در سالهای اخیر، هند چشم انداز بلندپروازانه و گسترده ای را برای تجارت خارجی در منطقه آسیای مرکزی آغاز کرده است؛ در حالی که تجارت این کشور با افغانستان و آسیای مرکزی مدت هاست که به دلیل ناتوانی در دسترسی به مسیرهای زمینی از طریق پاکستان با مشکلاتی مواجه شده است.
در همین راستا، هند تلاش کرده تا به روشهای مختلف به دورنمای جاه طالبانه خود در این منطقه دست یابد به طوری که در اوایل سال جاری، زمانی که وزیر امور خارجه هند برای دیدار وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای از تاشکند بازدید کرد، خواستار مشارکت ازبکستان در بندر چابهار شد زیرا برای کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی، اتصال از نظر اقتصادی و استراتژیک بزرگترین اولویت است.
بنابراین، توسعه بندر چابهار که در ژانویه ۲۰۱۶، ایران، هند و افغانستان یک توافقنامه اقتصادی سه جانبه برای توسعه آن در جنوب شرق ایران امضا کردند، چشم انداز تجاری هند در منطقه را با ایجاد یک مسیر تجاری که به طور کلی پاکستان را دور می زند، تغییر داده است ضمن اینکه در کنار توسعه بندر چابهار، به تعدادی سرمایه گذاری در پروژه هایی با هدف توسعه اتصال فیزیکی در منطقه آسیای مرکزی، پرداخته است.
در سال ۲۰۱۸، ازبکستان، راه اندازی یک پروژه راه آهن را آغاز کرد که هرات و مزار شریف را در نزدیکی مرز این کشور به یکدیگر متصل می کند. این خط ریلی در امتداد مرز افغانستان و ایران به خط راه آهن چابهار_زاهدان متصل می شود که پیش بینی می شود در سال ۲۰۲۴ به بهره برداری برسد.
در سال ۲۰۲۰، هند، ایران و ازبکستان یک کارگروه سه جانبه را برای هماهنگی استفاده مشترک از بندر چابهار و کار بر روی پروژه‌های ارتباطی مختلف در منطقه با تاکید ویژه بر پایانه شهید بهشتی در بندر چابهار تشکیل دادند. پس از آن و در سال ۲۰۲۲، پس از آغاز جنگ در اوکراین، هند و روسیه، حجم عظیمی از تجارت در محصولات کشاورزی و منابع انرژی ایجاد کردند. نیاز روسیه به شرکای تجاری قابل اعتمادتر برای صادرات خود به تایید موجود بر اتصال منطقه ای کمک کرده است و در عین حال مورد جدیدی را برای سرمایه گذاری بیشتر و توسعه سریع ارائه می دهد.
بر همین اساس، سناریوی ژئوپلیتیکی در حال تغییر به طرق مختلف به نفع هند بوده است. اولاً، با افزایش قیمت انرژی در سطح جهانی و نگرانی از کمبود مواد غذایی، هراس از تورم کاملاً موجه است و کشورها در تلاش برای تضمین انرژی و امنیت غذایی برای جمعیت خود هستند. هند نیز از این قاعده مستثنی نیست و صراحتاً نیازها و معیشت جمعیت خود را بالاتر از موضع ایدئولوژیک قرار داده است.
با توجه به اینکه اروپا به دنبال اجتناب از تجارت با روسیه تا حد ممکن است و تعدادی از تحریم‌ها و محدودیت‌های قیمتی بیشتر در نظر گرفته شده است، روسیه مشتاق یافتن منبعی برای صادرات مواد غذایی، کود و انرژی خود است. محیط تحریم ها و محدودیت ها به هند فرصت ارزشمندی برای رفع این نیازها با قیمت های جذاب داده است.
براساس گفته های برخی از تحلیلگران شرکت ملی نفت، گاز و فلزات ژاپن، هند به دنبال تبدیل این مزیت موقت به موضوعی دائمی تر است. کارشناسان و سیاستگذاران هندی در حال بررسی افزایش واردات نفت روسیه به ۳۰ درصد از کل مصرف هند از طریق خرید در بازار نقدی و در عین حال کاهش وابستگی خود به قراردادهای بلندمدت با صادرکنندگان خاورمیانه هستند. به طور همزمان، شرکت‌های دولتی هند مانند بهارات پترولیوم در تلاش هستند تا با روسیه در مورد قراردادهای نفتی بلندمدت مذاکره کنند.
علاوه بر فراهم کردن مسیری برای هند در جهت تامین امنیت انرژی و غذایی، حجم بالای تجارت با روسیه به عنوان اثباتی برای دوام و ارزش کریدور بین‌المللی شمال_جنوب (نستراک) به‌عنوان مسیری که می‌تواند حجم زیادی از تجارت را انجام دهد، عمل کرده است؛ ضمن اینکه موجب ایجاد یک مورد قانع کننده برای سرمایه گذاری بیشتر در پروژه های ترانزیتی در اطراف این کریدور می شود.
تعدادی از کنفرانس های اخیر از جمله نشست اخیر سازمان همکاری شانگهای اجماع گسترده ای را در میان کشورهای آسیای مرکزی، ایران، روسیه و هند ایجاد کرده است که بر اهمیت کریدور شمال_جنوب و بندر چابهار تاکید می کند.
در نهایت، ایجاد این مسیر به رهایی هند از مشکلات ناشی از موقعیت جغرافیایی و مانع تراشی پاکستان در تجارت منطقه ای کمک کرده است. علاوه بر این، کریدور شمال_جنوب به هند یک مسیر جایگزین برای فعالیت و فرصتی برای مقابله با تلاش چین برای انحصار مسیرهای تجاری در منطقه از طریق طرح یک کمربند_یک جاده و سرمایه گذاری در پاکستان می دهد. البته ایران این کریدورها را مکمل یکدیگر می داند
چشم انداز روشن
بر همین اساس، به نظر می رسد چشم انداز کریدور شمال_جنوب در درازمدت روشن تر است، زیرا پروژه ای است که از طریق منافع متقابل تعداد زیادی از کشورها طراحی شده و به پیش می رود.
هند، زمان، توجه و سرمایه قابل توجهی را برای توسعه بندر چابهار و زیرساخت ها و اتصالات در افغانستان صرف کرده است. با عملیاتی شدن بندر چابهار و ظهور کریدور شمال_جنوب به عنوان یک مسیر تجاری مناسب و افزایش سرمایه گذاری در اتصال منطقه ای در آینده، این سرمایه گذاری شروع به ثمر و شکوفا شدن می کند.
تلاش‌های هند در این زمینه، نفوذ او را در ایران و افغانستان را بسیار گسترش داده و موجب شده تا هند در آسیای مرکزی نقش برجسته‌ای به‌دست آورد.
پیدایش یک مسیر تجاری بادوام برای هند که پاکستان را دور می زند، جایگزینی برای پروژه جاده ابریشم چینی ارائه داده و به محافظت از واردات مهم هند در برابر شوک های عرضه کمک می کند؛ در حالی که جایگزین های ارزشمندی را با قیمت های جذاب ارائه می دهد. بنابراین، با گذشت زمان، تمرکز بر کریدور شمال_جنوب و بندر چابهار می تواند یکی از زیرکانه ترین تصمیمات هند باشد.
این پروژه، برای ایران هم دارای ارزش اقتصادی و ژئوپلیتیکی بسیار زیادی است. چابهار به عنوان اولین بندر آب عمیق ایران، آن را به مسیرهای تجاری اقیانوسی متصل می کند. همچنین، این بندر به ایران کمک می کند تا تحریم های آمریکا را کاهش دهد و روابط تجاری با همسایگان و کشورهای مستقلی مانند هند را حفظ کند.
برای هند هم همانطور که گفته شد، چابهار نقطه کلیدی کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب است، پروژه بلندپروازانه ای که هند را به آسیای مرکزی و اروپا متصل می کند. همکاری تجاری ایران و هند به عنوان یک مکمل استراتژیک برای طرح یک کمربند_یک جاده و کریدور اقتصادی چین و پاکستان (سی پک) که نقطه کلیدی آن بندر گوادر در پاکستان و در همسایگی چابهار است، در نظر گرفته می شود.
بنابراین، این بندر می تواند روابط هند و ایران را تقویت کند در حالی که همکاری رو به رشد چین و پاکستان را متعادل می کند.
