خطر بحران انرژی در کمین صنایع بزرگ اروپا

اروپا با بدترین بحران انرژی از دهه ۱۹۷۰ مواجه بوده و این موضوع برای سرمایه گذاران، سیاست گذاران و شهروندان مهم است. اروپا در مواجهه با وابستگی زیاد خود به گاز روسیه، مجبور شده که منابع خود را برای زمستان آماده کند.

لئون تروتسکی سخن معروفی دارد «شاید شما علاقه‌ای به جنگ نداشته باشید، اما جنگ به شما علاقه‌مند است». صدای طبل جنگ در شهرهایی مانند دنیپرو، خرسون و سیورودونتسک دور به نظر می‌رسد، اما تاثیرات آن اکنون برای مصرف‌کنندگان و شرکت‌های اروپایی به طور فزاینده‌ای واقعی است. در مواجهه با تاکتیک‌ فشار بر روسیه از طریق بازارهای گاز طبیعی، اروپا اکنون با بدترین بحران انرژی از سال ۱۹۷۳ مواجه است که باعث سلب مالکیت تجاری، نارضایتی عمومی و کاهش حمایت از تحریم‌ها علیه روسیه شده است.

در حالی که آتش به جان بخشی از جنگل‌های فرانسه و اسپانیا در تابستان امسال افتاد، برنامه‌ریزان انرژی و دولت‌ها مشغول آماده شدن برای زمستان سخت بودند. کمیسیون اتحادیه اروپا از کشورهای عضو خواست که مصرف گاز را بین ۱ اوت ۲۰۲۲ تا ۳۱ مارس ۲۰۲۳ به میزان ۱۵ درصد نسبت به خط پایه ۲۰۱۷-۲۰۲۱ کاهش دهند. سازمان انرژی دانمارک در اواسط ژوئیه هشدار اولیه صادر کرد مبنی براینکه باید برای جیره بندی انرژی آماده شد. کمپین‌های رسانه‌ای اکنون از شهروندان و مشاغل می‌خواهند تا جایی که می‌توانند در مصرف انرژی صرفه‌جویی کنند.

در اواسط آگوست، قیمت انرژی اروپا به بالاترین سطح ثبت شده رسید. در منطقه نوردیک، قیمت‌ها بین سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ ، ۴۷۰ درصد افزایش یافت. بطوریکه بسیاری از شهروندان دانمارکی در ماه ژوئیه و بسیار زودتر از زمستان، اقدام به انباشت هیزم کردند. دولت دانمارک از سیاست آلمان پیروی کرده و دمای ساختمان‌های عمومی را به ۱۹ درجه سانتی‌گراد کاهش داده، از صنایع و مصرف‌کنندگان نیز خواست برای کاهش هزینه‌ها از این روش پیروی کنند، چون وقتی دما به میزان ۱ درجه سانتیگراد کاهش می‌یابد هزینه‌های گرمایش را می‌توان تا ۵ درصد کاهش داد.

بطور کلی، قیمت گاز طبیعی در اروپا از ابتدای سال ۲۰۲۲ تقریبا دو برابر شده است. چندین عامل کلیدی منجر به این افزایش بود که مهمترین آن افزایش تقاضای انرژی به دلیل بهبود اقتصادی پس از همه گیری بود و همچنین کاهش تقاضا برای نفت، گاز و زغال سنگ باعث شد که سطح سرمایه گذاری کاهش یابد و وقتی اقتصاد شروع به رشد کرد، عرضه انرژی نتوانست تقاضا را برآورده کند.

همچنین زمستان سرد آسیا در سال ۲۰۲۱ تقاضا برای گاز طبیعی مایع (LNG) را افزایش داد. باد برای تولید انرژی در اروپا کمتر از حد متوسط شد تا تولید برق از منابع تجدیدپذیر نیز کاهش یابد. همچنین خشکسالی‌های طولانی مدت باعث کاهش سطح آب در سدهای آبی اروپا به ویژه در نروژ شده است.

روسیه بزرگترین تامین کننده گاز

برای رسیدن به هدف بلندپروازانه «پیمان سبز اروپا» مبنی بر اقتصاد کربن صفر تا سال ۲۰۵۰، سیستم انرژی اروپا نیاز فوری به کربن‌زدایی منابع انرژی خود دارد و از همین روی استفاده از زغال سنگ باید کاهش می‌یافت. به همین دلیل گاز روسیه تا ژانویه امسال از سوی کمیسیون اروپا، نقش اصلی را به خود اختصاص داد. گاز طبیعی تولید کربن کمتری دارد و اروپا را بیش از پیش به گاز طبیعی روسیه وابسته کرد. حتی در سطح اوج، اروپا تا ۸۳ درصد از کل صادرات گاز روسیه را دریافت کرد. روسیه با تامین ۴۱.۱ درصد گاز اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۹ و ۲۶.۹ درصد از کل عرضه نفت، عرضه کننده اصلی گاز طبیعی به اروپا بوده است.

در این میان، آلمان استراتژی وابستگی متقابل را دنبال کرد. چون اگر آلمان و روسیه به یکدیگر وابسته بودند، برلین بعید می‌دانست که روسیه به دشمن آن تبدیل شود. اما پوتین از ابزار خطوط لوله گاز روسیه استفاده و اروپا را به دلیل حمایت از اوکراین تحریم کرد، بطوریکه او در ۲۶ آوریل به طور ناگهانی گاز لهستان و بلغارستان را قطع کرد.

البته قیمت‌های بالاتر منجر به سودهای بیشتر برای شرکت‌های انرژی تحت کنترل دولت روسیه شده است. بطوریکه، روسیه در ۱۰۰ روز اول جنگ ۹۳ میلیارد یورو از صادرات سوخت فسیلی به دست آورد که اتحادیه اروپا ۶۱ درصد از این میزان، معادل ۵۷ میلیارد یورو را وارد کرده بود. همچنین چین سوخت‌های فسیلی بیشتری از روسیه وارد می‌کند. بنابراین سودهای روسیه در بازارهای انرژی و به‌ویژه نفت، پوتین را قادر می‌سازد تا به تامین مالی جنگ ادامه دهد.

با این حال، زیرساخت فعلی گاز روسیه عمدتاً برای تامین انرژی اروپا طراحی شده است. هدایت گاز به چین و هند فرآیندی است که چندین دهه طول خواهد کشید. امروزه تنها تعداد کمی از اتصالات خط لوله به آسیا وجود دارد، و از آنجایی که مقدار صادرات به اروپا به میزان قابل توجهی کاهش یافته است، اتحادیه اروپا دریافت که روسیه اکنون گاز طبیعی اضافی خود را هدر می‌دهد، چون ظرفیت ذخیره‌سازی زیرزمینی آنها پر است.

فاتح بیرول، مدیر اجرایی آژانس بین المللی انرژی، به عنوان بخشی از برنامه ده ماده‌ای آژانس بین المللی انرژی که در بهار امسال ارائه شد، اکیدا توصیه کرد که اتحادیه اروپا به سرعت عرضه خود را متنوع کند. در همین راستا، قراردادهایی با کشورهای صادرکننده گاز مصر، آذربایجان، الجزایر، نیجریه، قطر و کانادا منعقد شد. برای نمونه، قرار شد جمهوری آذربایجان تحویل گاز خود را تا سال ۲۰۲۷ دو برابر کند و به حداقل ۲۰ میلیارد متر مکعب برساند، این میزان سال گذشته ۸.۱ میلیارد متر مکعب بود.

البته ایجاد تنوع بیشتر برای کاهش شکاف عرضه روسیه دشوار است. خطوط لوله نروژ، بریتانیا و شمال آفریقا با حداکثر ظرفیت کار می‌کنند و همچنین اروپا پتانسیل زیادی برای واردات گاز طبیعی مایع (LNG) در آلمان، هلند، بریتانیا، اسپانیا و فرانسه دارد که به کاهش اختلالات در عرضه کمک می‌کند.

کاهش تولید صنایع اروپا

در حال حاضر، میانگین هزینه برق در آلمان بین سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۲ سه برابر شده است. برای کاهش آسیب افزایش قبوض انرژی، وزارتخانه‌های آلمان از افراد خواسته‌اند تا کمتر از انرژی استفاده کنند. از هر چهار آلمانی یک نفر با فقر انرژی دست و پنجه نرم می‌کند، به این معنی که هزینه‌های گرمایش و روشنایی بر توانایی پوشش سایر هزینه‌ها تأثیر می‌گذارد. در نتیجه، مقامات چندین ایالت در حال بازسازی امکانات ورزشی و مراکز تزریق واکسن هستند تا سرپناهی برای افرادی که توانایی پرداخت هزینه گرم کردن خانه‌های خود را ندارند فراهم کنند.

بخش تولید صنعتی حدود یک سوم گاز طبیعی وارداتی آلمان از روسیه را مصرف می‌کند و احتمالا شهروندان شهرهای صنعتی آلمان شرقی درسدن، لایپزیگ، دسائو، کوتبوس و کمنیتس با زمستان سختی روبرو خواهند شد. در آلمان غربی، شهرهای منطقه راین-روهر مانند کلن، دورتموند و دوسلدورف برای سطح بالای برق تلاش می‌کنند.

کاهش شدید مصرف گاز می‌تواند به فعال نگه داشتن بخش‌های انرژی‌بر آلمان کمک کند که با تخصیص مجدد ذخایر گاز موجود امکان‌پذیر است. با این حال، برخی از صنایع آلمان در حال حاضر کاهش تولید را آغاز کرده‌اند. بنابراین صنایع انرژی‌بر مانند مواد شیمیایی، فولاد، کاغذ، شیشه، ساخت و ساز و فلزات در مورد تاثیرات منفی برای کل اقتصاد آلمان هشدار می‌دهند. اما از صنایع سنگین آلمان خواسته شد تا هزینه‌های انرژی خود را کاهش دهند و در مقابل دولت فدرال حمایت مالی ارائه خواهد کرد.

اما صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی می‌کند که برخی از کشورهای اروپایی وارد رکود خواهند شد و انتظار می‌رود تولید ناخالص داخلی مجارستان، اسلواکی و جمهوری چک تا ۶ درصد کاهش پیدا کند و ایتالیا، آلمان و اتریش نیز به دلیل وابستگی زیاد به گاز روسیه ضربه‌های سختی را متحمل شوند.

در بریتانیا، با افزایش بیشتر هزینه‌های غذا و انرژی، نرخ تورم با ۱۰.۱ درصد در ژوئیه به بالاترین میزان در ۴۰ سال گذشته رسید و بحران هزینه زندگی در این کشور را تشدید کرد. کارشناسان هشدار می‌دهند که احتمالا ورشکستگی برای صاحبان مشاغل کوچک در طول زمستان افزایش یابد. اکنون هزاران کافه، رستوران، مغازه با تورم انرژی دست و پنجه نرم می‌کنند.

دولت تراس، نخست وزیر پیشین انگلیس، نیز اعلام کرده بود که سقف ۲۵۰۰ پوندی قبوض انرژی بریتانیا را برای مدت دو سال مسدود خواهد کرد. این امر از افزایش ۸۰ درصدی و برنامه ریزی شده در قبوض انرژی که قرار بود از اول اکتبر اجرایی شود، جلوگیری می‌کند.

از زمان شروع بحران انرژی اروپا، دولت‌های آلمان، فرانسه، ایتالیا و اسپانیا هر کدام ۲۰ میلیارد یورو کمک دولتی برای کاهش هزینه‌های گاز و برق ارائه کردند که بر بودجه عمومی فشار دوچندان وارد کرده است. یکی از شرکت‌های بزرگ گاز آلمان، یونیپر، که ۴۰ درصد گاز این کشور را انتقال می‌دهد، متحمل زیان‌های هنگفتی شده که منجر به بحران نقدینگی برای شرکت شده است. البته در ۲۲ سپتامبر، دولت آلمان یونیپر را به دنبال کاهش عرضه گاز طبیعی روسیه و افزایش قیمت ها، ملی کرد.

در ماه سپتامبر، پانزده کشور از جمله فرانسه، ایتالیا و لهستان از بروکسل خواستند تا سقف قیمت یا محدوده قیمتی را برای تمام معاملات عمده‌فروشی گاز پیشنهاد کند تا قیمت سوخت برای مصرف‌کنندگانی که از افزایش هزینه‌های انرژی بیشترین آسیب را متحمل می‌شوند کاهش یابد، اما چنین عملیاتی برای دولت‌ها پرهزینه خواهد بود.

نتیجه

دولت‌ها و صنایع اروپایی با هزینه‌های انرژی بالاتر و افزایش سطح تورم روبرو هستند که به صاحبان مشاغل کوچک و خانواده‌ها آسیب جدی می‌رساند. اروپا تلاش کرد تا در یک اقدام مشترک و هماهنگ با کاهش سهم گاز صادراتی روسیه از ۴۰ به ۹ درصد به مسکو واکنش نشان دهد. اما چنین تغییر چشمگیری در بخش انرژی طبیعی نیست چون تغییرات معمولاً به تدریج رخ می‌دهند و زیرساخت‌های انرژی که امروز از آن استفاده می‌شود نتیجه ۷۰ سال تصمیمات و برنامه‌ریزی است.

بحران انرژی باعث گسترش سریع جایگزین‌های گاز طبیعی می‌شود. راه حل‌های سازگار با آب و هوا مانند پمپ‌های حرارتی، بهره وری انرژی، پارک‌های خورشیدی، مزارع بادی، هیدروژن سبز و بیومتان بخشی از یک برنامه سرمایه گذاری امنیت انرژی گسترده‌تر و فوری‌تر خواهد بود. تسریع انتقال انرژی پاک یک فرصت بزرگ است و برق‌رسانی، زیرساخت‌های انرژی و تحول انرژی پاک موضوع اصلی سرمایه‌گذاران خواهد بود.

در مجموع، اتحادیه اروپا نمی‌تواند تولید گاز طبیعی خود را در این مدت کوتاه افزایش دهد و همچنین جایگزین مناسبی برای عرضه روسیه پیدا کند. در این مقطع، اکثر دولت‌ها چاره‌ای جز حفظ ذخایر خود برای زمستان ندارند و بسیاری از دولت‌ها قبلاً اقدامات سیاسی را برای انجام این کار انجام داده‌اند.

علاوه بر انرژی مورد نیاز خانوارها به دلیل فصل زمستان، تهدید دائمی تعطیلی صنایع به دلیل کاهش شدید ذخایر انرژی در منطقه وجود دارد. از صنعت خودرو گرفته تا کارخانه‌های تولید کود، همه به ذخیره انرژی وابسته هستند.