الوقت- گفتگوهای ایران و عربستان از فروردین 1400 در عراق شروع شد و در این مدت نمایندگان دو کشور پنج دور با یکدیگر مذاکره کرده‌اند تا بتوانند به تنشها پایان داده و روابط دیپلماتیک را از سربگیرند. هر چند به دلیل سنگ اندازی طرف عربستانی، مذاکرات از اردیبهشت ماه متوقف شده است اما شواهد و قرائن حاکی از این است که در هفته‌های اخیر گشایشی در این زمینه ایجاد شده و دور ششم گفتگوها به زودی از سر گرفته خواهد شد.
فواد حسین، وزیر خارجه عراق گفته که وزیر خارجه عربستان درباره رایزنی پیرامون ازسرگیری مذاکرات میان تهران و ریاض به زودی به عراق سفر خواهد کرد. از سوی دیگر، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران هم در نشست خبری با همتای قطری خود از پیشرفت در مذاکرات با عربستان خبر داد و گفت:«تاکنون از طریق عراق گفتگوها و تبادل پیام‌هایی بین تهران و ریاض صورت گرفته است. چند دور مذاکره بین دو کشور انجام شده و قرار است دور جدید گفتگوها بین دو کشور به شکلی که توافق می‌شود ادامه پیدا کند».
برگزاری دور جدید مذاکرات بین تهران و ریاض درحالی است که در پنج دور قبلی که یکسال به طول انجامید، مباحث مختلف دوجانبه و منطقه‌ای مورد بررسی قرار گرفت. در اولین دور مذاکرات در فروردین سال گذشته، هیأت سعودی شامل 6 نفر، از جمله مشاور عالیرتبه امنیتی ولیعهد عربستان و به سرپرستی خالد بن‌علی الحمیدان، رئیس سازمان اطلاعات عربستان سعودی و هیأت 5 نفره ایرانی هم به ریاست یک مقام عالیرتبه دولتی و نمایندگان سپاه پاسداران و نیروی قدس و نماینده وزارت خارجه در آن حضور داشتند. به گزارش رسانه‌ها فضای مذاکرات مثبت و فراتر از انتظارات بود و مسائل دوجانبه و منطقه‌ای در این گفتگوها بررسی شد.
دور اول تا سوم مذاکرات بین نمایندگان دو کشور از سوی مقامات دو طرف علنی نمی‌شد و برخی رسانه‌ها به نقل از منابع آگاه درباره روند این گفتگوها اخباری را از جزئیات آن مخابره می‌کردند. ایران و عربستان سعی دارند تا زمانی که به راهکاری اساسی برای حل اختلافات سیاسی و امنیتی دست پیدا نکرده‌اند، جزئیات این گفتگوها را علنی نکنند. دور دوم به فاصله یک هفته بعد از دور اول برگزار شد و پس از پایان گفتگوها، مقامات عراقی آنرا تایید کردند. دور سوم هم آنگونه که منابع عراقی گفتند در مهر 1400 برگزار شد و موضوعات حل نشده میان دو کشور بر اساس نقشه راهی که پیشتر توافق شده بود، از جمله فعالیت دوباره نمایندگی دیپلماتیک میان دو کشور مورد بحث قرار گرفت.
همزمان با برگزاری دور سوم مذاکرات، ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی، در جریان سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل، ابراز امیدواری کرد که ادامه مذاکرات با ایران به نتایج ملموسی در راستای اعتمادسازی و همکاری متقابل میان دو کشور منجر شود. سعید خطیب زاده، سخنگوی سابق وزارت خارجه هم با بیان اینکه طی چند ماه گذشته تماس‌ها میان تهران و ریاض منظم‌تر بوده است، تأکید کرد که در خصوص موضوعات دو جانبه گفتگوهای خوبی صورت گرفته است.
دور چهارم و ورود به گفتگوهای اساسی
دور چهارم که تاریخ دقیق آن اعلام نشد اما بنابر اعلام رسانه‌ها در آذرماه 1400 در بغداد برگزار شد که مقامات ایرانی برخی جزئیات آنرا اعلام کردند که نشان می‌داد روند گفتگوها مثبت و سازنده بوده است. امیرعبداللهیان مدتی پس از برگزاری دور چهارم گفت، در آخرین دور مذاکرات مجموعه‌ای از پیشنهادات عملی و سازنده را به طرف سعودی ارائه کردیم و هیئت‌های دو کشور در آینده نزدیک در بغداد گردهم خواهند آمد و در خصوص عملیاتی کردن مرحله بعدی توافقات اقدام خواهد کرد. وزیر خارجه گفته بود، آماده هستیم هیئت‌های فنی دو کشور از سفارتخانه‌ها بازدید و سفارتخانه‌ها مقدمات کار را فراهم کنند تا روابط به حالت طبیعی خود برگردد. به گفته امیرعبداللهیان، در دور چهارم مجموعه‌ای از پیشنهادات عملی و سازنده به طرف سعودی ارائه شده بود.
برگزاری گفتگوها دستاوردهای جزئی هم داشت که عربستان سعودی سال گذشته با صدور ویزا برای سه تن از دیپلمات‌های ایرانی که قرار بود به عنوان دیپلمات‌های مستقر نزد سازمان کنفرانس اسلامی در جده مشغول کار شوند موافقت کرد.
گشایش در دور پنجم
در دور پنجم که با پیشرفت‌هایی در عرصه سیاسی و امنیتی همراه بود، جزئیات بیشتری از فضای مذاکرات به بیرون درز کرد و مقامات ایرانی هم رسما به این مسئله اشاره کردند. هر دو کشور ایران و عربستان سعودی نسبت به ادامه گفتگوهای دوجانبه و چشم‌انداز احتمالی بهبود روابط ابراز امیدواری کردند.
دور پنجم گفت‌وگوها قرار بود در اواخر اسفند سال گذشته برگزار شود، ولی پیش از برگزاری این نشست، ایران از لغو یکجانبه این دور از مذاکرات خبر داد و برخی نیز آنرا به اعدام 80 نفر از شیعیان در عربستان مرتبط دانستند تا اینکه با میانجی‌گری عراق، در اوایل اردیبهشت سال جاری پنجمین دور برگزار شد ولی به دلیل برخی اختلافات اساسی، طرف عربستانی گفتگوها را متوقف کرد و تاکنون تاریخی برای برگزاری دور ششم تعیین نشده است.
در دور پنجم از گفتگوها چشم‌انداز روشن‌تری نسبت به از سرگیری روابط میان دو کشور ترسیم شده است. دو طرف در مورد ازسرگیری روابط دو کشور و احتمال برگزاری یک نشست مشترک در سطح وزرای خارجه توافق کردند. همچنین به گفته منابع آگاه، اکثر پرونده‌های منطقه علاوه بر پرونده روابط دوجانبه و امنیت منطقه و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس مورد بررسی قرار گرفت.
وزیر خارجه عراق پس از پایان دور پنجم در سخنانی گفت که دو طرف به توافقی درباره یادداشت تفاهمی حاوی ۱۰ بند رسیدند. فواد حسین تاکید کرد که گفتگوهای ایران با عربستان موضوع ادامه آتش بس در یمن را نیز شامل می‌شد. همچنین توافق شد که دور بعدی گفتگوها در سطح دیپلماتیک باشد. بنابر گفته منابع مطلع از روند مذاکرات، در دور پنجم ایران پیشنهاد بازگشایی سفارتخانه‌ها در پایتختها را داده بود اما طرف سعودی با این درخواست موافقت نکرده بود و تاکید داشت تا زمانی که بر روی همه مسائل توافق نشود، سفارتخانه‌ها باز نخواهد شد.
در یکسال گذشته علاوه بر گفتگوهای مقامات دو کشور در عراق، مذاکراتی هم بین نمایندگان ایران و عربستان در سطوح مختلف انجام شده است و رسانه‌ها در آذر 1400 ادعا کردند که نشست امنیتی میان کارشناسان ایرانی و سعودی در پایتخت اردن برگزار شده است و طرفین مسائل منطقه به‌ویژه امنیتی و تقویت ثبات منطقه‌ای را مورد بحث و گفتگو قرار دادند. همچنین در همان زمان امیرعبداللهیان با فیصل بن فرحان، همتای عربستانی خود در حاشیه نشست وزیران خارجه سازمان همکاری اسلامی در پاکستان دیدار کرده بود. در نشست اخیر بغداد 2 که اخیرا در پایتخت اردن برگزار شد، گفتگوهای کوتاهی بین وزاری خارجه دو کشور انجام شد و امیرعبداللهیان در این باره گفته بود که در این دیدار وزیر خارجه عربستان نسبت به آمادگی کشورش برای ادامه مذاکرات با ایران ابراز اطمینان کرد.
افق روشن
با این اوصاف روند مذاکرات در مسیر درستی پیش می‌رود و دور آتی می‌تواند در این زمینه تعیین کننده باشد. مقامات ایرانی بارها اعلام کرده‌اند که اگر طرف سعودی در مذاکرات جدی باشد، تفاهم بر سر همه موضوعات شدنی است اما دو کشور علاوه بر مسائل سیاسی، بر سر پرونده‌های منطقه از جمله یمن و لبنان با هم اختلاف نظر دارند که راه رسیدن به توافق در این زمینه نیازمند همکاری دو طرف است.
عربستان سعودی که در باتلاق خودساخته در یمن گیر افتاده است به خوبی این مسئله را درک می‌کند که هر چه روند گفتگوها طولانی شود، هزینه‌هایش در این جنگ بیشتر خواهد شد، زیرا جنبش انصارالله روز به روز قدرتمندتر می‌شود و تداوم رویکرد خصمانه نسبت به صنعا و ادامه محاصره غیرانسانی یمن می‌تواند تهدیدات جدی برای منافع عربستان داشته باشد.
مقامات سعودی در هشت سال گذشته همواره ایران را به مداخله در امور یمن متهم کرده‌اند و حتی به همراه آمریکا ادعا کرده‌اند که ایران تسلیحات به انصارالله ارسال می‌کند، ادعایی که تاکنون از سوی سازمان‌ملل هم تایید نشده است. در مسئله بحران لبنان هم عربستان برای مقابله با نفوذ حزب‌الله و ایران در کشور، با همکاری غرب تحریم‌های مالی را علیه لبنان اعمال کرده است که به تشدید بحرانهای معیشتی در سه سال گذشته منجر شده است. مقامات غربی بارها گفته‌اند که حل پرونده‌های منطقه بدون کمک ایران امکان پذیر نیست و اگر سعودیها واقعا اراده‌ای برای خروج از این بحرانها دارند، باید با ایران کنار بیایند و به قدرت فزاینده آن در منطقه تمکین کنند.
باتوجه به آمادگی مقامات ایرانی و سعودی برای ادامه گفتگوها و تلاش برای حل مشکلات سیاسی و امنیتی، به نظر می‌رسد دور ششم که احتمالا طی هفته‌های آتی در عراق برگزار خواهد شد، در سطح وزاری خارجه خواهد بود که می‌تواند گشایش اساسی در این زمینه ایجاد کند.
