب می شود و واردات نفت از ایران تا قبل از تحریم ها حدود 6.5 درصد کل واردات نفتی چین را تشکیل می داد. هم اکنون آمار دقیقی از صادرات نفت ایران به چین وجود ندارد ولی آمارهای غیررسمی نشان می دهد که چین بزرگ ترین خریدار نفت ایران در دوره تحریم هاست.در چنین شرایطی، هدف گذاری ایران و چین برای توافق 25 ساله اگرچه به افزایش تجارت بین دو کشور منجر می شود، اما موضوع فراتر از این مسئله است. موضوع توافق ایران و چین را باید ابتدا در بستر ابتکار «کمربند و راه» چین دید.

این طرح که توسط شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین، در سال ۲۰۱۳ ارائه شد، شامل دو مسیر تجاری «کمربند اقتصادی راه ابریشم» و «راه ابریشم دریایی» است. «کمربند اقتصادی راه ابریشم» در مسیر باستانی راه ابریشم، چین را از طریق آسیای  مرکزی، روسیه و خاورمیانه به اروپا متصل می‌کند. «راه ابریشم دریایی»، چین را از طریق دریا به جنوب شرق آسیا و آفریقا مرتبط می‌کند و بیش از 60 درصد جمعیت جهان را که در بیش از 60 کشور آسیایی، اروپایی و آفریقایی زندگی می کنند، در بر می گیرد. این ابتکار 30 درصد تولید ناخالص داخلی جهان و 35 درصد تجارت جهانی را پوشش خواهد داد و به طور مشخص سه هدف اصلی دارد. هدف نخست، خروج چین از محاصره دریایی و اتکای صرف به تنگه مالاکا در حدفاصل مالزی و اندونزی است. تقریباً 60 درصد حمل و نقل دریایی جهان- بیش از 150 کشتی در روز- که بیشتر نفتکش های چین و ژاپن هستند از این تنگه عبور می کنند. نگرانی از نفوذ آمریکا و رقبای منطقه ای نظیر هند و ایجاد محدودیت بر نقل و انتقالات دریایی چین، نگرانی همیشگی دولتمردان پکن بوده است. هدف دوم تبدیل چین به قدرت اول اقتصادی جهان با ایجاد فرصت های جدید برای توسعه صنعتی چین از مسیر صادرات کالا و خدمات فنی و مهندسی در طول زنجیره کشورهای مرتبط با این ایده است. هدف سوم نیز ایجاد ثبات سیاسی و اتصال منافع کشورهای مختلف در طول زنجیره به یکدیگر است که همکاری را جایگزین تنش سیاسی می کند.براساس نقشه های منتشر شده از چند مسیر اصلی ابتکار کمربند و راه، ایران جزو حلقه های اصلی مسیر زمینی است که از چین آغاز و پس از گذر از ایران به ترکیه و در نهایت اروپا منتهی می شود. تصویر، گذر این مسیر از ایران را نشان می دهد. علاوه بر این، ایران به عنوان یکی از منابع تامین انرژی از جمله نفت خام، مواد اولیه نظیر سنگ آهن و محصولات خام پتروشیمی، جایگاه مهمی در اقتصاد چین دارد و به همین دلیل، یکی از اولویت های جدی چین در ابتکار کمربند و راه، ایران است.

دو روز قبل وزیر اقتصاد از پیگیری قراردادهای مرتبط با توافق 25 ساله ایران و چین خبر داد و گفت که این قراردادها در مرحله نهایی شدن است. با این حال اگرچه فهرست این قراردادها مشخص نیست اما می توان برمبنای پروژه های قبلی چینی ها در ایران و برخی گمانه ها مواردی از این قراردادها را فهرست کرد.پیش از این نشریه پترولیوم اکونومیست در تاریخ ۳ سپتامبر ۲۰۱۹ (۱۲ شهریور ۹۸) از سرمایه‌گذاری ۴۰۰ میلیارد دلاری چین در ایران خبر داد و مدعی شد که طی این توافق نامه، چین ۲۸۰ میلیارد دلار در صنعت نفت و گاز و ۱۲۰ میلیارد دلار در صنعت حمل و نقل ایران سرمایه‌گذاری می‌کند.

به صورت کلی براساس آمارها حدود 100 هزار پروژه اقتصادی و عمرانی نیمه تمام در کشور وجود دارد که تکمیل آن ها براساس برآوردهای فعلی به هزار هزار میلیارد تومان (1.000.000.000.000.000 تومان) اعتبار نیاز دارد. به طور مصداقی در بخش های مختلف می توان پروژه هایی را فهرست کرد.

انرژی:در بخش انرژی، علاوه بر تداوم خرید نفت از ایران، حضور چینی ها در توسعه میادین بزرگ نفت و گاز و نوسازی پالایشگاه های کشور یکی از زمینه های مهم همکاری است. توسعه فاز 11 پارس جنوبی، توسعه میدان گازی پارس شمالی، توسعه میادین نفتی آزادگان و یادآوران و نوسازی برخی پالایشگاه های قدیمی داخلی از جمله پالایشگاه های آبادان و تهران از مهم ترین پروژه های نفتی و گازی است که مشارکت چینی ها در توسعه آن ها محتمل است. در دیگر بخش های انرژی کشور نیز توسعه انرژی های پاک و نوسازی نیروگاه های فرسوده از مهم ترین پروژه های مرتبط با صنعت برق است.

مالی: ارتقای همکاری های بانکی، مالی و بیمه ای و گشایش شعب بانک های ایران و تاسیس بانک مشترک ایران و چین به ویژه ایجاد پیام رسان ملی میان دو کشور با هدف ایجاد پیمان پولی دوجانبه از همکاری های محتمل در بخش های بانکی و مالی است.

حمل و نقل: در بخش راه که یکی دیگر از مهم ترین محورهای توافق 25 ساله است، کمک به ساخت خط آهن در نقاط مختلف کشور و برقی سازی خطوط آهن مثل خط آهن تهران – مشهد، توسعه شبکه مترو در شهرهای بزرگ ایران، مشارکت در توسعه سواحل مکران، توسعه بنادر ایران از جمله بندر چابهار و تکمیل بزرگراه ها و آزادراه های داخلی و بین المللی ایران از مهم ترین محورهای همکاری است.

مسکن: در بخش مسکن نیز طی ماه های اخیر، اخباری از حضور چینی ها در قالب صنعتی سازی ساخت مسکن برای طرح نهضت ملی مسکن و ساخت چهار میلیون واحد مسکونی طی چهار سال شنیده شده است که می توان آن را نیز در قالب توافق 25 ساله دید.

سایر: همکاری های مخابراتی، علمی – فناوری، آموزشی، سلامت و گردشگری از دیگر حوزه های احتمالی همکاری در قالب توافق 25 ساله است که باید منتظر بود تا به تدریج در ماه های آینده فهرست پروژه های مرتبط با این بخش ها و سرمایه گذاری چینی ها در توسعه آن ها مشخص شود.