الوقت- دولت سیزدهم که راهبرد «نگاه به شرق» را در اولویت سیاست خارجی خود قرار داده، این بار قلب اقتصاد جهانی را برای پیشبرد این برنامه انتخاب کرده است. در همین رابطه، سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران امروز (دوشنبه) در راس هیئت بلندپایه‌ای عازم چین خواهد شد تا با مقامات ارشد این کشور گفتگو کند. دیدار خصوصی با شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، انجام مذاکرات هیئت‌های عالی‌رتبه دو کشور، امضای اسناد همکاری در حضور روسای جمهور، همچنین شرکت در نشست مشترک تجار و فعالان اقتصادی دو کشور و دیدار با ایرانیان مقیم چین به همراه نشست و گفتگو با اندیشمندان و فرهیختگان برتر چینی از برنامه‌های رئیسی در پکن است. امیرعبدالهیان وزیر خارجه، خاندوزی وزیر اقتصاد، بذرپاش وزیر راه، اوجی وزیر نفت، ساداتی‌نژاد وزیر کشاورزی، فاطمی‌امین وزیر صمت، فرزین رئیس‌کل بانک مرکزی و علی باقری مذاکره‌کننده ارشد کشورمان رئیسی را در این سفر همراهی می‌کنند.
این سفر دو ماه بعد از سفر شی جین پینگ به عربستان سعودی و دیدار با مقامات شورای همکاری خلیج فارس انجام می‌شود. در آن دیدارها که با صدور بیانیه عربی-چینی علیه تمامیت ارضی ایران همراه شد و روابط دو کشور را تحت‌الشعاع قرار داد، بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های عربی و غربی داشت که سعی داشتند اینگونه وانمود کنند که چین به سمت اعراب رفته و تهران را رها کرده است و بر طبل چین هراسی در ایران می‌کوبیدند تا سطح همکاری‌های دوجانبه را کاهش دهند. لذا مقامات پکن سعی دارند با تقویت مناسبات خود با ایران، نشان دهند که این فضاسازی‌ها نمی‌تواند خللی در روابط دو متحد ایجاد کند. بنابراین، چین که در سفر به عربستان قراردادهای گسترده‌ای را در حوزه‌های اقتصادی و تجاری با این کشور امضا کرد، سعی دارد تا در روابط خود با کشورهای خلیج فارس اصل توازن را رعایت کند و از این رو انتظار می‌رود در این سفر، پکن بر تقویت مناسبات همه‌جانبه با تهران تأکید کرده و ریل گذاری جدیدی را برای شروع فصل نوین در سیاست خارجی پکن انجام دهد.
ایران و چین روابط اقتصادی مستحکمی به ویژه در زمینه‌های انرژی، ترانزیت کالا، کشاورزی، تجارت و سرمایه گذاری دارند. چین حتی در زمان اوج تحریمهای غرب، بدون توجه به هشدارهای آمریکا به خرید نفت از ایران ادامه داد و ثابت کرد که فشارهای بین‌المللی نمی‌تواند در مسیر همکاری‌ها مشکلی ایجاد کند.
بر اساس آمارهای اعلام شده از سوی گمرک چین، تجارت ایران و چین در سال 2022 به ۱۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار رسید که نسبت به سال قبل از آن رشد ۱۱درصدی را نشان می‌دهد. با توجه به قراردادهای امضا شده بین دو کشور در سالهای اخیر این رقم در آینده گسترده‌تر از شرایط کنونی خواهد بود و نویدبخش فصلی نوین در روابط دو کشور است.
اجرای سند همکاری‌های جامع 25 ساله
به نظر می‌رسد مهمترین موضوعی که در سفر رئیسی، مقامات دو کشور روی آن متمرکز خواهند شد اجرای سند همکاری راهبردی 25 ساله است و جمشیدی معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور هم اعلام کرد که دنبال همکاری‌های گسترده اقتصادی با چین هستیم که بستر آن سند مشارکت جامع راهبردی ایران و چین است.
این سند که نقشه راه همکاری‌های جامع دو کشور ایران و چین را ترسیم کرده است، در فروردین 1400 بین وزرای خاجه ایران و چین امضا شد و انتظار می‌رفت که به دلیل شرایط تحریمی ایران، هر چه سریعتر به مرحله اجرایی برسد و با وجود اینکه دیدارهای زیادی بین مقامات تهران و پکن در یکسال گذشته انجام شده، اما بسترهای لازم برای اجرایی شدن آن هنوز فراهم نشده است، لذا رئیس جمهور سعی دارد در این سفر سند همکاری جامع را با چینی‌ها نهایی کند.
بر اساس این سند که بزرگترین توافق تجاری بین چینی‌ها با یک کشور به شمار می‌رود، قرار است چین 400 میلیارد دلار در اقتصاد و زیرساختهای ایران سرمایه‌گذاری کند و در صورتی که به طور کامل اجرایی شود فصل جدیدی در روابط اقتصادی دو کشور شروع خواهد شد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران دو ماه پیش در سخنانی گفت که این توافق راهبردی از سال گذشته وارد فاز اجرایی شده که همه ابعاد تجاری، اقتصادی، فرهنگی، گردشگری و صنعتی و دفاعی و سایر حوزه‌ها را در برمی‌گیرد.
یکی از مفاد اصلی این توافق، به مسائل انرژی مربوط است و بر این اساس چینی‌ها متعهد شده‌اند که تا 25 سال از ایران نفت خریداری کنند. همچنین در این توافق بر بازگشت پول به ایران و تسهیل روابط بانکی در ازای فروش نفت هم تاکید شده است. این مسئله باتوجه به اینکه آمریکا و اروپاییها سعی دارند با تحریمهای گسترده از ورود ارز به ایران جلوگیری کنند، می‌تواند برای ایران دستاورد بزرگی باشد.
این سند راهبردی به دلیل جایگاه چین در اقتصاد جهانی، می‌تواند آثار تحریمهای غرب را کاهش داده و به شکوفایی اقتصادی ایران کمک کند. به همین دلیل بود که پس از امضای آن، رسانه‌ها و مقامات غربی از این مسئله ابراز نگرانی کردند و تلاش مضاعفی انجام دادند تا از اجرای آن جلوگیری کنند، زیرا این مسئله به نوعی اهرم فشار آمریکا علیه ایران را از بین می‌برد و این در تضاد با سیاستهای واشنگتن است.
مسئله برجام
برنامه هسته‌ای ایران که در یک دهه گذشه به مهمترین موضوع بین‌المللی تبدیل شده است در سفر رئیسی هم با مقامات پکن مطرح خواهد شد. چین به عنوان یکی از اعضای امضا کننده توافق برجام در سال 2015 همواره از منافع جمهوری اسلامی در برابر فشارهای غرب حمایت کرده است. چین به همراه روسیه بارها از سنگ اندازی آمریکا در مسیر مذاکرات، صدور قطعنامه‌ها و اعمال تحریمهای یکجانبه انتقاد کرده و خواستار بازگشت به برجام شده است. از آنجا که غربیها در ماههای اخیر با حمایت از اغتشاشات، فشارها علیه تهران را افزایش داده و ادعا کرده‌اند که فعلا روی برجام متمرکز نیستند و آنرا از دستورکار خارج کرده‌اند، لذا تهران هم سعی دارد با سفر رئیسی و تحکیم روابط با چین و حتی روسیه فشارهای غرب را خنثی کند. باتوجه به اینکه آمریکا هم از پیوند مستحکم ایران با روسیه و چین نگران است و در ماههای اخیر هم بارها به این مسئله اذعان کرده‌اند، می‌تواند دولتمردان کاخ سفید را به عقب‌نشینی از مواضع ضد ایرانی خود وادار کند. زیرا به ادعای آمریکاییها، هر چه روابط ایران با روسیه و چین قویتر باشد مهار آن در عرصه بین‌المللی هم سخت‌تر خواهد شد.
از سوی دیگر، برای چین هم احیای برجام و لغو تحریمها مهم است، زیرا چین بزرگترین خریدار نفت ایران است و در این صورت به راحتی و بدون هیچگونه مانعی می‌تواند به خرید انرژی از ایران اقدام کند و در پرداختهای خود نیز با مشکلی مواجه نخواهد شد. از طرفی، با لغو تحریمها، چین با اطمینان بیشتری به سرمایه گذاری‌های خود در چارچوب سند راهبردی اقدام خواهد کرد. چرا که چینی‌ها پیش از هر چیزی منافع اقتصادی خود را در نظر می‌گیرند و در جایی سرمایه گذاری می‌کنند که بتوانند نفعی از آن ببرند ولی ادامه تحریمها، اجرای برنامه‌های پکن را دشوار خواهد کرد. به گفته برخی کارشناسان، رئیسی در این سفر سعی خواهد کرد تا طرف چینی را به ادامه خرید نفت و حتی افزایش واردات انرژی از ایران متقاعد کند.
باتوجه به اینکه چین، پروژه «یک کمربند و یک جاده» را بیش از پیش در اولویت کاری خود قرار داده است، به همین خاطر سعی دارد تا روابط خود را با ایران به عنوان یکی از مسیرهای ترانزیتی این طرح کلان تقویت کند. از طرفی، ایران هم از چند ماه پیش به عضویت دائم سازمان همکاری شانگهای درآمده است و حضور دو کشور در چارچوب این سازمان منطقهای هم می‌تواند به تقویت روابط کمک کند. چین و روسیه سعی دارند تا جایگاه سازمانهای تحت رهبری خود مانند «شانگهای و گروه بریکس» را تجارت بین المللی افزایش دهند و در این راه به کمک کشورهای درحال توسعه از جمله ایران نیاز دارند تا وزن سیاسی و اقتصادی خود را در برابر رقبا ارتقا دهند.
مسائل منطقهای و جهانی
ایران و چین در حوزه‌های دیگری هم نقاط مشترک زیادی دارند و روی این مسائل هم بحث و گفتگو خواهند کرد. تحولات افغانستان که در یک سال و نیم گذشته دلمشغولی و نگرانی اصلی کشورهای منطقه بود برای چین و ایران اهمیت خاصی دارد و درصددند با مشارکت دیگر شرکا مشکلات افغانستان را حل کنند. زیرا تداوم ناامنی و بی‌ثباتی‌ها در افغانستان برای همسایگان هم خطرآفرین است و چین هم که سرمایه‌گذاریهای زیادی در افغانستان انجام داده، بیش از دیگران به دنبال ایجاد ثبات و امنیت در این کشور است.
جنگ اوکراین هم یکی از مسائلی است که دو کشور روی آن متمرکز خواهند شد. از آنجا که غربیها، ایران و چین را به کمک تسلیحاتی و اطلاعاتی به روسیه متهم می‌کنند و سعی دارند تا هجمه فشارهای جهانی علیه این دو کشور متحد روسیه را افزایش دهند، بنابراین مقامات تهران و پکن برای کمک به برون رفت از این بحران جهانی رایزنی خواهند کرد. اساساً پس از جنگ اوکراین، ساختار جهانی برخواسته از نظام «برتون وودز» در حال برچیده شدن است و نظم جدید چند قطبی در عرصه بین‌المللی درحال شکل‌گیری است که در راس آن کشورهای شرقی قرار دارند و در این «نظم آسیایی» کشورها سعی دارند سطح همکاری‌های خود را افزایش داده و در برابر جبهه غرب قدرتمندتر شوند.
موضوع کمک به زلزله زدگان سوریه هم که این روزها شرایط سختی را برای مردم این کشور به وجود آورده است، برای دو طرف مهم است. چین و ایران همواره از دولت سوریه در برابر فشارهای غرب حمایت کرده و خواستار پایان دادن به بحران 12 ساله این کشور هستند و باتوجه به سنگ‌اندازی آمریکا در مسیر کمک‌رسانی به مناطق زلزله زده سوریه، تهران و پکن سعی می‌کنند تا کمکهای بیشتری را به این کشور ارسال کنند تا بتواند در این شرایط سخت بخشی از مشکلاتش را رفع کند.
