زلنسکی دست به دامن اعراب

الوقت- ولودیمیر زلنسکی، زئیس جمهور اوکراین که از هر تریبون بین‌المللی برای فضاسازی علیه روسیه و کسب کمک‌های نظامی و اقتصادی استفاده می‌کند، این بار نشست اتحادیه عرب را برای جلب توجهات جهانی انتخاب کرده بود.

زلنسکی روز جمعه در سفر غیرمنتظره وارد جده عربستان شد و در نشست کشورهای عربی به سخنرانی پرداخت و گفت که سفرش به عربستان با هدف تقویت روابط دوجانبه و تحکیم روابط اوکراین با جهان عرب است. او همچنین ابراز امیدواری کرد تا سعودیها برای تبادل اسرای جنگی بین اوکراین و روسیه میانجیگری کنند. همکاری‌ها در عرصه انرژی از جمله درخواستهایی بود که زلنسکی در این سفر روی آن متمرکز شده بود. اینکه چرا رئیس جمهور اوکراین ناگهانی در نشست تمام عربی حضر شد از ابعاد زیادی قابل بررسی است و بدون تردید در پس این اقدام اهداف متعدی نهفته است که در شرایط کنونی مقامات کی‌یف به دنبال تحقق آنها هستند.

جلب حمایت سیاسی و اقتصادی اعراب

کشورهای عربی به برخورداری از ثروت و ذخایر عظیم انرژی در عرصه جهانی مشهورند و از آنجا که اوکراین در شرایط جنگی قرار دارد و به شدت به کمکهای مالی و انرژی نیاز دارد، دست به دامن اعراب شده تا شاید در این وضعیت به داد این کشور برسند. از طرفی، زلنسکی در عربستان دنبال گرفتن تضمین از اعراب برای افزایش فشار اقتصادی بر روسیه به دلیل ادامه اشغال اوکراین بود، اما شیخ نشین‌ها روابط دوستانه‌ای با روسیه دارند و پس از شروع جنگ اوکراین هم علاوه بر اینکه با تحریم‌های غرب علیه این کشور همراهی نکردند بلکه با کاهش تولیدات نفتی در چارچوب اوپک پلاس، بیشتر در جبهه روسیه ایستادند و دست رد به سینه آمریکاییها زدند که خواستار افزایش تولیدات نفتی عربستان و امارات برای کنترل قیمت حامل‌های انرژی در جهان بود.

با اینکه کشورهای عربی به ویژه شیوخ خلیج فارس، موضع بیطرفی در این تنش جهانی در پیش گرفته‌اند اما با این حال، برای اینکه از زیر بار فشارهای غرب فرار کنند، صدها میلیونها دلار به مردم اوکراین به عنوان کمکهای بشردوستانه اختصاص داده‌اند که بیشتر آن هم شامل صادرات مشتقات نفتی است، اما زلنسکی دنبال این است که عرب‌ها حجم بیشتری از کمک‌های مالی و انرژی را به اوکراین انجام دهند.

همچنین، کی‌یف امیدوار است در کنار کمک‌های اقتصادی، حمایتهای سیاسی نیز انجام شود تا برنامه منزوی کردن روسیه در سطح بین المللی ادامه یابد. زیرا فرض بر این است که با موج گسترده محکومیت‌های جهانی از حملات روسیه به اوکراین، مقامات کرملین در سیاستهای خود بازنگری کرده و دامنه حملاتشان را کاهش دهند. مقامات اوکراینی پیش‌بینی می‌کنند که کشورهای عربی برای اینکه غربیها را از خود نرنجانند و نشان دهند که از حملات روسها حمایت نمی‌کنند احتمالا در صحن سازمان ملل، موضع ضد روسی اتخاذ کنند.

 اتحادیه عرب در حال بازسازی سیاسی

حضور زلنسکی در اجلاس اتحادیه عرب را از بعد دیگری نیز می‌توان مورد بررسی قرار داد که به روابط این نهاد بین‌المللی با آمریکا مربوط می‌شود. تا چندی پیش بسیاری از کشورهای عضو این اتحادیه در اردوگاه غرب قرار داشتند و سیاست خارجی خود را با برنامه‌های جهانی واشنگتن هماهنگ می‌کردند اما با تغییر و تحولاتی که در عرصه بین‌المللی رخ داده است، اکنون در مسیر موازی با غرب قدم برمی‌دارند.

اتحادیه عرب در یک دهه گذشته با چنگ زدن به ریسمان پوسیده واشنگتن، وارد گودالی از بحران‌های سیاسی و امنیتی شده بود و این روزها در حال پوست اندازی است تا بتواند خود را مجددا بازسازی کرده و قدرت سابق خود را بازیابد. بازگشت سوریه به اتحادیه عرب هم پس از دوازده سال تنش، در راستای همگرایی عربی و احیای قدرت سابق انجام می‌شود، چیزی که به مذاق آمریکایی‌ها خوش نیامده است.

حضور بشار اسد، رئیس جمهور سوریه در نشست جده برای آمریکا ضربه سنگینی بود که تمام تلاش خود را کرد تا مانع این قضیه شود اما از فشار بر کشورهای عربی نتوانست طرفی ببندد.

بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، به عنوان هم‌پیمان اصلی روسیه سبب می‌شود تا وزن و جایگاه دمشق و مسکو در جهان ارتقا یابد و این در تضاد با سیاستهای واشنگتن است که سعی داشت این دو کشور را منزوی کند.

آمریکا به خوبی می‌داند که کشورهای عرب منطقه در مسیر جدایی از غرب قرار دارند و این به نفع روسیه و چین است. همچنانکه اسناد فاش شده از پنتاگون هم بیانگر این بود که همکاری محرمانه تسلیحاتی میان امارات با روسیه در جریان است و احتمال تجهیز روسیه به هزاران موشک ساخت صنایع نظامی مصر را نیز وجود دارد. آمریکا از مصر که بازیگر کلیدی در جهان عرب است، خواسته بود تا از تجهیز نظامی روسیه خودداری کند و اخیرا هم مقامات کاخ سفید از این کشور خواسته بودند تا حریم هوایی خود را به روی جنگنده‌های روسیه ببندد اما قاهره این درخواست را نادیده گرفته است. واشنگتن از این نگران است که شرکتهای اماراتی و دیگر اعراب با دور زدن تحریم‌های روسیه، به این رقیب کمک کنند که باعث می‌شود مجازات‌های تنبیهی غرب شکست بخورد. از اینرو، حضور زلنسکی در اتحادیه عرب به دلیل نگرانی از تحول در نگاه این سازمان به جنگ اوکراین و اطمینان از تداوم حمایت‌های این نهاد از کیف است.

امیدی به حمایت اعراب از اوکراین نیست

اگرچه مقامات کی‌یف سعی دارند از موقعیت و جایگاه اعراب برای تحت فشار قرار دادن روسیه استفاده کنند اما شرایطی که اتحادیه عرب در آن قرار دارد، به گونه‌ای نیست که بتواند به بحران‌های خارجی متمرکز شود. در حال حاضر، خاورمیانه هنوز از گرداب ناامنی‌های بهار عربی خارج نشده است و سعی دارد روی مشکلات درونی متمرکز شده و اوضاع عربها را تا حدودی سر و سامان دهد. هر چند بحران سوریه تا حدی فروکش کرده اما همچنان بخشهایی از شمال و غرب این کشور دست تروریست‌ها و نیروهای اشغالگر آمریکایی قرار دارد که باید چاره‌ای برای آن بیابند و با بازگشت دمشق به جمع عربی، تلاشها برای غلبه بر ناامنی‌های داخلی و بازسازی این کشور هم شتاب بیشتری خواهد گرفت.

علاوه بر سوریه، جنگ یمن هم یکی از بزرگترین مشکلات چند سال اخیر بوده که پایان دادن به آن نیز کمک همه کشورهای منطقه را می‌طلبد. زیرساختهای یمن طی 9 سال جنگ به طور کامل نابود شده و دهها میلیارد دلار برای بازسازی آنها بودجه لازم است و اعراب به عنوان کشورهای دوست و برادر سعی دارند با حل این مشکل، ثبات و امنیت را دوباره به منطقه بازگردانند و اخیرا هم اقداماتی در این زمینه انجام شده است.

مناقشه فلسطین به عنوان بزرگترین دغدغه جهان اسلام یکی از موضوعات کلیدی برای اتحادیه عرب به شمار می‌رود و اعضای این نهاد برای اتخاذ وضع جدی و واحد علیه اشغالگری و انجام اقدامات حمایتی واقعی از مردم فلسطین تحت فشار افکار عمومی اعراب هستند.

از سوی دیگر، سودان هم یکی معظلاتی است که این روزها ذهن رهبران عرب را به خود مشغول داشته است. ادامه بحران این کشور می‌تواند چالشهای زیادی را پیش روی اتحادیه عرب بگذارد و هنوز از بحرانهای قبلی خارج نشده، وارد طوفان جدیدی از درگیریها در خاورمیانه خواهند شد. مشکلات داخلی لبنان و درگیریهای ناتمام لیبی هم از جمله بحرانهای فزاینده‌ای است که اتحادیه عرب با آن دست و پنجه نرم می‌کند و فائق آمدن بر این مشکلات، سالها و شاید دهه‌ها زمان نیاز دارد.

با این اوصاف، می‌توان گفت که اتحادیه عرب چنان درگیر مسائل درون عربی است که وقت کافی برای پرداختن به مسئله اوکراین را ندارد. از طرفی، تصویب سیاستهای کلان اتحادیه عرب هم باید با موافقت همه اعضا باشد و اکنون سوریه هم بخشی از آن است که متحد روسیه به شمار می‌رود و با هر گونه طرح ضد روسی در چارچوب اتحادیه مخالفت خواهد کرد. کشورهای عربی هم نشان دادند که ترجیح می‌دهند در تنش روسیه و غرب بیطرف باشند تا خشم روسها برانگیخته نشود و به احتمال زیاد به همین سیاست اعلانی خود ادامه خواهند داد.

بنابراین، با وجود مظلوم‌نمایی زلنسکی در اجلاس اتحادیه عرب، آبی از اعراب برای اوکراین گرم نخواهد شد و این کشورها منافع ملی خود را فدای جاه‌ط‌لبی‌های واشنگتن نخواهند کرد. حداقل کاری که اعراب می‌توانند در برهه کنونی به اوکراین بکنند، این است که سعودیها پا پیش بگذارند و با میانجیگری، مسکو و کی‌یف را به توقف درگیریها متقاعد کنند، هر چند در این میان نیز آمریکایی‌ها سنگ اندازی خواهند کرد، همچنانکه با طرح صلح چین مخالفت کردند تا تنشها همچنان تداوم داشته باشد.

زلنسکی برای خلاصی از بحران، دست به دامن کشورهایی شده که در جنگ اوکراین ذی‌نفع نیستند و مسبب اصلی این وضعیت آمریکا است که کی‌یف را پیشقراول جاه‌طلبی‌ها خود در اروپا قرار داده و اکنون رهایی  از این وضعیت به تصمیمات سیاسی واشنگتن بستگی دارد که آیا می‌خواهد با رهبران روس مصالحه کند یا اینکه تا آخرین قطره خون اوکراینی‌ها بازی خطرناک را ادامه خواهد داد.