الوقت- رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه که در یک دهه گذشته با سیاستهای جاه‌طلبانه منطقه‌ای، کشورش را در باتلاق بحرانهای اقتصادی و امنیتی فرو برد، اکنون در آخرین دوره ریاست خود رویکرد تنش‌آفرینی را کنار گذاشته و سیاست تعامل با همسایگان را در راس برنامه‌های کاری خود قرار داده تا بتواند ترکیه را از بحرانها نجات دهد. در همین رابطه، دفتر ریاست جمهوری ترکیه اخیرا اعلام کرد که اردوغان در روزهای هفدهم تا نوزدهم جولای به کشورهای عربستان سعودی، قطر، امارات سفر خواهد کرد.
سفر اردوغان به کشورهای خلیج فارس درحالی است که ترکیه از سال گذشته عادی سازی روابط با اعراب را در پیش گرفته است و اردوغان پس از پیروزی مجدد در انتخابات ریاست جمهوری، تلاش می‌کند با تقویت مناسبات از ظرفیت شیخ‌نشین‌ها برای تقویت زیرساختهای ترکیه بهره ببرد.
اردوغان در دولت جدید خود روی امارات به عنوان وزنه اقتصادی بیشتر متمرکز شده است و اخیرا دیدارهای متعددی بین مقامات دو کشور انجام شده است. محمد شیمشک، وزیر خزانه داری، جودت یلماز، معاون رئیس جمهور ترکیه دو هفته پیش با سفر به ابوظبی، پایتخت امارات تاکید کردند که راه زیادی را در کار فنی توافقنامه‌ها پیموده‌اند و چارچوب توافقنامه جامع امکان پذیر است. شیمشک با بیان اینکه طی روزهای آینده هیئت‌های بزرگی از امارات وارد ترکیه می‌شوند، گفت که با تکمیل کار، چارچوب سفر اردوغان به امارات مشخص می‌شود.
شایان ذکر است که محمد بن زاید، حاکم امارات ماه گذشته به ترکیه سفر و با اردوغان درباره تقویت روابط راهبردی با ترکیه و پیشبرد مشارکت اقتصادی همه جانبه گفتگو کرد و در این دیدار، دو کشور توافقنامه همکاری با هدف افزایش تجارت دوجانبه به 40 میلیارد دلار در مدت پنج سال را تصویب کردند. همچنین، در ماه مارس، آنکارا توافقنامه‌ای را برای دو برابر کردن حجم تجارت خود با امارات امضا کرد که بر روابط اقتصادی رو به رشد بین دو کشور تاکید دارد.
جذب سرمایه اعراب در ترکیه
بزرگترین چالش پیش روی دولت جدید اردوغان، مسئله بحران اقتصادی است و حل این معضل، سرمایه‌های کلانی را می‌طلبد که پترو دلارهای اعراب خلیج فارس بهترین گزینه می‌تواند باشد.
به گفته برخی مقامات دیپلماتیک، دولت ترکیه قصد دارد از طریق کانال‌های مختلف از جمله خصوصی سازی و تملک، سرمایه گذاری به ارزش 30 میلیارد دلار از کشورهای حوزه خلیج فارس را در یک دوره طولانی در بخش انرژی، زیرساخت و دفاع ترکیه جذب کند. این درحالی است که امارات، عربستان سعودی و قطر در یکسال گذشته از طریق قراردادهای سوآپ و سپرده‌گذاری مستقیم، ارز مورد نیاز بانک مرکزی ترکیه را تامین کرده‌اند و گفته می‌شود سفر آتی اردوغان برای بهبود این روابط است.
سیاست غیرمتعارف اردوغان برای پایین نگه داشتن نرخ بهره به بهای تورم، بسیاری از سرمایه گذاران غربی را نگران کرده است و به همین خاطر در سه سال گذشته غربی‌ها از سرمایه‌گذاری در این کشور خودداری کرده‌اند. به همین خاطر، کشورهای حوزه خلیج فارس به عنوان نامزدهای بالقوه برای پر کردن شکاف سرمایه‌گذاری ظاهر شده‌اند که اردوغان می‌تواند در تور منطقه‌ای خود، شیوخ عرب را به حضور قدرتمند در بازار ترکیه مجاب کند.
ترکیه کسری حساب جاری بین 25 تا 30 میلیارد دلار در سال دارد و اگر ده‌ها میلیارد دلار سرمایه عربی به این کشور تزریق شود، کسری بودجه کاهش خواهد یافت و مسیر توسعه اقتصادی در ترکیه را هموار خواهد کرد.
به گفته کارشناسان، «با توجه به تداوم کاهش ارزش لیر ترکیه در برابر ارزهای خارجی که اقتصاد را به آستانه ورشکستگی کشانده است، اردوغان تلاش خواهد کرد تا در امارات، توافق نامه‌هایی را به ارزش 40 میلیارد دلار امضا کند».
همکاری اقتصادی ترکیه با امارات از ماه‌ها پیش شروع شده است اما دستورالعمل هایی وجود دارد که با توجه به علاقه کشورهای خلیج فارس به سرمایه گذاری در ترکیه، باید تمام جزئیات فنی تکمیل شود و به مرحله امضای آنها رفت.
حجم سرمایه گذاری مشترک با امارات بین 30 تا 40 میلیارد دلار بخش‌های حمل و نقل، کشاورزی، صنایع دفاعی، انرژی تخمین زده می‌شود. این حجم از سرمایه‌گذاری، امارات را به شریک بزرگ ترکیه در منطقه تبدیل خواهد کرد. در حال حاضر حجم تجارت سالانه دو کشور، قریب به 10 میلیارد دلار است و مقامات آنکارا و ابوظبی امیداورند تا پایان دولت اردوغان، به 40 میلیارد دلار برسانند.
کشورهای خلیج فارس منتظر بودند تا قبل از هر اقدام جدیدی، نتایج انتخابات ریاست جمهوری ترکیه و شفافیت چشم انداز حکمرانی در این کشور مشخص شود، تا گام‌هایی را برای تقویت روابط با این کشور بردارند. بنابراین می‌توان گفت که نتایج انتخابات نقش مهمی در تسریع تلاش‌های تنش‌زدایی بین ترکیه و کشورهای منطقه ایفا کرده و جهت‌گیری‌های جدید اقتصادی دولت اردوغان تأثیر بسزایی بر روابط خارجی آنکارا دارد.
اردوغان از درس‌های گذشته عبرت گرفته و مصمم است سیاست معتدل‌تری را در منطقه دنبال کند، چرا که ترکیه از تنش آفرینی با کشورهای عرب سودی به دست نیاورد و برای فائق آمدن بر بحران اقتصادی و مالی در داخل، نیازمند ثبات در منطقه و همکاری با شرکای عرب است تا حکمرانی خود را با رفع مشکلات داخلی به پایانب رساند.
ترکیه از سال 2019 با بحران اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند و تا جایی که میزان تورم در این کشور در سال 2022 به رکورد 85 درصد رسید. ارزش لیر ترکیه در دو سال گذشته در برابر ارزهای خارجی به پایین ترین سطح خود رسیده و پس از انتخابات ریاست جمهوری، روند کاهشی آن ادامه داشت و 20 درصد از ارزش خود را از دست داد. لذا، اردوغان قصد دارد تا در 5 سال آینده بتواند این کشتی گرفتار در دریای مواج و طوفانی را به ساحل سلامت برساند.
علاوه بر بحران اقتصادی، وقوع زلزله مهیب 7.8 ریشتری هم مزید برعلت شد و فجایع ترکیه را دو چندان کرد. از اینرو، اردوغان با تلی از بحرانهای مالی مواجه است که برای غلبه بر اینها دست یاری به سمت اعراب دراز کرده است.
در مورد قطر که روال کار مشخص است و دو کشور شرکای استراتژیک هستند که همکاری آنها از زمان بحران خلیج فارس در سال 2017 زمانی که آنکارا حضور نظامی خود را برای محافظت از دوحه در برابر کودتای احتمالی در قطر افزایش داد، گسترش یافته است.
هر چند قطر به عنوان متحد ترکیه، در سال‌های اخیر کمکهای زیادی به دولت اردوغان انجام داده است و علاوه بر کمکهای بلاعوض چند میلیاردی، حدود 32 میلیارد دلار هم در بخش‌های گردشگری و حمل و نقل این کشور سرمایه گذاری کرده است، اما با این حال ترکیه به منابع مالی جدید یناز دارد و امارات و عربستان سعودی هم می‌توانند در این زمینه به داد آنکارا برسند.
با اینکه روابط عربستان و ترکیه در یک دهه گذشته، تنش آلود بود اما پس از عادی سازی روابط در سال گذشته، مناسبات دوجانبه تقویت شد. بر اساس گزارش سازمان آمار عربستان، مبادلات بین ترکیه و عربستان سعودی در سال 2022 با رشد 32 درصدی به 5.9 میلیارد دلار رسید و دو کشور هدف خود را توسعه مبادلات و رساندن آن به 10 میلیارد دلار تعیین کردند. صندوق توسعه عربستان سعودی هم چند ماه پیش از امضای قراردادی برای سپرده گذاری 5 میلیارد دلاری با بانک مرکزی ترکیه برای حمایت از آن در مواجهه با پیامدهای زلزله خبر داد.
عربستان هم پس از دیدار محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور با اردوغان در حاشیه جام جهانی 2022 قطر، آمادگی خود را برای سرمایه گذاری 18 میلیارد دلاری در زیرساختهای ترکیه اعلام کرد و دولت عربستان به بخش خصوص این کشور هم پیشنهاد داد تا در بازار پر رونق ترکیه سرمایه گذاری کنند. هر چند تاکنون اقدامی در این زمینه انجام نشده است اما سفر آتی اردوغان، می‌تواند گره آنرا باز کند.
اردوغان در راستای راهبرد «قرن ترکیه» وعده داده که کشورش را به مرکز مبادلات مالی در منطقه تبدیل کند و با کاهش هژمونی آمریکا در خاورمیانه، شروع به ترمیم روابط خود با همسایگان به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس کرده است.
حاکمان عرب هم به خوبی می‌دانند که ترکیه ظرفیت‌های زیادی در عرصه اقتصادی و به ویژه گردشگری دارد و به دنبال آن هستند تا بخشی از بازار ترکیه را به دست بگیرند و باتوجه به ریل گذاری‌های انجام شده، شیوخ خلیج فارس در پایان دوره ریاست جمهوری اردوغان، جزء شرکای برتر ترکیه خواهند بود.
