بازار؛ پس از جنگ ۲۰۲۰ قره باغ کوهستانی و تغییر موازنه قوای قفقاز جنوبی به سمت ترکیه، هند از چشم انداز اتصال اروپا و روسیه به بنادر هند از طریق کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) ابراز نگرانی کرده است. از دیدگاه دهلی نو، افزایش نفوذ ترکیه در منطقه به ویژه با توجه به روابط عالی که دشمن سرسخت آن پاکستان با آنکارا دارد و حمایت اسلام آباد از باکو در طول جنگ قره‌باغ می‌تواند موجب مشکلات بسیاری شود.
در همین چارچوب بود که هند به ایران پیوست تا پس از مناقشه و تداوم جاه‌طلبی باکو برای گشودن کریدور زنگزور، پیام‌های دیپلماتیک تند به جمهوری آذربایجان ارسال کند. دهلی نو در چندین نوبت از باکو خواست تا نیروهای خود را فورا از ارمنستان عقب کشیده و از تحریک بیشتر خودداری کند.
این نگرانی‌ها زمانی شدیدتر شد که جمهوری آذربایجان پس از پیروزی خود در جنگ، در ماه می ۲۰۲۱ – و بار دیگر در سپتامبر ۲۰۲۲ – با حمله به روستاهای مرزی ارمنستان موجب کشته شدن بیش از ۲۰۰ سرباز و غیرنظامی در ارمنستان شد. هنگامی که باکو حمله سپتامبر را آغاز کرد، آریندام باگچی، سخنگوی وزارت امور خارجه هند، خواستار «صلح و ثبات در منطقه قفقاز جنوبی» از منظر امنیتی منطقه‌ای شد. به همین ترتیب، در ۱۵ سپتامبر، پس از حمله جمهوری آذربایجان به ارمنستان، نماینده هند در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد از باکو خواست تا فوراً خصومت را متوقف کند.
هند خلاء روسیه را پر می‌کند
دلیل نگرانی هند از تداوم بی‌ثباتی در منطقه عمدتاً به خاطر هراس از تهدید امنیت کریدور شمال-جنوب INSTC است، که نقش هند، ایران و ارمنستان را در اتصال خلیج فارس به دریای سیاه پررنگ می‌کند. هند با نگرانی از اینکه محور نوظهور ترکیه- آذربایجان-پاکستان پروژه اتصال بزرگ آن را به خطر می‌اندازد و در مناطق دیگر مانند کشمیر موضع آنها قاطع‌تر می‌شود، برای تامین منافع ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک منطقه‌ای خود وارد عمل شد تا خلاء ناشی از جنگ اوکراین را با ایجاد تجارت اسلحه با ایروان آغاز کند.
البته ارمنستان پیش از جنگ ناگارنو-قره باغ در سال ۲۰۲۰ به سخت افزارهای نظامی هند علاقه نشان داده بود، و تنها در آن سال ایروان برای تامین چهار رادار شناسایی تسلیحات SWATHI با دهلی‌نو قرارداد ۴۰ میلیون دلاری امضا کرد. این سیستم رادار مطابق با مشخصات ارتش هند طراحی شده است؛ برای ردیابی گلوله‌های توپخانه، خمپاره‌ها و راکت‌های ورودی و ارائه مکان دقیق پرتابگرها و مواضع دشمن.
از ژوئن ۲۰۲۲، شایعاتی مبنی بر اینکه ارمنستان بی سر و صدا در حال مذاکره برای خرید پهپادهای هندی، سیستم‌های دفاع هوایی ضد هواپیماهای بدون سرنشین و پرتابگرهای موشکی است، به گوش می‌رسید. این گمانه زنی در اواخر سپتامبر زمانی تایید شد که رسانه‌های هندی گزارش دادند که دهلی نو موشک‌ها، راکت‌ها، مهمات، موشک‌های ضد تانک (ATGM) و سیستم پرتاب‌کننده موشک چند لوله‌ای بومی پیناکا را به ارمنستان صادر خواهد کرد.
اما به باور کارشناسان نظامی، این تسلیحات به تنهایی برای تقویت توان دفاعی ارمنستان کافی نیستند: هم سیستم پیناکا MBRL و هم ATGM قادر به مبارزه با پهپادهای ساخت ترکیه یا اسرائیل در زرادخانه باکو نیستند، زیرا ارمنستان فاقد مکانیسم‌های دفاع هوایی مناسب است. کارشناسان نظامی هندی اعلام کردند که پیناکا به تنهایی کافی نیست و ارمنستان به موشک‌های «برهموس» و «آکاش» نیاز دارد.
این استدلال به درستی نتیجه جنگ ۲۰۲۰ را ارزیابی می‌کند که طی آن هواپیماهای بدون سرنشین بایراکتار ترکیه کل ستون‌های تانک و موشک انداز ارمنستان را نابود کردند، زیرا ایروان فاقد سیستم دفاع هوایی برای جلوگیری از حملات پهپادی بود. این کارشناسان استدلال می‌کنند که بنابراین ارمنستان باید به دنبال خرید سامانه موشکی بومی هند «آکاش» باشد، یک سیستم زمین به هوا که با موفقیت هواپیماهای بدون سرنشین و هواپیماها را رهگیری می‌کند و مصونیت ارمنستان را در برابر عملیات پهپادهای آینده افزایش می‌دهد.
با این وجود، چنین پیشرفت‌هایی برای تغییر قابل توجه توازن قدرت منطقه‌ای کافی نیست. علاوه بر این، اسرائیل، سرمایه گذاری زیادی روی قابلیت‌های دفاعی هند انجام داده است، و به دلیل روابط نزدیک تل آویو با آذربایجان ممکن است در نهایت مانع یا محدود کردن فروش تسلیحات سنگین به ارمنستان شود.
دلیل معامله تسلیحاتی
پس از جنگ ۲۰۲۰، ارمنستان از نظر سیاسی و اقتصادی در منطقه منزوی شد. شکست ایروان در استفاده از فرصت ارائه شده توسط ابتکار کمربند و جاده چین (BRI) – عمدتاً به دلیل زیرساخت‌های ضعیف – باعث شد تا یک قدرت بزرگ آسیایی که می‌توانست سرمایه گذاری زیادی، هم از نظر سیاسی و هم از نظر اقتصادی، در این کشور انجام دهد، کنار گذاشته شد. در مقابل، ایروان به سمت هند بعنوان ابزاری برای تنوع بخشیدن به روابط اقتصادی و سیاسی خود حرکت کرد، البته این تصمیم محتاطانه بود، زیرا هند ابتکار BRI پکن را به عنوان یک پروژه رقیب برای INSTC خود می‌بیند.
در سوی دیگر، پکن در حال پیشروی کریدور میانی خود (به عنوان مسیر حمل و نقل بین المللی ترانس خزر یا TITR) است که سرزمین اصلی چین را از طریق قزاقستان به آسیای مرکزی و به آذربایجان، گرجستان و ترکیه وصل و سپس به سمت اروپا حرکت می‌کند. این کریدور برای اروپا نیز حیاتی است زیرا روسیه را دور می‌زند. اهمیت این کریدور زمانی افزایش یافت که آذربایجان و ترکیه به ارمنستان فشار آوردند تا مرز جنوبی خود با ایران را رها کرده و کریدور راهبردی زنگزور را ایجاد کند تا آذربایجان مستقیماً به ترکیه متصل شود. این امر هم ایران و هم هند را نگران کرد، چون متوجه شدند که منافع ژئواکونومیک متقابل آنها در مسیرهای تجاری شمال به جنوب آنها به خطر می‌افتد.
به همین دلیل، تهران و دهلی نو شروع به تشویق فعالانه برای مشارکت ایروان در INSTC و طرح‌های کریدور حمل و نقل دریای سیاه – خلیج فارس با پشتیبانی ایران کردند. از جمله مزایای پیوستن به INSTC، دسترسی حمل و نقل ارمنستان به بندر چابهار ایران، خلیج فارس و بازارهای هند است.
ملاحظات ژئوپلیتیکی نیز در حضور رو به رشد هند در منطقه تأثیرگذار است. به باور کارشناسان، دهلی نو نمی‌تواند ماجراجویی‌های خطرناک «سه برادر» (آذربایجان، ترکیه و پاکستان) در ارمنستان و جاهای دیگر را نادیده بگیرد. ترکیه و آذربایجان همیشه از پاکستان در برابر هند بر سر موضوع کشمیر حمایت کرده‌اند و در مقابل، پاکستان در جنگ با ارمنستان بر سر قره‌باغ کوهستانی از آذربایجان حمایت کامل کرده است. بنابراین، اگر این محور در قفقاز جنوبی مستحکم شود، به سمت جنوب حرکت می‌کند و با توجه به درک سیاسی موجود در این زمینه، به طور مشترک در دیگر میادین از جمله «کشمیر» بازی خواهند کرد.
هند همچنین نگران است که پاکستان احتمالا چین را وارد این محور کند که امنیت ملی هند را تضعیف خواهد کرد. از این رو، به نفع هند است که ارمنستان به دلیل خلاء قدرت در قفقاز جنوبی ناشی از حمله روسیه به اوکراین، در موضع ضعف قرار نگیرد.
نتیجه
هم هند و هم ارمنستان از قراردادهای تسلیحاتی سود خواهند برد. اگر سلاح‌های هندی در نبرد مؤثر واقع شوند، می‌توانند اعتبار هند را در صنعت دفاعی جهانی و علاقه سایر کشورها را برای تهیه تسلیحات از دهلی نو افزایش دهند. علاوه بر این، هند با تسلیح ارمنستان می‌تواند از این کشور به عنوان نیروی بازدارنده علیه محور نوظهور ترکیه، آذربایجان و پاکستان استفاده کند. جدا از افغانستان، ارمنستان اولین وزنه تعادل در خارج از کشور در برابر فعالیت‌های اسلام آباد خواهد بود که تهدیدی برای منافع امنیتی هند تلقی می‌شود.
ارمنستان با تقویت روابط فعلی خود با دهلی‌نو، می‌تواند به شریک استراتژیک مهمی برای هند تبدیل شود و دهلی می‌تواند مراکز تجاری و دفاعی برای کالاهای مشترک ارمنی-ایرانی-هندی برای صادرات به روسیه و اروپا ایجاد کند. ارمنستان که کاملاً در حوزه نفوذ روسیه قرار دارد، به عنوان یک مزیت اضافی برای هند عمل خواهد کرد، زیرا این مشارکت شکوفا می‌تواند کریدور اقتصادی شمال-جنوب هند در قفقاز جنوبی را تقویت کند.
