قدم بزرگ چین در دیپلماسی خاورمیانه

نویسنده: اندرو پاراسیلیتی

میدل ایست نیوز: از سرگیری روابط دیپلماتیک بین ایران و عربستان سعودی به شدت حائز اهمیت است و آنچه اهمیت این موضوع را افزایش می دهد، میانجی گری چین برای تحقق این آشتی است.

چین تا پیش از این صرفا در زمینه تجارت و انرژی در خاورمیانه فعالیت می کرد و ترجیح می داد فاصله خود را با مسئولیت های دیپلماتیک و امنیتی که عمدتا ایالات متحده عهده دار آنها بوده است، حفظ کند. اما به نظر می رسد که این روند پایان یافته است.

نزدیکی عربستان و ایران نتیجه عالی برای یک گروه دیپلماتیک خبره است و گام بزرگی در جهت کاهش تنش بحرانی ترین خط گسل بین بزرگ ترین و قدرتمندترین کشورهای حاشه خلیج فارس قلمداد می شود و می تواند چشم اندازی مثبت به روی پایان جنگ در یمن را بگشاید. توافق بر سر این نزدیکی پس از حدود یک هفته دیدارهای متوالی مساعد العیبان، مشاور امنیت ملی عربستان، و علی شمخانی، همتای ایرانی او، با میانجی گری وانگ یی از دفتر سیاسی حزب کمونیست چین شکل گرفت. لازم به ذکر است که عراق و عمان از دورهای پیشین مذاکرات میان مقامات ایرانی و سعودی حمایت کرده بودند.

این نزدیکی روابط درست در همان هفته ای رخ داد که ایالات متحده گزارش سالانه «ارزیابی تهدید توسط جامعه اطلاعاتی» را منتشر کرد؛ در این ارزیابی، چین دشمن شماره یک امریکا در جهان قلمداد می شود و کنگره خلق چین سومین دوره ریاست جمهوری بی سابقه را برای شی جین پینگ رقم زده است.

باربارا لیف، دستیار وزیر امور خارجه ایالات متحده، روز پنجشنبه در یکی از برنامه های المانیتور پرو گفت که ایالات متحده نه به دنبال جنگ سرد است و نه از شرکای امریکایی می خواهد که در برابر چین موضع بگیرند، بلکه اولویت را به جلوگیری از دسترسی چین به فناوری ایالات متحده می دهد.

عربستان سعودی دست خودش را بازی می کند

میانجی گری پکن می تواند به طور همزمان نشان دهنده تمایل آن به تعمیق روابط با تهران، مسکو و حتی بازی به نفع واشنگتن در زمینه دیپلماتیک در ریاض باشد. اما می توان گفت که این توافق دو جانبه نیست، که سه جانبه، و با در نظر گرفتن کرملین در حاشیه، چهارجانبه است.

اما مساله مهم تر، استفاده عربستان از کارت چین به شیوه ای مستقل از روابط با ایالات متحده است. توافق بین ریاض و تهران در شرایطی رخ داد که وال استریت ژورنال از تلاش های سعودی برای گرفتن تضمین های امنیتی و کمک هسته ای ایالات متحده برای پیشبرد عادی سازی روابط عربستان با اسرائیل خبر داده بود. در همین حال، شاهزاده فیصل بن فرحان آل سعود، وزیر امور خارجه عربستان، اخیرا سفری به روسیه داشت که از نشانه دیگری از عدم نادیده گرفته شدن متحد اصلی در اوپک پلاس توسط پادشاهی سعودی بود.

پرچین ایران، روسیه و چین

سران ایران با توجه به روابط خصمانه این کشور با امریکا و اسرائیل، روسیه و چین را برای عمق استراتژیک حیاتی می دانند. توافق هسته ای با ایالات متحده و غرب، به ویژه پس از خروج امریکا از این توافق که برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) نیز خوانده می شود، تقریبا نابود شده قلمداد می شود. انتخابات ریاست جمهوری امریکا در سال 2024 نزدیک است و جمهوری خواهان موضعی جنگ طلبانه در قبال ایران اتخاذ خواهند کرد.

ایران خود را یک بازیگر جهانی می داند و نه یک بازیگر منطقه ای. این کشور هم در آسیا حضور دارد و هم در خاورمیانه. ایران را می توان کشوری مشابه روسیه یا چین در نظر گرفت و نه مشابه همتایان عرب آن در حاشیه خلیج فارس. ایران به عربستان به عنوان یک تهدید بزرگ نمی نگرد، مگر آنکه آن را شریک و نیابتی برای امریکا در نظر بگیرد. تهران در حقیقت با توافق با ریاض، آن را از روی صفحه شطرنج حذف کرده است.

روسیه به کانون تنش های امریکا و ایران تبدیل شده است. ایالات متحده مکررا از ایران برای حمایت از روسیه در جنگ اوکراین انتقاد می کند. لیف به مخاطبان المانیتور گفت: «ایران با فروش پهپادها به روسیه، به شکلی بسیار مخرب وارد فضای نبرد اروپا شده است. مسکو و تهران دو جناحی هستند که برای ایجاد ویرانی به یکدیگر پیوسته اند.»

میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان ملل در وین، به المانیتور گفت که گزارش های مربوط به خرید هواپیماهای بدون سرنشین روسیه از ایران صرفا گمانه زنی و ماهیتا بی اساس هستند. ایران نیز فروش پهپادهای مسلح به روسیه را رد کرده و مقامات ایرانی هم گفته اند این کشور آماده برگزاری گفت و گوهای جداگانه درباره اوکراین است.

رابطه ایران با روسیه و چین پر قراز و نشیب است. ایران هیچ منفعت حیاتی در اوکراین به استثنای استفاده از پوشش روسیه برای مقابله و ناکام کردن ایالات متحده ندارد. روابط دوجانبه نه برمبنای دوستی که برمبنای مصلحت و منفعت طلبی بوده است.

تحول در پرونده هسته ای

در همین حال، حتی اگر برجام با همه مشخصات آن احیا نشود، احتمال محقق شدن نوعی توافق هسته ای وجود دارد. ایران این هفته در بیانیه مشترکی که در جریان سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، به ایران امضا شد، موافقت کرد تا به طور داوطلبانه با بازرسی، نظارت و فعالیت های راستی آزمایی مناسب تر آژانس موافقت کند.

سفر گروسی به ایران در بحبوحه نگرانی های فزاینده در پی یافتن ذرات اورانیوم غنی شده با غنای 83.7درصد، درست زیر سطح 90 درصدی درجه تسلیحاتی، در یکی از تاسیسات هسته‌ای ایران انجام شد. لازم به ذکر است که ایران همواره اعلام کرده حتی در نبود برجام نیز به تعهدات پادمانی تحت ان.پی.تی پایبند خواهد بود.

اما هیچ کدام از این مسائل تازگی ندارند. سال گذشته آژانس و ایران بر روی یک «نقشه راه» برای حل مسائل پادمانی باقی مانده توافق کردند که بعدتر از بین رفت. ایران حل و فصل این موضوع را شرط مذاکرات برجام می دانست. اگر آژانس و ایران بتوانند پرونده پادمانی را پیش ببرند، احتمال گام برداشتن به سمت بازگشت به دیپلماسی هسته ای وجود خواهد داشت.

انریکه مورا، رئیس دفتر جوزپ بورل که نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امنیتی مشترک است، به طور ضمنی گفته هر گونه توافقی بین ایران و آژانس بازگشت به توافق هسته ای را آسان تر می کند.

در همین حال، اولیانوف به المانیتور گفته اگر مذاکرات برای احیای برجام از سر گرفته شوند، مشکلی برای روسیه نخواهد داشت و آنها می توانند با دیگر طرفین توافق کار کنند.

لیف هم گفت: «ایران به ظاهر تعهداتی را پذیرفته است. بعدتر متوجه می شویم که آیا آنها به تعهدات خود پایبند خواهند بود یا خیر.»