الوقت- اگرچه طی ماه‌ها و هفته‌های گذشته سپهر تحولات سیاسی عراق فضایی تقریباً آرام و کم تنش را سپری کرده و می‌کند، اما برخی از تحلیلگران و ناظران سیاسی آن را آرامش قبل از طوفان می‌دانند بویژه که همواره طی سالیان اخیر فرارسیدن فصل گرما همراه با بروز چالش‌های عدیده‌ای برای دولت‌ها در زمینه تأمین برق و آب مورد نیاز مردم بوده است. اما در این میان موضوع دیگری که تحلیلگران سیاسی در برآورد امکان تغییر یکباره به آن گوشه چشمی دوخته‌اند تحرکات درونی جنبش صدر در چند ماه باقی مانده تا انتخابات پارلمانی و احتمال بازگشت این جنبش به روند سیاسی و سناریوهای محتمل مرتبط با آن است.
در حالی که اخبار موثق و جهت‌گیری روشنی از سوی صدری‌ها برای مشخص شدن دیدگاه‌های داخل این جریان در مورد جهت‌گیری برای مرحله بعدی و سرنوشت سیاسی آنها به چشم نمی‌خورد، ناظران با استناد به برخی شواهد بر این باورند که صدری‌ها همانند سلول‌های خفته خود را برای آغاز مرحله جدیدی آماده می‌کنند و حتی به دنبال فرصتی برای استفاده از لغزش دولت جدید هستند؛ بویژه اینکه تجربه تصمیمات ناگهانی صدر او را به چهره پیشبینی‌ناپذیر و مرد همیشه غافلگیرکننده صحنه سیاسی عراق تبدیل کرده است.
برای اولین بار از سال 2005، دولتی در عراق روی کار آمده است که بدون مشارکت جنبش صدر تشکیل شد. این اتفاق پس از آن روی داد که مقتدی صدر رهبر این جریان در آگوست 2022 پس از تحصن هوادارانش در داخل پارلمان و اعمال خشونت آمیز در منطقه سبز با صدور بیانیه‌ای بازنشستگی خود از همه فعالیت‌های سیاسی را اعلام کرد. این در حالی بود که جنبش صدر انتخابات پارلمانی سال 2021 موفق شده بود با کسب 73 کرسی بیشترین تعداد نماینده را در پالمان به دست آورد.
حال اما چند ماه پس از وضعیت کم حاشیه جریان صدر در تحولات عراق، چندین رویداد در درون این جریان توجهات را بار دیگر به سوی جنبش صدر سوق داده است. در یکی از مهمترین و آخرین رویدادها هادی الدنیناوی خطیب جمعه مسجد کوفه از جریان صدر هفته گذشته گفت: «طبقه بالای سیاسی با وضع قوانینی که منافع حزبی، جناحی و شخصی خود را تامین می کند راه خود را گم کرده است. [وای] آقا اگر عصبانی شود.» الدنیناوی همچنین نسبت به «نادیده گرفته شدن» مواضع جریان صدر توسط نیروهای سیاسی هشدار داد و تأکید کرد که «اتفاقات در عرصه سیاسی را به دقت تحت نظر دارد».
غافلگیری دوم نیز مربوط به ظهور جنبش اجتماعی جدیدی به نام «رفض» بوده که بخش زیادی از اعضا آنرا هواداران و اعضای جنبش صدر تشکیل می‌دهند.
“رفض” توسط گروهی از فعالان جوان عراقی راه اندازی شده و در کمتر از 24 ساعت صدها نفر از هواداران جنبش صدری به آن پیوستند و شعارهایی شبیه مواضع همیشگی گروه صدر علیه فساد و نابرابری سر می‌دهند و به طور غیرمستقیم نیروهای رقیب جنبش صدر در چارچوب هماهنگی شیعیان را هدف قرار داده است. فعالیت این گروه جدید حول موضوع نارضایتی‌ها از تعیین حقوق و دستمزدها جدید توسط دولت شکل گرفته و ممکن است به اعتراض علیه ائتلاف سیاسی حاکم و دولت السودانی تسری یابد. جنبش صدر هنوز هیچ تاییدیه ای مبنی بر پذیرش گروه «رفض» صادر نکرده است، اگرچه اکثریت قریب به اتفاق اعضای آن از حامیان این جنبش هستند.
این در حالی است که به طور همزمان مقتدی صدر اخیراً در مراسم سالگرد ترور پدرش ، آیت‌الله محمدصادق صدر، از هیچکس از سیاستمداران خارج از جریان صدر دعوت نکرد و در جلسات درونی جنبش دستورالعمل‌های معروف به «بوزیر القائد» مجدداً توزیع می‌شود که همه این‌ها از دیدگاه «غالب الدعمی» تحلیلگر سیاسی عراقی حاکی از این است که «جنبش در آستانه یک کار جدید است و ممکن است به امور سیاسی بازگردد».
به نوشته روزنامه عکاظ سعودی، منابع نزدیک به صدر هدف از ارائه این سند را بازسازی ساختار جنبش صدر دانستند. تا برای هرگونه فعالیت سیاسی و اعتراضی آتی آماده باشد.
در این میان عده ای از تحلیلگران نیز اقدامات صدر را در راستای سروسامان دادن به اوضاع آشفته داخلی این جنبش می‌دانند که به سمت چندپارگی پیش رفته است. احمد المیاحی، تحلیلگر سیاسی معتقد است که “فشار زیادی از سوی برخی از رهبران جنبش بر روی صدر برای بازگشت به روند سیاسی به هر قیمتی وجود دارد و این چیزی است که صدر اکنون نمی خواهد.” به گفته این تحلیلگر سیاسی عراقی «به نظر می رسد جنبش صدر پس از تصمیم الصدر برای تعطیل کردن تمام دفاتر و نمایندگی‌های این جنبش در وضعیت بی وزنی قرار دارد.
به گفته المیاحی خطبه اخیر امام جماعت کوفه هشداری به پیروان جنبش صدر و برخی از سیاستمداران این جریان است که پس از اطمینان از عدم شرکت صدر در انتخابات آتی «ممکن است بخواهند از جنبش جدا شوند و یک بلوک جدید سیاسی برای شرکت در انتخابات بوجود آورند.»
بر اساس این استدلال بخشی از نگرانی صدر به احتمال موفقیت دولت السودانی و چارچوب هماهنگی و حتی مستقلین در حذب بخشی از نیروهای و بدنه اجتماعی رای دهندگان جنبش مربوط است. به طور اخص چند ماه پس از اعلام دولت مصطفی الکاظمی مبنی بر اجرای پروژه بزرگ «شهر جدید صدر» در منطقه صدر بغداد با تخصیص بودجه عظیمی در حدود 25 میلیارد دینار در بودجه سال 2021، اکنون دولت السودانی به سمت اجرایی کردن این پروژه خیز بلندی برداشته است که برخی از درون جریان صدر این اقدام را در راستای بهره‌برداری انتخاباتی می‌دانند.
شهرک صدر یکی از پرجمعیت‌ترین مکان‌های بغداد به حساب می‌آید که جمعیت آن 3 میلیون نفر تخمین زده می‌شود که درصد زیادی از کل جمعیت پایتخت با حدود 8750000 نفر را تشکیل می‌دهد. پروژه «شهر جدید صدر» شامل ساخت 90 هزار واحد مسکونی است و این موضوع تمایل زیاد شرکت های بین المللی برای سرمایه گذاری در این بخش را در پی داشته است.
عصام الاسدی، تحلیلگر سیاسی و عضو سابق جنبش صدر، می‌گوید: «دولت محمد شیعه السودانی قصد دارد از طریق پروژه‌های خدماتی متعدد، خیابان‌ها و نه فقط توده‌های جنبش را جذب کند.»
علاوه بر این، یکی دیگر از دلایل شکلگیری این تحلیل نگرانی صدر از شکاف‌های درونی، ظهور گروهی از میان هواداران صدر بود که خود را «اهل القضه» می‌نامیدند و می‌گفتند صدر حضرت مهدی صاحب الزمان است که خشم بسیاری از شیعیان عراق و حتی خود صدر را نسبت به آنها برانگیخت. تعداد زیادی از آنها توسط نیروهای امنیتی دستگیر شدند.
جالب توجه آنکه در بیانیه‌ها و کلیپ‌های ویدئویی، هواداران این گروه تأکید می‌کردند که در مقابل خانه صدر در نجف تجمع و تحصن می‌کنند تا او متقاعد شود که انزوای سیاسی را رها کند و دوباره به “اصلاحات” بازگردد.
بلافاصله پس از انتشار این فایل‌های ضبط شده، صدر تصمیم به خاتمه بخشیدن به اعتکاف در مسجد تاریخی کوفه و همچنین توقف فعالیت‌های مختلف مذهبی جنبش برای یکسال گرفت.
الصدر در بیانیه خود این گروه را “فاسد” توصیف کرد و گفت: “اگر من یک اصلاح طلب برای عراق باشم و نتوانم جنبش صدر را اصلاح کنم، این گناه است اگر به رهبری جنبش صدر ادامه دهم».
در این میان حتی تعطیلی دفاتر نیز برخی از هواداران صدر و تحلیلگران سیاسی را متقاعد به تداوم انزواجویی صدر نکرده است به صورتی که یکی از رهبران برجسته جنبش صدر به شرط ناشناس ماندن به العربی الجدید گفت: «تعطیلی مراکز جنبش به این معنا نیست که صدریان در انتخابات آتی چه محلی و چه پارلمانی شرکت نخواهند کرد».
احسان الشمری، رئیس مرکز تفکر سیاسی در بغداد نیز در گفتگو با العربی الجدید گفت: «تجمیع جنبش صدر توسط مقتدی صدر تصمیمی است که بیش از آنکه سیاسی باشد وجه مذهبی و ایدئولوژیک دارد و الصدر می‌خواهد که جنبش را بازسازی کند.» از نقطه نظر ایدئولوژیک، این اصلاح داخلی برای تحکیم پایگاه مردمی جنبش و برای تقویت ارتباط بین صدر و حامیانش است.
اما در تقابل با دیدگاه‌هایی که صدر را آماده ورود به میدان سیاست می‌دانند جاسم محمد البیاتی، از رهبرن چارچوب هماهنگی معتقد است: الصدر به خیابان و نیروهای سیاسی نزدیک است و می‌تواند پیام های خود را مستقیم و علنی ارسال کند و نه غیر مستقیم. آنچه خطیب جمعه در کوفه گفت لزوماً به این معنا نیست که از سوی صدر مورد تأیید است.
در نهایت در کشاکش تحلیل‌ها و برداشت‌های متفاوت از سخنان صدر و حامیانش آنچه غیرقابل اانکار به نظر می‌رسد این است که اقدامات و سخنان صدر به عنوان چهره پرنفوذ و تأثیرگذار تحولات معاصر عراق، می‌تواند حتی با وجود کناره گیری رسمی از دنیای سیاست همچنان بر زمین معادلات اثرگذار باشد.
