الوقت- روسیه با توجه به ویژگی‌های تاریخی و سرزمینی، قدرت نظامی، عضویت دائم در شورای امنیت سازمان ملل متحد و منابع زیرزمینی، به دنبال موقعیتی در نظام بین‌الملل است که با این ظرفیت‌ها مطابقت داشته باشد. این کشور در طول دو دهه گذشته به سردمداری ویلادمیر پوتین تلاش کرده تا موقعیت ابرقدرتی گذشته را مجدداً احیا کند. در کنار این مولفه، اهداف ژئوپلیتیک روسیه در سطح بین المللی نیز حائز اهمیت است که در راس آن تلاش برای در هم شکستن نظم تک قطبی و هژمونی آمریکا و غرب و شکل‌دهی به نظم چندقطبی قرار دارد زیرا از دیدگاه مسکو یکجانبه‌گرایی به جای کمک به صلح، منبع بحران بوده است.
در راستای تحقق این اهداف، روسیه بویژه پس از جنگ اوکراین و بحرانی شدن روابط این کشور با غرب، به اهمیت همکاری با مناطق مختلف جهان در ایجاد نظام چندقطبی پی برده است. بر این اساس، یکی از سیاست های که اصلی روسیه ارتقای همکاری های منطقه ای و بین المللی فراتر از کشورهای نزدیک، یعنی آسیای مرکزی و قفقاز است. در این رابطه منطقه غرب آسیا با توجه به اهمیت ژئوپلیتیکی و اقتصادی، از جایگاه ویژه ای در سیاست خارجی روسیه برخوردار شده است و از جمله مهمترین حوزه‌های گسترش روابط با این منطقه طی سالهای اخیر در عرصه نظامی می‌باشد.
اخیراً وب سایت «روسیه تودی» به نقل از الکساندر میخیف، مدیر کل روزوبرون اکسپورت ، شرکتی که صادرات تسلیحات و تجهیزات نظامی روسیه را مدیریت می کند، گفت: “( روزوبرون اکسپورت) در حال بررسی گزینه های تولید مشترک با تکنولوژی بالا، از جمله جنگنده های نسل پنجم با کشورهای خاورمیانه است.
میخیف افزود: دیگر زمینه های امیدوارکننده همکاری نظامی-فنی با کشورهای منطقه شامل پروژه های مشترک توسعه و تولید سیستم های دفاع هوایی، تجهیزات دریایی و تسلیحات زمینی است.
اظهارات مدیرکل “روزوبرون اکسپورت” چند روز پیش از آغاز به کار نمایشگاه بین المللی تسلیحات “IDEX 2023” که از 20 فوریه تا 24 فوریه در ابوظبی پایتخت امارات برگزار می شود، بیان شد.
آنچه توسط این مقام روسی در مورد همکاری میان مسکو و کشورهای حاشیه خلیج فارس برای ساخت تسلیحات پیشرفته، به ویژه یک هواپیمای جنگی مدرن و پیشرفته، فاش شد حاکی از روابط رو به ترقی بین کشورهای خلیج فارس و روسیه است اما همچنان اتحاد چندین دهه‌ای میان این کشورها و آمریکا عاملی است که در مورد تحقق همکاری‌های استراتژیک نظامی میان مسکو و کشورهای حوزه خلیج فارس تردیداتی ایجاد می‌کند.
عطش کشورهای عربی برای خرید جنگنده نسل پنجم
کشورهای حاشیه خلیج فارس اگرچه روابط نظامی گسترده ای با ایالات متحده دارند اما در دستیابی به جنگنده نسل پنجمی اف 35 ناکام بوده اند. این ناکامی ناشی از تعهد آمریکا به برتری استراتژیک نظامی رژیم صهیونیستی بویژه در حوزه هایی طی دهه‌های گذشته بوده است. حتی در حالی که یکی از وعده‌های اصلی آمریکا به امارات برای تن دادن به عادی سازی فروش جنگنده اف 35 به ابوظبی بود، اما اخباری در رسانه‌ها منتشر شد که رژیم صهیونیستی در پشت پرده برای جلوگیری از دستیابی امارات به این جنگنده لابی کرده است. از طرف دیگر بیش از سه سال پیش عربستان سعودی در واکنش به امتناع آمریکا از فروش F-35 برای نخستین بار از خرید جنگنده سوخو سخن گفت.
اکنون با توجه به این نیازمندی، روسیه با پیشنهاد تولید یک جنگنده جایگزین اف 35 به سراغ اعراب رفته است. سوخو -75 «چچ مالیک» یک جنگنده سبک، نسل پنجم و تک موتوره روسی است که در 20 جولای 2021 در نمایشگاه MAKS-2021 در مسکو رونمایی شد.
ویژگی این هواپیما طراحی مدرن، سبک و کوچک نسل پنجم با سطح راداری بسیار کم، نفوذ به سیستم‌های پدافندی و انجام حملات تاکتیکی در قلب نیروهای متخاصم عنوان شده است. همچنین از نظر رزمی، Su-75 می تواند 6 هدف را به طور همزمان مورد حمله قرار دهد و 30 هدف را ردیابی کند. «Su-75» از نظر قدرت راداری از «F-35» جلوتر است، به این معنی که جنگنده روسی قبل از اینکه دشمن آن را کشف کند، حریف خود را شناسایی می کند و می تواند حمله را آغاز کند و هواپیمای دشمن را ساقط کند.
انجام چنین پروژه‌ای به طور حتم نیازمند سرمایه‌گذاری هنگفتی است و روسیه تلاش می‌کند در شرایط تحریمی با استفاده از سرمایه‌های کشورهای عربی این پروژه را به ثمر برساند.
همکاری‌های نظامی روسیه و خلیج فارس
اگرچه روابط روسیه و کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی و امارات اخیراً شاهد جهش گسترده‌ای بوده است، به ویژه با تصمیم «اوپک پلاس» برای کاهش تولید نفت که در نوامبر گذشته اتخاذ شد، اما همکاری‌های نظامی از مدتها پیش کلید خورده است.
میخائیل بوگدانوف معاون وزیر خارجه روسیه در ژانویه گذشته در مصاحبه با شبکه الشرق بلومبرگ گفت: مایلم ارزیابی رهبری روسیه را تأیید کنم که معتقد است روابط مسکو با کشورهای عربی به ویژه با کشورهای خلیج فارس در یک پویایی فعال و بسیار موفق در حال توسعه است.”
وی افزود: انگیزه قوی برای توسعه این روابط در پی دو سفر اخیر ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به ریاض و ابوظبی (در اکتبر 2019) بوده است. همچنین روز یکشنبه، 12 فوریه 2023، سرگئی کوزلوف، سفیر روسیه در ریاض، از تحول بزرگی در روابط بین مسکو و ریاض سخن گفت به صورتی که این روابط شاهد گسترش همکاری‌های نظامی-فنی بوده است. “
ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در سال 2018 توافق مشارکت استراتژیک را با محمد بن زاید حاکم امارات در زمینه همکاری های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی امضا کرد. شرکت دفاعی روسی Rostec و وزارت دفاع امارات از آمادگی برای تولید جنگنده نسل پنجم Su-57، سخن گفته اند.
همچنین در سال 2019 صندوق سرمایه گذاری مستقیم روسیه یک دفتر نمایندگی در عربستان سعودی راه اندازی کرد تا فرصت‌های فراتر از توافق 1.3 میلیارد دلاری را که در سفر آن سال پوتین به عربستان امضا شد، بررسی کند. عربستان سعودی قراردادی با شرکت« روزوبرون اکسپورت» برای تولید تیربار سنگین TOS-1A بر اساس تانک جنگی T-72 شوروی در خاک عربستان امضا کرده است. صنایع نظامی عربستان همچنین مجوز موشک هدایت شونده ضد تانک کورنت M1399 را صادر کرده است و به دنبال گرفتن تکنولوژی ساخت انواع تفنگ های مدرن AK مانند AK-103 است.
عربستان سعودی در چارچوب چشم انداز 2030 مطرح شده از سوی محمد بن سلمان ولیعهد این کشور بومی سازی 50 درصد از صنایع دفاعی و رشد بخش های غیرنفتی را هدف‌گذاری کرده است.
در این میان به نظر می رسد روسیه و عربستان در حال مذاکره بر سر فروش سامانه دفاع موشکی اس-400 هستند. اگرچه بسیاری این خبر را اقدامی از سوی عربستان برای فشار وارد کردن بر کاخ سفید برای تحویل سامانه برد بلند تاد (THAAD) می‌دانند و امکان اجرایی شدن آن را بسیار اندک ارزیابی می‌کنند.
در حال حاضر طبق توافقات نظامی میان آمریکا و عربستان، واشنگتن متعهد شده تا بین سالهای 2023 تا 2026 هفت باتری این سامانه را در خاک عربستان مستقر کند.
همچنین تقویت روابط نظامی با کشورهای عربی به عراق نیز سرایت کرده است به صورتی که کرملین در سال 2012 قراردادهای 4 میلیارد دلاری تسلیحاتی با دولت عراق امضا کرد. بر اساس گزارشی که توسط شرکت دولتی صنایع دفاعی روسیه (روستک) در سال 2012 منتشر شد، این قراردادها عراق را به دومین خریدار بزرگ تسلیحات روسی پس از هند و همتراز با چین تبدیل کرد.
تداوم این روند می تواند شروع به تغییر برخی از الگوهای تثبیت شده معاملات تسلیحاتی بین فروشندگان غربی و کشورهای حاشیه خلیج فارس باشد.
چالش‌ها و زمینه‌های همکاری
روسیه به خوبی می داند که رفتار نامتعادل و سیاست خصمانه آمریکا در قبال برخی کشورهای منطقه بهترین فرصت را برای حضور فعالتر مسکو در منطقه فراهم کرده است. کشورهای منطقه کم و بیش از چنین سیاستی استقبال کرده‌اند و به روسیه اجازه داده اند جایگاه خود را در روابط با آنها تقویت کند.
برای مثال خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و یا عدم برآورده شدن انتظارات ریاض از حضور نظامی آمریکا در سوریه و حمایت نظامی از تأسیسات نفتی آرامکو در برابر حملات یمنی‌ها، ابهامات زیادی را در مورد تعهدات ایالات متحده در قبال امنیت متحدانش در خلیج فراس ایجاد کرد.
در این میان برخی از تحلیلگران متغیر روابط با آمریکا را همچنان مهم ارزیابی می‌کنند و دستیابی به همکاری نظامی گسترده بین روسیه و کشورهای عربی خلیج فارس را بسیار دشوار می‌دانند و این گرایش را عمدتاً به عنوان کارت فشار کشورهای عربی علیه آمریکا توصیف می کنند.
یاسر عبدالعزیز تحلیلگر سیاسی در گفتگو با الخیلج آنلاین معتقد است : فکر می کنم رسیدن به مرحله همکاری با روسیه در ساخت جنگنده Su-75 کار دشواری خواهد بود و آمریکا اجازه نخواهد داد که این اتفاق بیفتد.
در این میان برخی عوامل چالش آفرین دیگر نیز وجود دارد. سابقه طولانی ناسازگاری ایدئولوژیک بین روسیه و عربستان سعودی و همچنین بی اعتمادی متقابل یکی از این عوامل است. عربستان نقش اساسی در حمایت از مجاهدین علیه ارتش شوروی در افغانستان در دهه 1980 ایفا کرد. همچنین نیروهای جهادی مورد حمایت سعودی در دیگر درگیری‌های دوران پساشوروی، از جمله جنگ دوم چچن، نیز حضور داشتند. از طرف دیگر دو کشور دیدگاه‌های متفاوتی در مورد تحولات سوریه، یمن و اوکراین دارند.
با این وجود، همکاری نظامی با کشورهای عربی در فضای تحریمی پس از جنگ اوکراین هم می‌تواند به لحاظ ژئوپلتیکی و اقتصادی به سود روسیه باشد و هم می‌تواند کشورهای عربی را در دیدگاه گذار از اتکای صرف به آمریکا یاری رساند.
