به گزارش «راهبرد معاصر»؛ از سال ۲۰۱۶ عربستان سعودی و روسیه همکاری سطح بالایی در بازارهای نفت را در چارچوب ائتلاف اوپک پلاس دنبال کرده‌اند. این همکاری به افزایش قیمت نفت و تلاش موفقیت آمیز برای کاهش عرضه در زمان کاهش تقاضای نفت به دلیل شیوع کرونا منجر شد.
همسویی منافع اقتصادی کوتاه‌مدت که ریاض و مسکو را متحد کرد، همزمان با بروز شکاف‌هایی عمیق‌تری در روابط عربستان با آمریکا با وجود مجموعه‌ای از همکاری‌های سیاسی، امنیتی و دفاعی در خلیج فارس است. برای روسیه، هماهنگی نزدیک‌تر سیاست‌های انرژی با کشورهایی مانند عربستان و امارات باعث کاهش تأثیر تحریم‌های بین‌المللی و مقابله با تلاش‌های آمریکا برای منزوی کردن روسیه در اقتصاد جهانی می‌شود.
روند تاریخی روابط عربستان و روسیه
روابط عربستان و روسیه شروعی مثبت داشت. اتحاد جماهیر شوروی نخستین کشوری بود که پادشاهی حجاز و نجد را در سال ۱۹۲۶ به رسمیت شناخت و در سال ۱۹۳۲ آن را به عربستان سعودی گسترش داد؛ اما پس از حمایت مسکو از برخی گروه های انقلابی در ریاض از سال ۱۹۵۰، این روابط به سردی گرائید و تا سال ۱۹۹۰ روابط دیپلماتیکی میان دو کشور وجود نداشت.
در دوران معاصر، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در سفر خود به ریاض در سال ۲۰۰۷ درباره همکاری روسیه در برنامه بالقوه انرژی هسته‌ای عربستان صحبت کرد و در سال ۲۰۱۵ عربستان سعودی توافقنامه همکاری هسته‌ای با شرکت دولتی روس اتم امضا کرد که البته هنوز ساخت هیچ نیروگاه هسته‌ای در این کشور آغاز نشده است.
در سال‌های اخیر بزرگترین عاملی که روابط عربستان و روسیه را تقویت کرد، ظهور محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد سعودی بود. همچنین سلمان بن عبدالعزیز، نخستین پادشاه سعودی بود که اکتبر ۲۰۱۷ به مسکو سفر و توافقنامه‌هایی را با پوتین امضا کرد که شامل ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری مشترک انرژی به ارزش 1 میلیارد دلار بود.
همکاری سطح بالای صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان سعودی (PIF) با صندوق سرمایه گذاری مستقیم روسیه (RDIF) و همچنین ایجاد بستر سرمایه گذاری انرژی روسیه و عربستان تا امروز ادامه داشته است. زمینه‌های همکاری میان دو صندوق دولتی شامل زیرساخت‌ها، فناوری، مراقبت های بهداشتی، داروسازی، کشاورزی و کالاها و خدمات مصرفی بود.
تأثیر بحران اوکراین
عوامل مختلفی در بهبود روابط مسکو وریاض تأثیرگذار است که یکی از مهمترین آنها افزایش تولید نفت شیل آمریکا و کاهش قدرت بازاری اوپک بود که عربستان را به سمت همکاری با روسیه سوق داد. ادامه بهبود روابط ریاض با مسکو می‌تواند پیامدهای جدی برای واشنگتن داشته باشد که مهم‌تر از همه، کاهش تمایل عربستان برای توجه به درخواست‌های آمریکا در تعدیل قیمت‌های جهانی نفت مطابق با نیازهای سیاسی دولت فعلی است.
برخلاف تصور مردم آمریکا، رؤسای جمهور آمریکا گزینه‌های اندکی برای تأثیرگذاری بر قیمت نفت دارند که به طور مستقیم بر قیمت بنزین اثر می‌گذارد. از همین روی کاهش تولید نفت اوپک پلاس در اکتبر به تنش سطح بالا میان دولت بایدن و عربستان منجر شد و هر دو طرف ۱۳ اکتبر بیانیه‌های متهم‌آمیز صادر کردند. توسعه روابط ریاض و مسکو جایگاه پوتین در اوپک پلاس را تقویت و تلاش‌های آمریکا و متحدانش برای منزوی کردن روسیه در جامعه بین‌المللی تضعیف می‌کند.
در واقع، ارزش روابط گسترده روسیه و عربستان فوریه سال جاری، زمانی که روسیه با موجی از تحریم‌های دولت‌های موسوم به ائتلاف غربی مواجه شد، خود را نشان داد. عربستان به جای حمایت از تحریم‌های اعمال شده به وسیله شرکای سنتی خود، با حفظ همکاری با روسیه از بستر اوپک پلاس، تأثیر تحریم‌ها را کاهش داد.
همچنین عربستان و سایر کشورهای منطقه کانال‌های دیپلماتیک و تجاری را با مسکو باز نگه داشتند و حتی دریچه اقتصادی برای پوتین فراهم کردند تا علیه غرب انتقام بگیرد. تصمیم اوپک پلاس مبنی بر کاهش روزانه 2 میلیون بشکه نفت بزرگترین ضربه به کشورهای غربی بود. سخنگوی کرملین توافق اوپک پلاس را شامل «کار متعادل، متفکرانه و برنامه‌ریزی شده و موضعی مسئولانه» دانست.
نباید از نظر دور داشت احتمالاً مسکو با از دست دادن بازار اتحادیه اروپا برای صادرات کالاهای خود مانند ریاض به سمت آسیا حرکت و برای سهم بازار با هم رقابت می‌کنند؛ جایی که مدت‌هاست حیاط خلوت صادرات عربستان به شمار می رود. با وجود این، امکان دارد تحریم‌های غرب علیه مسکو و افزایش دامنه آن در آینده تأثیر منفی بر روابط دوجانبه داشته باشد، زیرا عربستان و سایر کشورهای منطقه سعی می‌کنند به عنوان همکار اقتصادی مسکو مشمول محدودیت‌های غرب نشوند.
بهره سخن
تحولات اخیر حاکی از توسعه روابط عربستان سعودی با روسیه با وجود فشار دیپلماتیک واشنگتن و کاهش نفوذ رؤسای جمهور آمریکا بر بازارهای نفت است. در بدترین سناریو سخت‌گیری آمریکا، عربستان سعودی را به روسیه و چین نزدیک‌تر خواهد کرد، زیرا ریاض برای دستیابی به اهداف اقتصادی در راستای چشم انداز ۲۰۳۰ به همکاری با پکن نیاز دارد.
اما این پرسش همچنان وجود دارد که بهبود رابطه مسکو و ریاض همیشگی است؟ به باور بسیاری از کارشناسان هر دو کشور رقابت بالایی در بازارهای نفت، به ویژه برای دسترسی به اقتصادهای رو به رشد در آسیا دارند و عربستان (و سایر تولیدکنندگان خلیج فارس) برای دهه‌ها بر این بازارها تمرکز کرده‌اند و نفت خام آن را تأمین می‌کنند. همچنین دو کشور سرمایه‌گذاری‌های مشترک در پالایش و پتروشیمی در چین، ژاپن، کره جنوبی، اندونزی، ویتنام و هند راه‌اندازی کرده‌اند؛ به طوری که در سال ۲۰۱۹ عربستان سعودی بزرگترین تأمین کننده نفت چین و دومین تأمین کننده بزرگ هند پس از عراق بود.
پس از جنگ اوکراین، جریان‌های عظیم نفت روسیه از اروپا و آمریکا به آسیا منحرف شد و در مقابل، صادرات عربستان سعودی و همسایگانش به سمت اروپا هدایت شده است. هرچند تا امروز عربستان سعودی علنی روسیه را در زمینه از دست دادن سهم بازار آسیا به چالش نکشیده است، اما تمرکز بلندمدت سعودی بر دسترسی به این بازارها می تواند روابط ریاض و مسکو را با چالش مواجه کند.
