سازمان همکاری شانگهای و چالش‌های هند

به قلم: هارش پانت، آیجاز وانی

در ۲۸ آوریل، دهلی نو میزبان نشست وزرای دفاع کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای (SCO) برای بحث در مورد صلح و امنیت منطقه ای، تلاش‌های ضد تروریسم و چندجانبه گراییِ موثر بود. در این کنفرانس که به ریاست راجنات سینگ (Rajnath Singh) وزیر دفاع هند برگزار شد، همتایان وی از روسیه، چین، ایران، بلاروس، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان حضور داشتند. مشاور ویژه دفاعی نخست وزیر پاکستان نیز به صورت مجازی حضور داشت.

در این کنفرانس در مورد امنیت منطقه ای و بین المللی تحت منشور سازمان همکاری شانگهای بحث شد، پروتکلی به امضاء رسید و اعضا اراده خود را برای ایجاد منطقه ای “امن، باثبات و مرفه” ابراز و به اتفاق آراء همه اشکال تروریسم را محکوم کردند. آقای سینگ از کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای خواست تا به طور جمعی برای از بین بردن تروریسم تلاش کنند و حامیان آن را مورد بازخواست قرار دهند. وی همچنین از کشورهای عضو خواست که “به طور موثر با تروریسم” به عنوان اولویت اصلی مقابله کنند و سازمان همکاری شانگهای را به یک سازمان بین المللی معتبرتر و قوی تر تبدیل نمایند. آقای سینگ همچنین تعهد دهلی نو به ایجاد ظرفیت‌های دفاعی برای اعضای سازمان همکاری شانگهای و کمک به «رفاه چند بعدی منطقه» را تأیید کرد. او همچنین در اشاره ای غیرمستقیم به تنش با چین در منطقه خط کنترل واقعی (LAC)، خواستار یک چارچوب همکاری منطقه ای قوی با احترام به تمامیت ارضی و حاکمیت همه کشورهای عضو شد.

هند در سال ۲۰۰۵ به عنوان عضو ناظر سازمان همکاری شانگهای شناخته شد و در ژوئن ۲۰۱۷ در نشست آستانه عضویت کامل این سازمان را به دست آورد. هند به عنوان یک عضو دائم از ابتدا، نه تنها از تقویت دستور کار اصلی سازمان همکاری شانگهای در مورد تروریسم و رادیکالیسم حمایت کرد، بلکه تعهد خود را به ارتباط، ثبات، تمامیت ارضی و حاکمیت منطقه ای تقویت کرد. دهلی نو همواره ادعا کرده است برای صلح و آشتی پایداردر افغانستان، این کشور آسیب دیده از درگیری، از فرایندهای با محوریت مردم افغان حمایت میکند. هند همواره از سرمایه دیپلماتیک خود برای همکاری‌های منطقه ای استفاده کرده و از پلتفرم سازمان همکاری شانگهای نیز برای تقویت این همکاری‌ها با همتایان منطقه ای خود بهره برده است.  در سال ۲۰۱۸، نخست وزیر نارندرا مودی در چینگدائو (Qingdao) در چین، نام اختصاری SECURE را برای برجسته کردن چالش‌های مهم منطقه ای پیش روی سازمان همکاری شانگهای ابداع کرد. جایی که S  برای  امنیت شهروندان[۱] ، E  برای توسعه اقتصادی برای همه[۲]، C برای  اتصال منطقه[۳]، U برای متحد کردن مردم[۴] ، R برای احترام به حاکمیت و یکپارچگی[۵]، و E برای حفاظت از محیط زیست[۶] است.

نخست وزیر مودی همچنین تاکید کرد که صلح پایدار در افغانستان تنها از طریق گروه تماس افغانستان (ACG) تحت نظارت سازمان همکاری شانگهای محقق می‌شود. ACG در سال ۲۰۰۵ به منظور حفظ همکاری منطقه ای با کابل در مورد موضوعات مورد علاقه کشورهای منطقه ایجاد شد. این گروه پس از تشدید خشونت‌ها در غرب آسیا از بین رفت. اگرچه ACG در سال ۲۰۱۷ مجدداً احیا شد، اما منافع واگرا و نبود اعتماد کافی، کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای را وادار کرد تا رایزنی‌های چندجانبه منطقه ای دیگری در مورد افغانستان ایجاد کنند. علاوه بر این، برخی از کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای از افغانستان و طالبان برای منافع ژئواکونومیکی و ژئواستراتژیکی خود علیه غرب و همچنین علیه یکدیگر استفاده کردند. برخی از کشورهای عضو همچنین از تروریسم به عنوان یک ابزار سیاست خارجی برای جلوگیری از جایگاه رو به رشد هند در منطقه اوراسیا بهره بردند.

تروریسم دولتی بزرگترین چالش هند است و دهلی نو انتظار دارد حمله تروریستی اخیر در منطقه پونچ (Poonch) در جامو و کشمیر که در آن پنج سرباز ارتش هند جان باختند، مورد توجه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای قرار گیرد. هند باید توجه اعضای با نفوذ سازمان همکاری شانگهای را در مورد تروریسم دولتی پاکستان (ادعای هند)، گروه‌های تروریستی جهانی و منطقه ای مانند القاعده، دولت اسلامی شاخه خراسان (ISKP)، لشکر طیبه (LeT)، جیش محمد (JeM) و جنبش اسلامی ازبکستان (IMU) جلب کند تا این سازمان و منطقه بزرگ تر اوراسیا از این نیروهای افراطی ایمن بماند. این موضوع همچنین در چین، روسیه و جمهوری‌های آسیای مرکزی (CAR) که با تهدیدات فزاینده‌ای مواجه هستند، باعث نگرانی شده است. یکی دیگر از چالش‌های رایج برای منطقه سازمان همکاری شانگهای، تجارت غیرقانونی مواد مخدر است که از منطقه اف-پاک (افغانستان-پاکستان) سرچشمه می‌گیرد. در سال ۲۰۲۱، بیش از ۸۰ درصد مواد مخدر تریاک و هروئین از افغانستان از طریق مسیرهای مختلف به بازار جهانی تریاک وارد شده است. دخالت بیشتر گروه‌های تروریستی در تجارت مواد مخدر، چالش‌های ژئوپلیتیک جدیدی را برای سازمان همکاری شانگهای ایجاد کرده است. این منطقه به منبع مالی قابل توجهی برای فعالیت‌های ضد دولتی توسط گروه‌های تروریستی منطقه و اسلام گرایان رادیکال تبدیل شده است.

افغانستان ناآرام به عنوان پناهگاهی برای تروریست‌ها (ادعای نویسنده) در منطقه اف-پاک (افغانستان-پاکستان)، تنگناهای بسیاری را در پروژه‌های ارتباطی ایجاد شده توسط کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای و دیگر کشورهای منطقه‌ای اوراسیا ایجاد کرده است. علاوه بر این، پاکستان با خودداری از تسهیل اتصال از طریق خاک خود، مانع از منافع استراتژیک، اقتصادی و فرهنگی شده است. به عنوان مثال، خط لوله ترکمنستان – افغانستان – پاکستان – هند (TAPI) از سال ۲۰۰۶ به دلیل بی ثباتی در افغانستان و موانع ایجاد شده توسط پاکستان متوقف شده است. برعکس، اسلام آباد کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC)، به عنوان یکی از طرح‌های شاخص ابتکارکمربند و جاده (BRI)، را با سرمایه گذاری به ارزش ۶۲ میلیارد دلار، تسهیل کرده است. CPEC در کشمیر تحت حاکمیت پاکستان (POK) قرار دارد و حاکمیت و یکپارچگی ارضی هند را نقض می‌کند (ادعای نویسنده). با این حال، هند پروژه‌های ارتباطی جدید در منطقه مانند بندر چابهار در استان سیستان و بلوچستان ایران و کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) به طول ۷۲۰۰ کیلومتر بین روسیه، ایران و هند را  بررسی کرده است. هند همچنین در سال ۲۰۱۸ به عضویت توافق عشق آباد درآمد. دهلی نو باید از سازمان همکاری شانگهای در رابطه با مسائلی مانند بندر چابهار، کریدور شمال-جنوب (INSTC) کمک بگیرد تا نفوذ فزاینده خود را بر اوراسیا را گسترش دهد و “برای توسعه زنجیره‌های تامین قابل اعتماد، انعطاف پذیر و متنوع” در منطقه تلاش کند.

در نهایت، همچنان این تصور در غرب وجود دارد که سازمان همکاری شانگهای یک مجمع ضد غرب است. با این حال، رشد اقتصادی و سیاسی هند در سطح جهانی در عصر سیاست خارجی چندجانبه، دهلی نو را به بازیگری بالقوه در تبدیل سازمان همکاری شانگهای به یک سازمان توسعه محور در اوراسیا و نه یک اتحاد ضد غرب تبدیل کرده است. به همین دلیل است که دهلی نو بر حفظ صلح و امنیت بر اساس مفاد منشور سازمان ملل متحد برای تضمین رفاه جمعی منطقه تاکید کرده است. هند از همکاری برد-برد در سازمان همکاری شانگهای برای اتصال منطقه‌ای یا فرامنطقه‌ای، همکاری امنیتی و دفاعی منطقه‌ای، مبارزه با تروریسم دولتی، و کمک به ایجاد صلح و رفاه و یک دولت فراگیردر افغانستان و نظم جهانی صلح‌آمیز بدون بلوک‌های رقیب حمایت کرده است. چالش پیش روی دهلی نو، استفاده از سرمایه دیپلماتیک قابل توجه برای تبدیل منطقه اوراسیا به یک محرک رشد اقتصادی و شکوفایی در چارچوب سازمان همکاری شانگهای باقی خواهد ماند.