الوقت- در دنیای کنونی به دلیل درهم تندیگی اقتصاد کشورها به همدیگر، سیستم بانکداری هم به عنوان رابط ارزی و تسهیل کننده پرداختها یکی از مهمترین بخشهای تجاری به شمار می‌رود و بانکها و مؤسسات مالی در این میان نقش مهمی در گسترش بازارها و رشد و شکوفایی اقتصادی و تجاری کشورها دارند. به همین خاطر در دهه‌های اخیر کشورها با ایجاد ساز و کارهای مالی جدید منطقه‌ای سعی کرده‌اند با توسعه همکاریهای بانکی و مالی بتوانند روابط اقتصادی خود را تقویت کنند. کشورهای اسلامی هم که به لحاظ تعداد اعضا و جمعیت قابل توجه در جهان، سعی دارند تا در عرصه بانکداری و مالی نقش مهمی در تجارت جهانی ایفا کنند.
در همین راستا، اجلاس بانک توسعه اسلامی با حضور وزرای اقتصاد و مالی کشورهای اسلامی روزهای شنبه و یکشنبه در جده عربستان برگزار شد تا راههای افزایش مبادلات مالی بین کشورهای عضو را بررسی کنند. اجلاس بانک توسعه اسلامی (ISDB) با امضای ۷۷ قرارداد مالی به ارزش ۵.۴ میلیارد دلار برای ۲۴ کشور عضو به کار خود پایان داد. محمد الجاسر، رییس بانک توسعه اسلامی گفت:«هدف از این توافقنامه‌ها توسعه یا پوشش عملیات و پروژه‌ها در بخشهای مختلف مانند بهداشت، کشاورزی، امنیت غذایی، حمل و نقل، انرژی، شرکتهای کوچک و متوسط، آموزش و کمک‌های بشردوستانه است». رییس بانک توسعه اسلامی گفت:«وزرا درباره تاثیر بحران اقتصادی بر کشورهای عضو بحث کردند. آنان جهت و پیشنهادهای مهمی را به گروه بانک توسعه اسلامی دادند تا از مشارکت برای دفع بحران‌ها و کار بر روی مکانیسم‌های جدید ابتکاری استفاده کند».
احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد و دارایی ایران که در اجلاس جده شرکت کرده بود، برای بهبود و توسعه همکاریها در چارچوب بانک توسعه اسلامی، تاکید کرده که یکی از اقداماتی که بانک توسعه اسلامی می‌تواند انجام دهد، تاسیس نهادها و ایجاد ابزارهای مالی برای کمک به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و انتقال و بکارگیری دانش فنی در کشورهای عضو است. به گفته خاندوزی، یکی دیگر از اقداماتی که بانک توسعه اسلامی می‌تواند در دستور کار قرار دهد حمایت از شرکتهای دانش‌بنیان کشورهای عضو است که این حمایت‌ها می‌تواند اعطای تسهیلات و تامین مالی مستقیم به این شرکت‌ها در راستای تقویت ساختار مالی و توانایی آنها در فعالیت‌های مربوط به تحقیق و توسعه و بکارگیری دانش‌های فنی تولید شده باشد.
خاندوزی در حاشیه این اجلاس دیدارهای دوجانبه‌ای را با مقامات اقتصادی کشورهای عرب خلیج فارس داشت و پیشنهادهایی را برای توسعه همکاری بین کشورهای اسلامی ارائه داد. خاندوزی در دیدار با وزیر مالیه عمان خواستار تشکیل کمیته‌های مشترکی برای تسریع در عملیاتی کردن موافقتنامه‌های سرمایه‌گذاری و گمرکی دو کشور شدند. وزیر اقتصاد همچنین با اشاره به سفر اخیر وزیر صنعت عمان به تهران، ملاقات با وی را مثبت ارزیابی کرد و در عین حال دیدار حاضرین در حاشیه اجلاس بانک توسعه اسلامی را فرصتی برای دو کشور به منظور شروع نهایی سازی موافقتنامه‌های مشترک سرمایه‌گذاری و گمرکی دانست. خاندوزی اعلام کرد: ایران آمادگی لازم را برای نهایی کردن موافقتنامه‌های بین دو کشور که امور اولیه آن انجام شده دارد.
سلطان الحسبی، وزیر مالیه عمان نیز در این دیدار، روابط دو کشور را مداوم، مستمر و موجب توازن در منطقه تلقی کرد. الحسبی سفرهای سرمایه‌گذاران و تجار ایرانی به عمان را مرهون چشم انداز روشن ایجاد شده بعد از سفر رئیس جمهور کشورمان به عمان دانست. این مقام عمانی با اشاره به زمینه همکاریهای مشترک نظیر حوزه‌های نفت و گاز تاکید کرد که لازم است دو کشور به تبادل تجربیات در زمینه سرمایه‌گذاری بپردازند.
خاندوزی همچنین دیدارهای جداگانه‌ای را با وزرای مالیه امارات، عربستان داشت و از اهمیت نقش ایران در منطقه و در میان کشورهای اسلامی گفت و تاکید کرد که ایران آماده نقش آفرینی گسترده‌تر در بانک توسعه اسلامی است. در این دیدارها همچنین بهبود مناسبات اقتصادی و تجاری و برداشتن موانع گمرکی بین ایران و کشورهای عرب تاکید شد و وزرای دو طرف آمادگی خود را برای افزایش همکاریها در همه حوزه‌ها اعلام کردند.
بانک توسعه اسلامی یکی از مؤسسات بزرگ مالی توسعه‌ای بین‌المللی و از نهاد‌های تخصصی سازمان کنفرانس اسلامی است که با هدف پیشبرد توسعه اقتصادی و پیشرفت اجتماعی کشورهای عضو و جوامع مسلمان کشورهای غیرعضو، در سراسر جهان بر اساس اصول شریعت اسلامی تأسیس شده است. هم اکنون اعضای بانک توسعه اسلامی، در برگیرنده ۵۶ کشور از چهار قاره آسیا، آفریقا، اروپا و آمریکا هستند. عمده تمرکز این بانک بر تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی و توسعه‌ای کشورهاست که تمامی عملیات‌های بانک مذکور بر مبنای اصول شریعت انجام می‌گیرد و به همین خاطر می‌تواند در توسعه زیرساختهای کشورهای مسلمان سهم به سزایی داشته باشد.
توسعه همکاری مالی ایران و اعراب
حضور جمهوری اسلامی و کشورهای عرب منطقه در بانک توسعه اسلامی، می‌تواند در توسعه روابط اقتصادی و مالی بین دو طرف تاثیرگذار باشد. هر چند در حال حاضر منابع مالی بانک توسعه اقتصادی تعریف چندانی ندارد اما کشورهای عضو می‌توانند با همکاری بیشتر این سیستم بانکی را تقویت کرده و در چارچوب آن به تعاملات مالی بپردازند. ایزاری که می‌تواند به تقویت ارتباطات سیستمهای مالی بین اعضا هم بیانجامد.
امروزه، یکی از عوامل اصلی رشد و توسعه اقتصادی کشورها، منابع مالی گسترده‌ای است که بانکها در اختیار دولتها و بخش خصوصی قرار می‌دهند تا بتوانند پروژه‌های بلندمدت و کلان خود را اجرایی کنند و ایران و اعراب هم به دلیل جایگاه قدرتمندی که در بانک توسعه اسلامی دارند، می‌توانند با تامین منابع مالی از سوی این موسسه مالی، زیرساختهای اقتصادی در منطقه را توسعه دهند. باتوجه به گشایشی که پس از توافق اخیر ایران و عربستان سعودی در عرصه سیاسی به دست آمده است، شیخ نشین‌ها به همکاری در حوزه تجاری و اقتصادی هم ابراز تمایل کرده‌اند.
باتوجه به اینکه ایران به دلیل تحریم‌های آمریکا، در مبادلات ارزی با سایر کشورها مشکل اساسی دارد تهران می‌تواند از طریق ایجاد ساز و کارهای مالی منطقه ای همانند بانک اسلامی بیش از پیش تحریم‌ها را ناکام بگذارد. این طرح پیش از این بین بانکهای ایران و روسیه برای دور زدن تحریم‌های غرب عملیاتی شده است.
بسیاری از کشورهای غربی از ترس تحریم‌های تنبیهی آمریکا حاضر نیستند در بازار ایران سرمایه‌گذاری کنند و این فرصت خوبی برای کشورهای عرب است که با ورود به بازار ایران در پروژه‌های زیرساختی فعالیت و کسب سود کنند، همچنانکه مقامات سعودی هم پس از توافق با جمهوری اسلامی تاکید کردند که ظرفیتهای زیادی برای سرمایه گذاری در بخشهای اقتصادی ایران وجود دارد و آنها در این زمینه مشارکت خواهند کرد. باتوجه به اینکه همه فعالیت‌های تجاری و اقتصادی از طریق بانکها انجام می‌شود اگر همکاریهای بین بانکی ایران و کشورهای عرب منطقه توسعه پیدا کند، تعاملات تجاری هم با سهولت بیشتری انجام خواهد شد.
ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس بیشترین سهام بانک توسعه اسلامی را در اختیار دارند و با افزایش روابط تجاری و کسب درآمدهای بیشتر، می‌توانند به این بانک نیز کمک‌های زیادی انجام دهند تا در زیرساخت کشورهای مسلمان که تمکن مالی ضعیفی دارند، سرمایه گذاری کنند. همچنین کشورهای منطقه می‌توانند با تخصیص اعتبارات مالی در شرکتهای دانش بنیان که خاندوزی پیشنهاد آنرا داده است، سرمایه‌گذاری کرده و در راستای تقویت زیرساختها و بخشهای اقتصادی بایکدیگر همکاری کنند. ایران در عرصه شرکتهای دانش بنیان ظرفیتهای زیادی دارد که اگر سرمایه‌گذاریها لازم در این بخش انجام شود، می‌تواند برای کشورهای منطقه هم مفید و سودمند باشد و لازم نیست این تکنولوژی‌ها از خارج وارد شود.
تسهیل مبادلات ارزی
از آنجا که سالانه دها هزار نفر از حجاج ایرانی به سرزمین وحی مشرف می‌شوند و مبادلات ارزی زیادی بین ایران و عربستان سعودی رد و بدل می‌شود، به همین منظور در صورت تقویت روابط بین بانکی، ایرانی‌ها بدون حمل ارز می‌توانند نیازهای خود را از طریق بانکهای سعودی تامین کنند. یعنی همان سیستمی که در حال حاضر در بین اعضای اتحادیه اروپا وجود دارد و شهروندان اروپایی برای سفر به کشورهای همسایه هیچ مشکلی ندارند و کشورهای اسلامی هم می‌توانند چنین ساختاری را در بین خود تعریف کرده و یک شبکه مالی منطقه‌ای ایجاد کنند. این مسئله در زمانی که بسیاری از کشورهای جهان برای دلارزدایی از مبادلات اقتصادی خود به سمت مبادله با ارزهای ملی پیش می‌روند می‌تواند بین ایارن و اعراب انجام شود.
ایران و کشورهای عرب خلیج فارس در اقتصاد آینده جهان که روسیه و چین قصد دارند با ساختار چندقطبی آنرا تشکیل دهند، نقش مهمی ایفا خواهند کرد و تقویت مناسبات مالی و بانکی منطقه‌ای سبب می‌شود که جایگاه خود را برای بازیگری در این نظم نوین ارتقا دهند. هر چه این مناسبات مالی و تجاری بیشتر باشد، تلاش کشورهای غربی برای به شکست کشاندن آن هم سخت‌تر خواهد شد و از آنجا که ایران در خنثی کردن این سیاستهای مخربانه تجربه زیادی دارد، می‌تواند به کشورهای عرب هم کمک کند.
ایران ظرفیتهای زیادی دارد که می‌تواند بخش عمده‌ای از نیازهای وارداتی کشورهای عرب منطقه را تامین کند و باتوجه به مسافت اندک کشورها، هزینه‌های مبادله تجاری نیز نسبت به مشابه خارجی کمتر خواهد بود. همچنین کشورهای عربی به ویژه عربستان سعودی طرحهای عمرانی زیادی در دست ساخت دارند که ایران می‌تواند مصالح مورد نیاز این کشورها را تامین کند و این مسئله به کارخانجات داخلی هم کمک می‌کند تا تولیدات خود را افزایش داده و به رونق اقتصادی کمک کنند. آثار این تحولات زمانی به خوبی در اقتصادهای داخلی و منطقه دیده خواهد شد که کشورها بتوانند سیستمهای بانکی و مالی خود را به همدیگر وصل کرده و مبادلات را به راحتی انجام دهند.
باتوجه به اینکه دولت سیزدهم نگاه توسعه روابط با همسایگان را در اولویت برنامه کاری خود قرار داده است، در صورت تمایل کشورهای منطقه، دو طرف می‌توانند در عرصه تجاری و مالی همکاریها را توسعه دهند. در بین شیخ‌نشین‌های خلیج فارس، امارات روابط تجاری نسبتا خوبی با ایران دارد و سومین واردکننده کالا از ایران و اصلی‌ترین صادرکننده کالا به ایران به شمار می‌رود و به همین خاطر نیاز به همکاریهای مالی و بانکی بیش از پیش احساس می‌شود تا بتوانند تعاملات ارزی را با سهولت بیشتری انجام دهند. برداشتن موانع و تعرفه‌های گمرکی بین ایران و اعراب، تعاملات تجاری در خلیج فارس هم رونق بیشتری خواهد گرفت و دو طرف می‌توانند نیازهای همدیگر را تامین کرده و منابع مالی را به جای انتقال به بانکهای غربی در منطقه به گردش درآورده و صرف عمران و آبادانی آن کنند.
ایران نشان داده که برای صلح و ثبات و امنیت در منطقه هر آن چه در توان داشته باشد انجام خواهد داد و در امور اقتصادی و تجاری و مالی هم دست دوستی به سمت همسایگان دراز کرده است و دو طرف می‌توانند در چارچوب بانک توسعه اسلامی همکاریهای بانکی را تقویت کنند. در سالهای اخیر به دلیل تنشهای ایران و اعراب بر سر بحران‌های منطقه، روابط تجاری دوجانبه هم به پایین‌ترین سطح خود رسیده بود اما پس از آشتی تهران و ریاض، همه چیز تغییر یافته و بسترها برای بهود مناسبات تجاری و مالی فراهم شده است و باتوجه به ابراز تمایل مقامات عربی برای توسعه همکاریها با جمهوری اسلامی، در آینده شاهد گشایش‌های زیادی در عرصه‌های تجاری و مالی خواهیم بود که به رونق تجارت در منطقه هم کمک خواهد کرد.
