پس از نشست چهارجانبه که در چارچوب اجلاس سران باشگاه جامعه سیاسی اروپا در پراگ در ۶ اکتبر برگزار شد، آذربایجان و ارمنستان بیانیه‌ای مبنی بر به‌رسمیت شناختن تمامیت ارضی و حاکمیت یکدیگر صادر کردند. پس از این دیدار، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان گفت که توافقنامه صلح با ارمنستان می‌تواند تا پایان سال امضا شود.
در بیانیه‌ای که پس از دیدار الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان، امانوئل ماکرون رئیس‌جمهور فرانسه، نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان و شارل میشل رئیس شورای اتحادیه اروپا در روز پنجشنبه در پراگ منتشر شد، آمده است که ارمنستان و آذربایجان به سازمان ملل متحد پایبند هستند، منشور و تمامیت ارضی و حاکمیت یکدیگر را به‌رسمیت می‌شناسند. وب‌سایت رئیس‌جمهور فرانسه در بیانیه‌ای اعلام کرد که آنها تعهد خود را به اعلامیه ۱۹۹۱ آلماتی تأیید می‌کنند.
اعلامیه آلماتی در ۲۱ دسامبر ۱۹۹۱ امضا شد. این بیانیه در واقع انحلال اتحاد جماهیر شوروی را رسمیت داد و به‌عنوان سندی در نظر گرفته شد که ایجاد اتحادیه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع را اعلام کرد. کشورهایی که این اعلامیه را امضا کردند، قول دادند تمامیت ارضی یکدیگر و تخطی‌ناپذیری مرزهای موجود در آن زمان را به‌رسمیت بشناسند و به آنها احترام بگزارند، این بیانیه توسط ۱۲ جمهوری اتحاد جماهیر شوروی سابق امضا شد.
در این بیانیه آمده است: «آذربایجان و ارمنستان تأیید کردند که در نشست بعدی کمیسیون‌های مرزی که در پایان اکتبر در بروکسل برگزار می‌شود، این توافقنامه مبنای کار کمیسیون‌های تعیین حدود مرزها خواهد بود».
در این سند همچنین آمده است که ارمنستان با اعزام یک هیئت غیرنظامی اتحادیه اروپا به مرز آذربایجان موافقت کرده است، آذربایجان نیز موافقت کرد با این مأموریت همکاری کند.
بر اساس گزارش‌ها، هیئت اتحادیه اروپا در ماه اکتبر وارد می‌شود و حداکثر برای مدت ۲ ماه فعالیت خواهد کرد و هدف آن ایجاد اعتماد و کمک به کمیسیون‌های مرزی از طریق گزارش‌های آنها خواهد بود.
دیدار پراگ بین الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، اندکی پس از نشست رهبران در بروکسل در ماه اوت، پس از دو روز درگیری در مرز آذربایجان و ارمنستان که منجر به کشته شدن بیش از ۲۰۰ سرباز شد، برگزار شد.
علی‌اف: در صورت وجود حسن‌نیت از سوی ارمنستان، پیمان صلح می‌تواند تا پایان سال امضا شود
این نشست چهارجانبه دوبار در پراگ برگزار شد و پس از اولین دیدار، الهام علی‌اف با مطبوعات آذربایجان مصاحبه کرد.
الهام علی‌اف گفت: «در صورت موافقت ارمنستان، توافقنامه صلح می‌تواند تا پایان سال امضا شود».
رئیس‌جمهور آذربایجان پس از این دیدار در بیانیه خود به رسانه‌های آذربایجان تأکید کرد: توافقنامه صلح را سند فشرده‌ای مشتمل بر چند ماده و نه چند جلد می‌بینم. زمان می‌گذرد، ابتکارات ما به‌راحتی پیش نمی‌رود، اگرچه اولین نشست وزرای خارجه نتایج مشخصی به‌همراه نداشت، به‌نظر من این یک گام مثبت است. فکر می‌کنم اگر به‌زودی تصمیمی گرفته شود، کارگروه‌های دو کشور کار روی متن توافقنامه صلح را آغاز کنند و تا پایان سال بتوانیم به توافق برسیم.
به‌گفته منابع رسمی محلی، نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، پس از این دیدار، بدون اظهارنظر عازم نشست سران کشورهای مستقل مشترک‌المنافع در روسیه شد.
یک روز قبل از نشست پراگ، نیکول پاشینیان در پارلمان ارمنستان گفت که به برنامه “دستور کار صلح” پیشنهادی تیمش متعهد است.
نخست‌وزیر ارمنستان در جلسه پرسش و پاسخ مجلس گفت: امیدوارم حمایت اکثریت مجلس و مردم برای اجرای این دستور کار باشد، این راه را می‌روم و خواهم رفت.
الهام علی‌اف نیز در گفت‌وگو با رسانه‌های آذربایجانی گفت: در این دیدارها، هیچ‌کس ـ نه ارمنستان و نه اتحادیه اروپا ـ در مورد پنج اصل پیشنهادی آذربایجان به ارمنستان برای یک معاهده صلح سؤالی نداشتند. امروز در دیدار با رئیس‌جمهور فرانسه، من دیدم که این پنج اصل پذیرفته شد، این طبیعی است، زیرا ما چیز جدیدی اختراع نکردیم، این اصول مبتنی بر روابط بین کشورهایی است که می‌خواهند روابط را عادی کنند.
الهام علی‌اف این نشست چهارجانبه را اقدامی مهم برای دستیابی به صلح ارزیابی کرد.
در بیانیه طرفین پس از این نشست آمده است که ارمنستان و آذربایجان تمامیت ارضی و حاکمیت یکدیگر را با استناد به منشور ۱۹۹۱ سازمان ملل متحد و اعلامیه آلماتی در مورد اهداف و اصول کشورهای مستقل مشترک‌المنافع به‌رسمیت شناختند.
رئیس‌جمهور آذربایجان گفت که پس از صرف شام مجدداً با طرفین دیدار می‌کند و افزود: هم‌اکنون انگیزه‌ای به روند صلح داده شده است. به‌زودی وزرا باید برای دومین بار ملاقات کنند و ما پیشنهاد دادیم که پس از آن کارگروه‌های دو کشور دور هم جمع شوند، شاید نه به‌عنوان یک جلسه، بلکه برای تهیه متن توافقنامه صلح در چند مورد. امروز صبح ما یک ساعت و نیم با شارل میشل جلسه داشتیم، در مورد بسیاری از مسائل بحث کردیم و جلسه فعلی و جلسه‌ای که در سال جاری برگزار خواهد شد، جلسه عصر نیز همین هدف را دارد و به‌زودی پیمان صلح بین ارمنستان و آذربایجان امضا می‌شود.
الهام علی‌اف گفت: اصول پنج‌گانه توافقنامه صلح باید هرچه سریع‌تر پاراف شود، کار به‌روی متن توافقنامه صلح باید بر اساس این اصول آغاز شود.
وی با ابراز اطمینان از دستیابی زودهنگام به صلح، گفت که چنین سندی صفحه جنگ و دشمنی دو کشور را می‌بندد.
علی‌اف: طرفین هنوز در مورد مسیر زمینی به نخجوان به توافق نرسیده‌اند
رئیس‌جمهور آذربایجان گفت که هنوز نتوانسته است پاسخی برای سؤال خود در مورد مسیر بزرگراه نخجوان از نیکول پاشینیان دریافت کند.
الهام علی‌اف گفت: این غیرقابل درک است که به ما یک گذر داوطلبانه به نخجوان داده نشده است. شکستن تعهد، البته یک واقعیت بسیار شرم‌آور است، با این حال، ما هنوز صبور هستیم و خویشتنداری نشان می‌دهیم.
نیکول پاشینیان پس از این دیدار در حساب توییتری خود نوشت که پیشنهاد خود را برای باز کردن بلوک تمام ارتباطات منطقه‌ای در پراگ تکرار کرده است.
نیکول پاشینیان در توییتر خود نوشت: آذربایجان هنوز پاسخ مثبتی نداده است. من بار دیگر می‌گویم که ارمنستان آماده است بلوک همه ارتباطات منطقه‌ای را به‌شرط احترام کامل به حاکمیت و قانون‌گذاری ارمنستان باز کند.
الهام علی‌اف نیز گفت: سؤالات مربوط به حمل‌ونقل در نشست سران کشور در ماه نوامبر در بروکسل و رؤسای امور خارجه مطرح شد و در نشست‌های تعیین حدود که این ماه در بروکسل برگزار می‌شود، مطرح خواهد شد.
علی‌اف: جمعیت ارمنی در قره‌باغ بهتر از الآن زندگی خواهند کرد
الهام علی‌اف در مورد جمعیت ارمنی در قره‌باغ گفت: ارمنی‌های ساکن قره‌باغ شهروندان آذربایجان هستند و قصد ندارند با هیچ کشوری حتی با ارمنستان درباره سرنوشت و آینده خود بحث کنند.
رئیس‌جمهور آذربایجان این موضوع را امر داخلی کشورش خواند و اعلام کرد: ارمنی‌ها از حقوقی برابر با شهروندان آذربایجان برخوردار خواهند بود. ما قصد داریم روابط غیررسمی را با نمایندگان جمعیت ارمنی قره‌باغ ادامه دهیم، باید بگویم که چنین روابطی مدتی است که ادامه دارد، من فکر می‌کنم که این منجر به تفاهم کامل با جمعیت اصلی ساکن در منطقه می‌شود، در زمان حاضر مسئولیت آنها با نیروهای حافظ صلح روسیه است، به‌جز ادغام در جامعه آذربایجان، راه دیگری برای آنها وجود ندارد، اگر کسی فکر می‌کند که باید به‌عنوان شهروند آذربایجان زندگی کند، به‌نظر من پشیمان نمی‌شود، اما اگر کسانی این‌طور فکر نمی‌کنند، آنها می‌توانند محل زندگی دیگری را برای خود انتخاب کنند.
ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه نیز اعلام کرد که مسکو رویکرد غرب به توافق صلح احتمالی بین آذربایجان و ارمنستان را «کاملاً متعادل» نمی‌داند و مسکو پیشنهادات جامع خود را در مورد توافقنامه صلح به باکو و ایروان ارائه کرده است.
دیدار غیررسمی علی‌اف ـ پاشینیان ـ اردوغان
پیش از دیدارهای رسمی، الهام علی‌اف و نیکول پاشینیان و همچنین رجب طیب اردوغان در چارچوب اجلاس جامعه سیاسی اروپا در پراگ به‌صورت غیررسمی دیدار کردند.
به‌همراه آنها امانوئل ماکرون رئیس‌جمهور فرانسه و ویکتور اوربان نخست‌وزیر مجارستان در این تصاویر دیده می‌شوند.
نیکول پاشینیان روز پنجشنبه در پراگ با رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه دیدار و گفتگو کرد.
آخرین دیدار دو کشور در بالاترین سطح در سال ۲۰۰۸ بود که عبدالله گل رئیس‌جمهور وقت ترکیه برای تماشای بازی فوتبال ترکیه و ارمنستان به ایروان رفته بود و سرژ سرکیسیان که در آن زمان رئیس‌جمهور ارمنستان بود به دومین مسابقه دو کشور در بورسا در سال ۲۰۰۹ آمد.
اما تلاش‌هایی که در آن زمان موسوم به دیپلماسی فوتبالی، منجر به برقراری روابط دیپلماتیک بین دو کشور، باز شدن مرزها و امضای دو پروتکل با هدف توسعه روابط دوجانبه شد، به‌دلیل نارضایتی آذربایجان این روند به سرانجام نرسید.
دیدار علی‌اف و میشل
چندی پیش شارل میشل، رئیس شورای اتحادیه اروپا در حساب کاربری خود در توییتر نوشت که با الهام علی‌اف دیدار کرده و عکسی را با وی به اشتراک گذاشته است.
شارل میشل گفت که با الهام علی‌اف و نیکول پاشینیان به‌همراه ماکرون رئیس‌جمهور فرانسه «در خصوص روابط ارمنستان و آذربایجان و دستیابی به صلح پایدار در منطقه» دیدار خواهد کرد.
روز پنجشنبه، اولین نشست سران جامعه سیاسی اروپا در پایتخت چک آغاز شد. در این اجلاس علاوه بر ۲۷ کشور اتحادیه اروپا، رهبران ۱۷ کشور دیگر از جمله ترکیه، بریتانیا، اوکراین، آذربایجان، ارمنستان و کشورهای بالکان حضور دارند.
پاشینیان: به‌دنبال صلح هستم
نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان در جلسه پرسش و پاسخ پارلمان اعلام کرد که قصد ایجاد صلح با آذربایجان را دارد.
نخست‌وزیر ارمنستان در پاسخ به سؤالات مخالفان گفت که ارمنستان نمی‌تواند قره‌باغ را از آذربایجان جدا کند.
رئیس‌جمهور آذربایجان پیش‌تر گفته بود که به مذاکرات صلح با ارمنستان خوش‌بین است.
الهام علی‌اف به‌عنوان مبنایی برای این امر به نشست دوجانبه وزرای خارجه آذربایجان و ارمنستان در ژنو با هدف تهیه نسخه اولیه توافقنامه صلح اشاره کرد و گفت: ما امیدواریم که آماده‌سازی متن توافقنامه صلح طول نکشد. ما می‌خواهیم به این دشمنی و نفرت متقابل پایان دهیم و صفحه جدیدی از صلح را باز کنیم، نمی‌دانم چقدر در این زمینه موفق خواهیم بود، اما ما در این مسیر حرکت می‌کنیم.
الهام علی‌اف همچنین خاطرنشان کرد که باکو همچنان جمعیت ارمنی‌الاصل ساکن در منطقه قره‌باغ آذربایجان را شهروندان خود می‌داند و قرار نیست با هیچ بازیگر بین‌المللی درباره چگونگی سازماندهی زندگی آینده آنها صحبت کند.
وی تأکید کرد: ما در مورد مسائل داخلی آذربایجان با هیچ نهاد بین‌المللی و همچنین با هیچ کشوری بدون توجه به وسعت و پتانسیل سرزمینی آن صحبت نمی‌کنیم.
دیوید بابائیان وزیر امور خارجه جمهوری خودخوانده قره‌باغ کوهستانی نیز اعلام کرد: برای مذاکره مستقیم با آذربایجان، قره‌باغ کوهستانی باید به‌عنوان طرف مناقشه در نظر گرفته شود.
اما آذربایجان می‌گوید موجودیتی به‌نام «قره‌باغ» وجود ندارد و درگیری حل شده است.
در ایروان گه‌گاه می‌گویند که مسئله «قره‌باغ» باید روی میز مذاکره باشد، اما با توجه به مصاحبه نیکول پاشینیان با تلویزیون عمومی ارمنستان، نشانه‌های روشن و واضحی وجود دارد که ایروان این مسئله را برای صلح با آذربایجان کنار گذاشته است.
پاشینیان رسماً اعلام کرده است که مراکز سیاسی جهان آمادگی به‌رسمیت شناختن استقلال قره‌باغ کوهستانی یا بخشی از ارمنستان را ندارند و گفت: این واردان اسکانیان بود که آشکارا جمهوری ارمنستان را به‌عنوان یک اشغالگر به‌رسمیت شناخت و جمهوری ارمنستان تا امروز نتوانسته است بر این اقدامات واردان اسکانیان و رهبرش فائق آید و باید بپذیریم که ممکن است هرگز نتوانیم بر این اظهارات غلبه کنیم. ما اکنون در تلاشیم تا عواقب آن بیانیه را مدیریت کنیم، زیرا در آن زمان واردان قره‌باغ را جزئی از آذربایجان به‌رسمیت شناخت.
۵ اصل آذربایجان برای صلح با ارمنستان
گفته می‌شود مذاکرات آذربایجان و ارمنستان بر اساس ۵ اصل مطرح‌شده از سوی باکو انجام می‌شود، تاکنون اظهاراتی که در ارمنستان در خصوص این اصول مطرح شده، متناقض بوده است.
الهام علی‌اف در سخنانی به این موضوع پرداخت و توضیح داد که این اصول چیست.
رئیس‌جمهور آذربایجان گفت: این شامل به‌رسمیت شناختن متقابل تمامیت ارضی کشورها، تعهد به پایان دادن به هرگونه ادعای ارضی در آینده، عدم استفاده از نیروی مسلح برای تهدید، تحدید حدود مرزهای دولتی و باز کردن خطوط ارتباطی است.
نویسنده: حمید قدسی آذر کارشناس مسائل قفقاز و ترکیه
