«راهبرد معاصر»؛ از اوایل دهه ۱۹۷۰ میلادی دلار به عنوان تنها ارز در قیمت‌گذاری و فروش نفت به شمار می‌رود. با وجود این، در سال ۱۹۷۱ با کاهش قابل توجه قیمت دلار در جهان و ارتباط نداشتن آن با طلا در ساختار بروتون وودز، کشورهای تولیدکننده نفت ارزش زیادی از درآمدهای نفتی خود را از دست دادند و کشورهای اوپک پیشنهاد قیمت‌گذاری نفت را به ارزی غیر از دلار ارائه کردند.
با وجود این، پس از افزایش قابل توجه قیمت نفت در سال ۱۹۷۳، آمریکایی‌ها به تثبیت قیمت نفت به دلار به وسیله توافقات مستقیم با عربستان سعودی در سال ۱۹۷۴ بازگشتند. این قراردادها به طور ضمنی شامل تضمین تداوم قیمت‌گذاری نفت به دلار و سرمایه گذاری دلارهای مازاد در اقتصاد آمریکا به صورت خرید اوراق خزانه‌داری بود.
چرایی نپذیرفتن واشنگتن
در پنج دهه اخیر قیمت‌گذاری نفت به دلار یا همان «پترودلار» نقش بسزایی در افزایش نفوذ اقتصادی آمریکا داشت و درآمد کشورهای دارنده منابع همیشه تحت تأثیر نوسانات دلار بود، اما پس از دیدار مقام های چینی از عربستان در اواخر سال گذشته، مذاکراتی برای جایگزینی یوآن چین به جای دلار در مبادلات نفتی مطرح شد. البته صحبت از قصد عربستان سعودی برای قیمت گذاری نفت خود به یوآن در عرصه سیاسی موضوع جدید نیست و در 6 سال گذشته رسانه‌ها بارها آن را مطرح کرده‌اند.
این اقدام عربستان می‌تواند به کاهش سلطه دلار آمریکا در ساختار مالی بین‌المللی منجر شود که واشنگتن دهه‌ها برای چاپ اوراق خزانه‌داری برای تأمین کسری بودجه خود به آن تکیه کرده است، بنابراین عربستان به خوبی می‌داند این اقدام خطر بزرگی برایشان دارد. از همین روی، به باور کارشناسان واشنگتن نمی‌تواند این تغییرات را بپذیرد و احتمالاً دست به اقداماتی علیه ریاض خواهد زد، همان گونه که به بهانه سلاح های کشتار جمعی حمله نظامی به عراق کرد.
باید توجه کرد، صدام دیکتاتور سابق عراق نیز برنامه ای برای فروش نفت به یورو به جای دلار داشت یا حتی ایران که از اوایل سال ۲۰۱۷ شروع به افزایش فروش نفت به ارزهای غیردلاری کرد، با تحریم های سخت آمریکا مواجه شد.
ونزوئلا ازجمله کشورهایی است که به دنبال تغییر ارز واسط برای صادرات نفت خود بود و بیش از ۹۰ درصد درآمد آن را تشکیل می‌دهد، زیرا نیکلاس مادورو رئیس جمهور ونزوئلا در سال ۲۰۱۷ اعلام کرد، دولتش در راستای دور زدن تحریم‌های غرب، نفت و برخی دیگر از کالاها را به ارزهایی غیر از دلار خواهد فروخت. به دنبال آن، صادرات نفت ونزوئلا به تدریج کاهش یافت و به جای روزانه بیش از 2 میلیون بشکه در سال ۲۰۱۷ به حدود ۴۰۰ هزار بشکه در سال ۲۰۲۲ رسید.
در مجموع، چین بیش از ۲۵ درصد نفت صادراتی عربستان را خریداری می‌کند و اگر قیمت آن به یوان باشد، فروش‌ها موقعیت پول چین را تقویت می‌کند. برخی تحلیلگران بر این باورند اقدام برای قیمت‌گذاری نفت صادراتی عربستان به یوان چین، به میزان حدود ۱.۷۶ میلیون بشکه در روز احتمالاً آمریکا را به طور نسبی تحت تأثیر قرار دهد. همچنین رفتن به ساختار مالی جدید به موازات ساختار تحت سلطه واشنگتن نیازمند چندین بازیگر اصلی است که به سال‌ها زمان نیاز دارد.
موقعیت روبه بهبود یوآن
سه شرط اساسی برای قیمت‌گذاری نفت به ارز خاص باید وجود داشته باشد که عبارتند از نقدینگی بالا، ثبات نسبی و پذیرش همگانی. با توجه به رقم بالای تجارت نفت هرچند ارزهایی وجود دارند که ثبات بیشتری نسبت به دلار دارند، اما دارای نقدینگی یکسان نیستند یا مانند دلار مقبولیت جهانی ندارند. موردی که دلار را بیش از یورو قابل قبول‌تر می‌کند تعلق آن به یک دولت بود، در حالی که یورو حاصل همکاری چندین دولت است که از مشکلات دائمی با یکدیگر رنج می‌برند که شاید بارزترین آن «برگزیت» یا خروج انگلیس از اتحادیه اروپا باشد.
براین اساس در سال‌های اخیر پکن تلاش فراوانی کرد سهم یوآن در مبادلات جهانی و ارز ذخیره افزایش دهد. در حال حاضر حدود ۱۸۰ واحد پول ملی در جهان وجود دارد، اما تعداد کمی از آنها به طور گسترده در معاملات بین المللی مانند پرداخت هزینه واردات، انتشار اوراق بدهی یا سرمایه گذاری در خارج از کشور استفاده می‌شود و عبارت اند از دلار آمریکا، یورو و تا حدی ین ژاپن و پوند استرلینگ. یکی از این ارزها یوان چین است که با ادغام در واحد حساب صندوق بین‌المللی پول در کنار دلار، یورو، پوند استرلینگ انگلیس و ین ژاپن به سبد ارزهای اصلی ذخایر بین‌المللی پیوست.
طبق گزارش مؤسسات رسمی پولی و مالی، سهم یوان در حال حاضر ۱۰ درصد از ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی است. نتیجه نظرسنجی ای نشان می‌دهد ۲۰ درصد از بانک‌های مرکزی قصد دارند دارایی‌های دلاری خود را در مدت مشابه کاهش دهند. داده‌های بانک جهانی نشان می‌دهد در آوریل ۲۰۱۹ میانگین گردش مالی روزانه به یوان حدود ۲۸۵ میلیارد دلار بود، رقمی که چین در سال ۲۰۲۰ نیز با وجود پیامدهای بحران اقتصادی و مالی جهانی ناشی از کووید-۱۹ آن را حفظ کرد. حجم معاملات روزانه یوان در معاملات داخلی این غول آسیایی در سال ۲۰۲۰ به حدود ۴۵ میلیارد دلار رسید که بالاترین رقم ثبت شده از دسامبر ۲۰۱۸ است.
هدف پکن
گسترش پترو یوآن که چین با هدف دگرگونی در اقتصاد جهانی آن را آغاز کرد، باید عمدتاً در زنجیره تأمین و تجارت ارزیابی شود. در واقع کشورهایی مانند چین و روسیه که به دنبال تحول در نظام جهانی از نظر جغرافیای سیاسی، جغرافیای اقتصادی و جغرافیای راهبردی هستند، می‌خواهند هژمونی اقتصادی جهانی ساخته شده به وسیله آمریکا را به چالش بکشند. بنابراین می‌توان گفت، هدف نخست این کشورها کاهش وابستگی اقتصاد جهانی به دلار و ایجاد موقعیت بهتر برای ارزهای خود مانند یوان و روبل است.
همچنین با حرکت‌های چین در راستای گسترش پترویوآن و دلارزدایی، پکن سلطه دلار در بازار جهانی نفت را به چالش می‌کشد. چین که در حال حاضر بزرگترین صادرکننده و واردکننده نفت خام در جهان است، انتظار دارد تغییر در استفاده از پول جهانی در بلندمدت بر هژمونی اقتصاد جهانی تأثیر بگذارد. این واقعیت که بیش از نیمی از کل ذخایر ارزی جهان به دلار است، به آمریکا مزیت ساختاری و در نتیجه قدرت اقتصادی و سیاسی می‌دهد. تقاضا برای پترویوان در بازار احتمالاً تقاضا برای ارز چین را افزایش و به پکن فرصت می‌دهد با ارز خود نفت بخرد و آمریکا را از نظر اقتصادی و سیاسی در شرایط جهانی متعادل کند.
در این زمینه توافق عربستان سعودی با چین درهای فرصت گسترش چارچوب پترویوآن چین را باز می‌کند. درباره روسیه، افزایش سقف قیمت اعمال شده در حوزه نفتی به طور طبیعی باعث بهبود روابط روسیه و چین در زمینه تجارت نفت خواهد شد. در این صورت، راهبرد پترو یوآن چین احتمالاً در مقیاس جهانی موقعیت قابل قبول‌تری به خود می‌گیرد.
در نتیجه با حرکت پترو یوآن، چین در تلاش است با جلب حمایت روسیه، هژمونی دلار در اقتصاد جهانی را به چالش بکشد. همچنین این موضوع احتمالاً در کوتاه مدت تأثیر جذابی بر کشورهای بی‌طرف و ضدغربی داشته باشد.
بهره سخن
روابط دوجانبه با چین برای غرب آسیا به طور کلی و عربستان سعودی به طور خاص از اهمیت راهبردی برخوردار است. به ویژه پس از حمله به عراق در سال ۲۰۰۳ که آمریکا نفوذ خود را در غرب آسیا از دست داد، چین به عنوان شریک جهانی جدید برای کشورهای منطقه معرفی و به تازگی روابط آمریکا و عربستان سعودی به دلیل انتقادهای واشنگتن از ریاض و حمایت سعودی از روسیه در زمینه محدودیت تولید نفت متشنج شد.
علاوه بر اولویت‌هایی مانند انرژی، تجارت و اقتصاد، می‌توان ادعا کرد توسعه روابط چین و عربستان سعودی به برنامه ریاض برای جایگزینی آمریکا نیز مرتبط است. از این نظر، پیشنهاد چین برای قیمت گذاری نفت به یوآن در جریان مذاکرات در این راستاست. نفت در پنج دهه اخیر شاخص دلاری بود و بر مبنای آن قیمت‌گذاری می‌شود. بنابراین قیمت گذاری نفت به یوان می‌تواند حرکتی برای از بین بردن سلطه جهانی آمریکا باشد.
