بدون تردید ریشه بسیاری از درگیری‌های کنونی از قفقاز تا شرق اروپا در نبرد برای کریدورها و امتیازگیری از رقباست، در همین راستا کشورهای غرب برای مقابله با نفوذ فزاینده روسیه و چین و تقویت رویکرد شرق گرایانه در میان کشورهای مانند ایران و حتی ترکیه از برنامه های بسیاری برای آن استفاده کنند که بیشتر هم با شکست مواجه شده‌اند.
در ۱۲ دسامبر ۲۰۲۲، آژانس توسعه بین‌المللی ایالات متحده (USAID) میزبان کنفرانسی درباره آینده کریدور میانی بود که ارزش آن در سال گذشته به دلیل دو عامل اصلی افزایش چشمگیری داشته است. نخست، مداخله نظامی روسیه در اوکراین و دوم فوریت برای «کربن‌زدایی» در کشورهای آتلانتیک است. این کریدور نام خود را از طرح کمربند و جاده چین (BRI) گرفته که در سال ۲۰۱۳ راه اندازی شد. این طرح شامل سه کریدور بوده که برای ارتقای تجارت بین تمدنی در مسیر شرق به غرب طراحی شده است و عبارتند از کریدورهای شمالی، جنوبی و میانی هستند.
سه شریان جاده ابریشم جدید
کریدور شمالی در حال حاضر توسعه‌یافته‌ترین و پراستفاده‌ترین کریدور در بین سه کریدور، شامل خطوط راه آهن و خطوط لوله است که از چین به قزاقستان، روسیه و اروپا می‌رود. غربی‌ها تمایل دارند که این کریدور مسدود شود تا مسیرهای حمل‌ونقل و تجاری روسیه را بیشتر منزوی کند. دوم؛ کریدور جنوبی بوده که کمتر توسعه‌یافته اما همچنان مهم است و شامل ساخت خطوط ریلی پیوسته از چین به پاکستان، افغانستان، ایران، عراق، سوریه، لبنان و احتمالاً ترکیه، پیش از رسیدن به اروپا و از طریق بنادر لبنان و سوریه است. این مسیر پتانسیل ارتقای صلح و بازسازی پایدار در کشورهای غرب آسیا را دارد.
در این میان؛ کریدور میانی پیچیده‌ترین کریدور مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس خزر (TITR) است و شامل حمل و نقل ریلی و دریایی کالا از چین به اروپا از طریق قزاقستان، ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و ترکیه است. اگرچه این مسیر کوتاه‌ترین مسافت را در بر می‌گیرد، اما با فرآیند پیچیده انتقال از مسیرهای زمینی به مسیرهای دریایی از طریق بنادر دریای خزر، عوارض و هزینه‌های اضافی مواجه میشود. در ماه‌های اخیر، کشورهای کریدور میانی برای هماهنگ کردن منافع و تلاش‌های خود برای بهره‌برداری، پردازش و انتقال منابع انرژی در دریای خزر (که دارای چهارمین ذخایر بزرگ گاز طبیعی در جهان است) همسو شده‌اند.
در ۳۰ مارس ۲۰۲۲، توافقنامه چهارجانبه بین ترکیه، آذربایجان، قزاقستان و گرجستان برای پیشبرد ساخت سیستم راه آهن باکو – تفلیس – قارص، خط لوله باکو – تفلیس – جیهان و خط لوله ملی گاز ترانس آناتولی (TANAP) امضا شد که در حال حاضر در حال بهره برداری است. TANAP بخشی از کریدور گاز جنوبی بوده که شامل هفت کشور و ۳۵۰۰ کیلومتر خط لوله به ارزش ۳۵ میلیارد دلار است.
علاوه بر این سه کریدور شرق-غرب، کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب بین روسیه-آذربایجان-ارمنستان-ایران-هند نیز در سال‌های اخیر با گسترش بیشتر بال شرقی آن از روسیه تا قزاقستان، ترکمنستان، قرقیزستان، ایران و هند همراه است.
هنگامی که کالاها از روسیه و از طریق بال‌های غربی یا شرقی INSTC به ایران می‌رسد، می‌توانند از طریق بنادر چابهار و بندرعباس در اقیانوس هند به بازارهای هند، جنوب آسیا و شرق آفریقا تحویل داده شوند. برخلاف ادعای برخی از تحلیلگران، کریدورهای BRI شرق به غرب و INSTC شمال به جنوب در یک چشم انداز استراتژیک بزرگ برای رشد و ادغام گسترده اوراسیا در نظم جهانی بازی با مجموع صفر بسیار هم‌افزا و متحد هستند.
ابتکار کمربند سبز در مقابل پروژه چین
پس از تحلیف جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده در ژانویه ۲۰۲۰، مفهوم جدیدی به نام « بهتر بسازید» از کریدورهای تجاری معرفی کرد و کشورهای آتلانتیک، از جمله جاستین ترودو کانادایی، بوریس جانسون از بریتانیا، و «اورسلا فون در لاین» از اتحادیه اروپا، آن را پذیرفتند. این مفهوم بعداً به عنوان «ابتکار بازسازی جهان بهتر» (Build Back Better World یا B۳W) تغییر نام داد که البته به دلیل فقدان برنامه‌های اقدام مشخص یا جزئیات در مورد نحوه تأمین مالی، نتوانستند مورد توجه قرار گیرند. در مارس۲۰۲۱، بایدن و بوریس جانسون از برنامه جدیدی به نام «ابتکار کمربند سبز» رونمایی کردند که آن را پاسخی به ابتکار کمربند و جاده چین توصیف کردند. هنگامی که در مورد جزئیات نحوه تامین مالی ۳ تریلیون دلار سرمایه گذاری مورد نیاز برای «انتقال سبز» سوال می‌شد، هیچ جزئیاتی ارائه نشد.
هرچند این مفهوم تعریف نشده بود، اما تصویر ارائه‌شده نشان از انقلاب سبز بود که انتظار می‌رفت عصر جدیدی از «زیرساخت‌های کربن صفر پاک» را آغاز کند. «معامله سبز جهانی» اغلب به عنوان یک مفهوم مبهم مورد تجلیل قرار می‌گرفت بطوریکه مارک کارنی، رئیس سابق بانک مرکزی انگلستان، آن را به عنوان یک رنسانس ۱۳۰ تریلیون دلاری در عصر پساهیدروکربن اعلام کرد. در سپتامبر ۲۰۲۱، اورسلا فون در لاین، نماینده اتحادیه اروپا، «دروازه سبز جهانی » را به عنوان پاسخ اروپا به BRI چین اعلام کرد.
فون در لاین اظهار داشت: «ما می‌خواهیم پیوند ایجاد کنیم نه وابستگی، منطقی نیست که اروپا بین یک معدن مس چین و یک بندر متعلق به چینی‌ها جاده بسازد». با وجود این، «گلوبال گرین گیت‌وی» نیز نتوانست مکانیسم وام‌دهی یا کارکنانی مورد نیاز را تامین کند و به زودی مشابه Build Back Better و Global Green New Deals احتمالأ از بین برود.
همچنین وضعیت جهان به دلیل جنگ اوکراین به طور چشمگیری تغییر کرد و تقاضای کشورها برای دسترسی به انرژی، غذای مقرون به صرفه و قابل اعتماد بیش از هر زمان دیگری افزایش یافت. در پاسخ، کاخ سفید با تغییر نام تجاری B۳W، برنامه تحت رهبری G۷ با عنوان «مشارکت برای زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری جهانی» را منتشر کرد. این برنامه سرمایه‌گذاری ۶۰۰ میلیارد دلاری را طی پنج سال به کشورهای دریافت‌کننده در آفریقا، آسیای جنوب غربی، آمریکای لاتین، آسیای شرقی و اروپای شرقی وعده می‌دهد تا زیرساخت‌های دیجیتال، ارتباطات راه دور، انرژی سبز و زیرساخت‌های نرم با تمرکز بر برابری جنسیتی را ایجاد کنند. هدف این برنامه ارائه جایگزینی برای کشورهای فقیر در برابر وام‌های چین بود. با این حال، تعداد کمی از کشورها تاکنون علاقه بالایی به آن نشان داده‌اند.
ادغام در اوراسیا دست برتر را دارد
در ۲۰ دسامبر؛ چهار کشور روسیه، ایران، ترکمنستان و قزاقستان بیانیه مشترکی را منتشر کردند مبنی براینکه از سال ۲۰۲۳ تخفیف ۲۰ درصدی در تمام هزینه‌های حمل و نقل کالا در امتداد بال شرقی کریدور شمال-جنوب ارائه می‌کنند. این تخفیف شامل کلیه کالاهایی است که در کریدور میانه (شامل اتصال روسیه – قزاقستان – چین) و همچنین INSTC شرقی (شامل روسیه، ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان و چین) و همچنین INSTC جنوب شرقی شامل روسیه، ایران، غرب آسیا، شرق آفریقا، هند و آسیای جنوبی میشود.
در این میان بسیاری از غربی‌ها دوست دارند گرجستان را از چنگال اوراسیا خارج کنند اما بدون تردید منافع تفلیس در شرق نهفته است. هفته گذشته اعلام شد که تجارت بین گرجستان، روسیه، چین و ترکیه ۳۲ درصد (از ژانویه تا سپتامبر) نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۱ رشد داشته است. کشورهای مشترک المنافع (CIS) که شامل ارمنستان، آذربایجان، بلاروس، قزاقستان، مولداوی، روسیه، تاجیکستان، ازبکستان و ترکیه است.
در همین حال، حجم تجارت ترکمنستان و آذربایجان بیش از ۶۲۰ درصد (از ۴۸ میلیون دلار در سال ۲۰۲۱ به ۳۰۵.۵ میلیون دلار در سال ۲۰۲۲) افزایش یافته است، چون توسعه خزر همچنان به رشد خود ادامه می‌دهد و جریان منابع انرژی به اروپا و چین به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد.
اگر اروپا بخواهد در دهه‌های آینده دوام بیاورد، رهبری آن باید فشارهای تحمیلی تشکیلات انگلیسی-آمریکایی که می‌خواهد همکاری اقتصادی بالقوه اروپا-روسیه-چین را به هر قیمتی متوقف کند، کنار بگذارد. کشورهای آسیای مرکزی و آسیای جنوب غربی استراتژی بزرگ امپریالیستی فراآتلانتیک را برای مدت طولانی احساس کرده‌اند و به طور فزاینده‌ای متوجه شده‌اند که کدام مسیر به سوی آینده متناسب با منافع واقعی آن‌هاست و آن مسیر ادغام اوراسیاست.
