امید رحیمی در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی با اشاره به موقعیت استراتژیک ازبکستان در منطقه تصریح کرد: ازبکستان به لحاظ جغرافیایی در قلب آسیای مرکزی قرارگرفته و با هر چهار جمهوری دیگر آسیای مرکزی و افغانستان همسایه است و این مزیت منحصر به فردی به لحاظ جغرافیایی محسوب می‌شود. درعین حال باید به این موقعیت خاص جغرافیایی ویژگی ژئوکالچری را نیز به دلیل نقش و جایگاه قومیت ازبک در کل منطقه آسیای مرکزی افزود. این وضعیت همچنین سبب شده ازبکستان، همواره در کانون تحولات مهم منطقه‌ای قرار بگیرد.
وی با یادآوری اینکه در دوره شوروی نیز تاشکند مرکز اتخاذ تصمیمات مهم منطقه‌ای بود، افزود: امروز اما به دلیل تحولاتی که از سال 2017 در ازبکستان روی داده این کشور از جهات دیگری نیز حائز اهمیت است. اصلاحات عمیق و گسترده‌ای در این کشور به وقوع پیوسته که ازبکستان را به الگویی الهام بخش برای توسعه، سیاست درب‌های باز و به ویژه اصلاحات تبدیل کرده است. ارتباط نزدیک و شراکت با کشوری که چنین نقشی را در منطقه آسیای مرکزی و نیز در سطح اوراسیایی ایفا می‌کند، طبیعتا حائز منافع زیادی خواهد بود.
این تحلیلگر مسائل آسیای مرکزی با وجود حوزه های مهمی همچون امنیت و ثبات در افغانستان، اقتصاد را مهم‌ترین وجه اشتراک تهران و تاشکند عنوان کرد و گفت: اقتصاد محرکه اصلی تعاملات دوجانبه ایران و ازبکستان در سال‌های اخیر بوده است. هدف اصلی ازبکستان از اصلاحات نیز در وهله نخست توسعه اقتصادی است و از این حیث در سیاست خارجی این کشور روابط اقتصادی و تجاری اهمیتی کلیدی دارد.
رحیمی با بیان اینکه ایران خواستار تدیون نقشه راه همکاریهای اقتصادی بین دو کشور بوده است، ادامه داد: روندهای اخیر نیز نشان می‌دهند که در طول سال‌های اخیر شاهد رشد و بلکه جهشی جدی در روابط دوجانبه میان ایران و ازبکستان بوده‌ایم. در سال 99 مجموع مبادلات تجاری دو کشور 255 میلیون دلار بود و این رقم در جهشی 100 درصدی در سال 1400 به 503 میلیون دلار رسید. با توجه به حوزه های مکمل در اقتصاد دو کشور نیز این ظرفیت در کوتاه مدت قابلیت توسعه تا 2میلیارد دلار را دارد که در کمیسیون مشترک اقتصادی اخیر در تاشکند نیز به آن اشاره شده است.
وی با اشاره به اینکه ازبکستان تولیدکننده و صادرکننده محصولات مهم و استراتژیکی همچون طلا، منسوجات مختلف اعم از نخ پنبه و پارچه، حبوبات، صنایع شیمیایی، مس و فلزات مختلف، خودرو و بسیاری از محصولات صنعتی جدید است که در ایران بازار نسبتا بزرگی دارند، خاطرنشان کرد: ایران نیز می‌تواند تامین کننده بخشی از نیازهای ازبکستان در حوزه های مخلف، اعم از پتروشیمی، محصولات باغی و زراعی، پلیمر و پلاستیک، ماشین آلات صنعتی و مواردی از این دست باشد.
به گفته رحیمی؛ در صورتی که کاتالیزورهایی همچون موافقتنامه تجارت ترجیحی، تفاهم‌نامه های ترانزیتی، مبادلات پولی و مالی و مواردی از این دست از طریق مکانیزمهای دوجانبه و یا چندجانبه همچون اکو، اتحادیه اقتصادی اوراسیا -باتوجه به عضویت ناظر ازبکستان و حتی شانگهای فعال شود، می‌توانیم شاهد توسعه ظرفیت‌های موجود باشیم.
این تحلیلگر مسائل آسیای مرکزی، با اشاره به تحولات مرتبط با جنگ اوکراین و تاثیرات عمیق آن، خصوصا در حوزه ترانزیت در آسیای مرکزی، به تشریح اهمیت نقش همکاریهای ترانزیتی ایران و ازبکستان پرداخت و اضافه کرد: صرف نظر از نگاههای سیاسی و مبادلات تجاری، ترانزیت و به طور کلی ژئواکونومی حوزه‌ای است که می‌تواند روابط تهران و تاشکند را به سطح راهبردی ارتقا دهد. ازبکستان در قلب آسیای مرکزی، به عنوان یک منطقه محصور در خشکی قرارگرفته و دسترسی به آبهای آزاد برای این کشور اهمیت راهبردی دارد. به همین دلیل این کشور در طول پنج سال اخیر مبتکر طرحهای ترانزیتی مختلفی از جمله کریدور «ترانس افغان» بوده که آسیای مرکزی را از طریق افغانستان به پاکستان و آبهای اقیانوس هند متصل می‌سازد.
رحیمی تاکید کرد: ایران یکی از مسیرهای سنتی و استراتژیک برای ازبکستان جهت دسترسی به آبهای آزاد بین‌المللی، بازارهای کشورهای حاشیه خلیج فارس، و نیز کشورهای غرب آسیا همچون ترکیه و عراق بوده است. بعد از آغاز جنگ اوکراین که روندهای ترانزیتی آسیای مرکزی به اروپا با استفاده از زیرساخت‌های روسیه با مشکلاتی مواجه شده است، مسیرهای جایگزین جنوبی و غربی اهمیت مضاعفی یافته اند.
وی توضیح داد: ازبکستان نیز می‌تواند یکی از مسیرهای کوتاه برای دسترسی ریلی و زمینی ایران به چین باشد. کریدور ریلی ازبکستان- قرقیزستان- چین، به مقصد ارومچی، با توافق سه کشور درحال اجرا است و در صورت تکمیل آن، یک دسترسی کوتاه به چین برای ایران فراهم می‌شود. با این حال همچون بسیاری از حوزه های دیگر این حوزه نیز همچنان با موانع جدی روبرو است.
این کارشناس مسائل آسیای مرکزی، با بیان اینکه مسیرهای ریلی همچنان به چابهار متصل نیستند، گفت: بعضا در بنادر جنوب ایران شاهد تاخیر در فرایندهای مختلف برای محموله های آسیای مرکزی هستیم، در مسیر ریلی ترکمنستان بعضا برخی مشکلات وجود دارد، محدودیت در زیرساختها همچون ریل، واگن و کامیون همچنان محسوس است و همین امر باعث شده تا به رغم تعاملات گسترده ایران و ازبکستان در حوزه ترانزیت، همچنان شاهد شکلگیری یک وابستگی متقابل ژئواکونومیکی نباشیم.
رحیمی ضمن اشاره به سفر آتی رئیس جمهور ازبکستان به تهران و اهداف آن، خاطرنشان کرد: این اولین سفر رسمی آقای «شوکت میرضیایف»، رئیس‌جمهور ازبکستان به تهران است و از این حیث این سفر حائز اهمیت سیاسی بسیار بالایی است. بسیاری از مسائل مربوط به روابط دوجانبه در زمینه تسهیل فرایندهای تجاری، توسعه رایزنی های سیاسی، تقویت همکاریهای راهبردی، ترسیم نقشه راه توسعه مناسبات دو کشور و همچنین هماهنگی برای همکاری در چارچوب سازمانهای بین‌المللی مختلف، همگی حوزه هایی است که در چارچوب چنین دیدارها و رویدادهای مرتبط با آن قابلیت تحقق دارند. با این سفر و نهایی شدن بسته‌ای از اسناد همکاری دوجانبه بین دو کشور می‌توان برای سال آینده شاهد جهشی دیگر در مبادلات تجاری دو کشور بود.
