تحلیلی بر فضای انتخابات ترکیه و سناریوهای پیش رو

الوقت- به فاصله 5 ماه تا مهلت قانونی برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی در ترکیه، فضای سیاسی این کشور کاملاً تحت تأثیر رقابت‌های انتخابات قرار گرفته و احزاب آخرین آماده‌سازی‌ها برای ورود به این عرصه را انجام می‌دهند. در یکی از مهترین این اقدامات احزاب مخالف حزب حاکم یعنی حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان، روز 5 ژانویه ائتلاف بزرگ خود را اعلان کردند.

ائتلاف موسوم به شش میز با بیانیه مشترکی که پس از جلسه‌ای 9 ساعته در 5 ژانویه منتشر شد، برنامه بازی برای انتخابات 2023 را اعلام کرد که بر اساس آن شش تن از رهبران مخالف توافق کرده‌اند که نامزد مشترکی برای انتخابات ریاست جمهوری معرفی می‌کنند و روند انتخاب نامزد را آغاز می‌کنند. این اقدام در شرایطی روی داد که با انحلال آخرین قرار جلسه مشترک این احزاب، رسانه‌های نزدیک به حزب حاکم امکان شکلگیری این ائتلاف را بسیار کم دانسته بودند.

ائتلاف شش میز توسط احزابی مشتکل از جمهوری خواه خلق به رهبری قلیچدار اوغلو (CHP)، حزب خوب (İP) به رهبری مرال آکشنر، حزب اسلام‌گرای سعادت  (SP)، حزب دموکرات ترکیه  (DP)، حزب دموکراسی و پیشرفت (DEVA) و حزب آینده به رهبری احمد داوود اوغلو (Gelecek Partisi) تشکیل شده است.

این اولین بار در ترکیه خواهد بود که احزاب یک برنامه ائتلافی برای دوران پس از پیروزی در انتخابات اعلام می کنند. بر اساس اعلام رهبران شش میز “نقشه راه” و “اصول مشترک” در 30 ژانویه اعلام خواهد شد. نظر می رسد که رهبران ائتلاف نامزد مشترک را در جلسه ای که قرار است در 26 ژانویه برگزار شود معرفی کنند تا در بیانیه 30 ژانویه سنگ تمام بگذارند. یکی از جنجال برانگیز ترین برنامه های شش میز بازگرداندن ترکیه به سیستم پارلمانی است.

طبق نظرسنجی‌ها و ارزیابی ها نامزد اصلی شش میز به احتمال زیاد فردی ازجمهوری خواهان خلق CHP خواهد بود که رهبری ائتلاف را برعهده دارد. به نظر می رسد کمال قلیچداراوغلو، رهبر CHP، یا منصور یاواش، شهردار کلان شهر آنکارا و همچنین اکرم امام اوغلو، شهردار کلانشهر استانبول محتملترین گزینه ها باشند. این احتمال البته در اواسط دسامبر 2022 با مانعی روبرو شد یعنی جایی که دادگاه، امام اوغلو را به اتهامات غیرمالی مانند “توهین به شخصیت های عمومی” به دو سال زندان محکوم کرد و این امر ممکن است امکان حضور او در انتخابات را ناممکن کند.

اما ائتلاف مخالفان در شرایطی که وضعیت اقتصادی ترکیه به دلیل تورم افسارگسیخته و کاهش ارزش لیر در برابر دلار در ماه‌های اخیر به هیچ عنوان مساعد نیست، به طور حتم برای اردوغان و حزب متبوعش چالش برانگیز خواهد شد. از این رو پس از اعلام تشکیل ائتلاف مخالفان اردوغان و سران حزب عدالت و توسعه به این ائتلاف به شدت تاختند.

اردوغان که در یک سفر استانی به آنتالیا رفته بود گفت: تنها وعده آنها به ترکیه، که در گذشته ده‌ها سال را با خسارات ناشی از درگیری‌های سیاسی شرورانه، ائتلاف‌های چند سر و بی‌نظمی سیاسی تلف کرده است، بازگرداندن همین نظم است. اما شما نمی توانید.

او سپس به کمال قلیچداراوغلو، رهبر CHP، تاخت و سخنان او را غیرمسئولانه و شرم آور نامید. قلیچدار اوغلو پیشتر در انتقاد از وضع موجود گفته بود: « هیچ کس در ترکیه از نظر جان و مال در امان نیست ». به گفته اردوغان این سخن به سرمایه‌گذاران خارجی پیام داده که به ترکیه نیایند. اردوغان گفت: «به سرمایه گذاران خارج از کشور گفتند به ترکیه نیایید. این به چه معناست، شرمی در آنها نیست ».

اردوغان در ادامه سخنان خود خواست تا با بهره گیری از فضای پس از حمله تروریستی آبان ماه در استانبول و با روش همیشگی تهییج ملی گرایان علیه مخالفانش، ائتلاف شش میز را مورد حمایت حزب کردی دموکراتیک خلق‌ها HDP نشان دهد. وی چنین گفت: “آیا این حامیان سازمان تروریستی که به صلح ما حمله کردند، با آنها همراه نشدند؟ آیا آقای کمال دست در دست این تروریست ها راه نرفته است؟

علاوه بر اردوغان بکر بوزداغ وزیر دادگستری ترکیه نیز به سبک رهبر حزب متبوعش، سخنان احمد داوود اوغلو رئیس حزب آینده را مورد انتقاد قرار داد. داود اوغلو با بیان اینکه “یک نامزد واحد معرفی خواهند کرد”، گفت: “(به نامزد) می گوییم تیم شش نفره هستیم، شما را کاپیتان می کنیم، اما قوانین بازی مشخص است».

بوزداغ پس از این اظهارات استقلال رئیس جمهور برآمده از این ائتلاف را زیر سوال برد و گفت: «شش میز به دنبال رئیس ستاد است». بوزداغ که در سازمان “جلسه وکلا” شرکت کرده بود، گفت: آنها به دنبال یک نامزد ریاست جمهوری برای حکومت ترکیه نیستند، بلکه به دنبال امیری هستند که از آنها اطاعت کند.

همچنین نعمان کورتولموش، معاون حزب عدالت و توسعه نیز برنامه تغییر نظام سیاسی را هدف انتقاد قرار داد و گفت: “به نظر می رسد کسانی که دور میزهای شش گانه نشسته اند به این فکر می کنند که سیستمی مانند نظام ریاست جمهوری را به ملت پیشنهاد کنند.

اما در مجموع به نظر می‌رسد رهبران حزب عدالت و توسعه و شخص اردوغان از اتحاد مخالفان احساس تهدید کرده اند و نیاز مبرم به تغییر برنامه بازی انتخاباتی را درک کرده اند.

نمونه آن اعلام افزایش نرخ 25 درصدی پاداش کارمندان و مستمری بگیران بود، که روز بعد به 30 درصد رسید. اقدامی که از نظر منتقدان صرفاً به عنوان رشوه انتخاباتی توصیف شده است. استفاده از سلاح‌های تبلیغاتی مانند گاز طبیعی دریای سیاه و سیستم‌های تسلیحاتی جدید (موشک‌های تایفون و پهادها) در سخنان اخیراردوغان بخش دیگری از این برنامه بوده است.

بخش دیگری از این برنامه‌ها در اساسنامه حزب عدالت و توسعه روی داد. در اساسنامه حزب مقرر شده که یک فرد حداکثر می تواند برای سه دوره نماینده مجلس باشد و کسانی که این دوره را به پایان رسانده اند باید جای خود را به نام‌های جدید بدهند. این در حالی است که بسیاری از نمایندگان و رهبران برجسته حزب، از جمله مصطفی شنتوپ، رئیس مجلس ملی ترکیه، بینالی یلدیریم، حیاتی یازیجی، علی احسان یاووز و جودت یلماز، سه دوره ای هستند. بدون شک اردوغان در این مقطع حساس به کمک این چهره‌های برجسته نیاز مبرم دارد. در این شرایط در پی انجام اصلاحات در اساسنامه  آک پارتی، این قانون تغییر یافت.

اما بعد دیگر بازی انتخابات اردوغان مربوط به زمان برگزاری انتخابات است.

چالش زمان برگزاری انتخابات

زمان قانونی و عادی برگزاری انتخابات همزمان ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه 18 ژوئن 2023 (28 خرداد 1402) تعیین شده است با این حال زمان عملی برگزاری انتخابات برای احزاب به دلیل فاکتورهای تعیین کننده ای که میتواند در نتیجه انتخابات تأثیرات خود را برجای بگذارد از حساسیت بالایی برخورد است.

تاکنون چندین جلسه در هیئت اجرایی مرکزی حزب عدالت و توسعه برای بررسی سناریوهای جایگزین 18 ژوئن، در محدوده زمانی پس از 9 آوریل (20 فروردین) و قبل از 18 ژوئن مورد بحث قرار گرفته است که در این جلسات گزینه‌هایی همانند 30 آوریل (10 اردیبهشت 1402) و 7 مه (17 اردیبهشت) نیز مورد ارزیابی قرار گرفتند که نظر غالب این بود که انتخابات در 14 مه برگزار شود اگرچه تصمیم نهایی هنوز گرفته نشده است.

برخی از اعضای حزب عدالت و توسعه معتقدند که اگر انتخابات در 30 آوریل (10 اردیبهشت) برگزار شود، کار کمپین ها و تجمعات انتخاباتی به دلیل مصادف شدن با ایام ماه مبارک رمضان دشوار خواهد بود.

از طرف دیگر اگر انتخابات 18 ژوئن برگزار شود و به دور دوم برود، که از نظر بسیاری از ناظران و تحلیلگران احتمال آن با متحد شدن مخالفان پشت یک نامزد بسیار زیاد است، کار اردوغان بسیار سخت خواهد بود زیرا مصادف با عید قربان خواهد بود که بیشتر زائران حج ابراهیمی نیز از طرفداران حزب عدالت و توسعه هستند. در واقع مشکل اردوغان از همین دور دوم شروع می شود. نظرسنجی انجام شده توسط المانیتور و پریمیس بین ماه اوت و نوامبر 2022 نشان می دهد که حزب عدالت و توسعه 28 درصد اکثریت رای دهندگان را دارد.

در نتیجه احزاب مخالف اکنون اعلام کرده اند که اگر حزب عدالت و توسعه انتخابات لایحه برگزاری انتخابات را بعد از 6 آوریل (15 فروردین) اما قبل از 18 ژوئن به پارلمان بیاورد، به آن رای منفی خواهند داد. برای اینکه مجلس تصمیمی برای انتخابات بگیرد باید حداقل 360 نماینده از آن حمایت کنند این در حالی است ائتلاف حزب عدالت و توسعه و حرکت ملی (دولت باغچلی) تنها 334 کرسی را دارا هستند. حزب کردی HDP نیز همراستا با مخالفان اعلام کرده که به انتخابات زدهنگام پس از 15 فروردین رای نخواهد داد.

در مجموع انتخابات قبل 6 آوریل برای وضعیت پارلمانی حزب عدالت و توسعه چالش برانگیز است و اتخابات 18 ژوئن برای کرسی ریاست جمهوری اردوغان. در این شرایط در محاسبات اردوغان دو احتمال خطرناک بیشتر محتمل است. اول اینکه اردوغان ریاست جمهوری را از دست ندهد اما حزب عدالت و توسعه پارلمان را از دست بدهد و دوم اردوغان ریاست جمهوری را از دست بدهد اما حزب عدالت و توسعه پارلمان را حفظ کند. با توجه به اختیارات گسترده ریاست جمهوری، گزینه اول ممکن است ترجیح داده شود.

«HDP» تعیین کننده خواهد بود

رای دهندگان علاوه بر رای دادن به رئیس جمهور، 600 نماینده پارلمان را برای دوره ای پنج ساله انتخاب خواهند کرد. احزاب برای ورود به پارلمان باید حداقل ۷ درصد آرا را کسب کنند.

خبر خوشحال کننده برای اردوغان فعلا آن است که حزب کردی دموکراتیک خلق به عنوان سومین حزب پرقدرت در پارلمان با ائتلاف شش میز همراه نشده است و اعلام کرده که به صورت مستقل گزینه ریاست جمهوری را معرفی خواهد کرد. پروین بولدان، رئیس مشترک HDP، که در کنگره استانی حزب خود در قارص صحبت می کرد گفت که آنها با نامزدهای خود وارد انتخابات ریاست جمهوری خواهند شد. با این حال او اعلام کرده که آماده مذاکره است در نتیجه ممکن است که احزاب شش میز مجبور شوند امتیازاتی را در مورد حقوق اقلیت ها بدهند تا جبهه رقابت با حزب عدالت و توسعه را پیروز تقویت کنند. با این حال این موضوع به این سادگی نیست زیرا اولا ماهیت ایدولوژیک شش میز هنوز ریشه در ناسیونالیسم ترک دارد و ثانیاً هرچه به سمت زمان برگزاری انتخابات نزدیک تر شویم مطمئناً اردوغان و ملی گریان متحد او در حزب حرکت ملی برای تهییج افکار ملی گرایانه و پان ترکیسم فضاسازی خواهند کرد هزینه ائتلاف با احزاب کردی را بالا ببرند.

در نهایت باید گفت ورای نظرسنجی‌ها اردوغان در بیست سال گذشته نشان داده که مرد میدان معجزه های انتخاباتی است و با استفاده از اشتباهات مخالفان و آینده نگری سیاسی خود توانسته بیست سال در قدرت بماند. حزب عدالت و توسعه حداقل سه نسل مختلف را مدیریت کرده است و به خواسته ها و نیازهای ساختار اجتماعی که در بیست سال تغییر کرده پاسخ داده است. اردوغان هنوز این پتانسیل را دارد که چند خرگوش را از کلاه خود بیرون بکشد و بزرگترین اشتباه مخالفان این است که او را دست کم بگیرند