ترس از بحران انرژی و کمبود برق در اروپا برای زمستان پیش‌رو بیش از گذشته قوت گرفته است، زیرا عرضه گاز روسیه کاهش و قیمت‌ها بی‌سابقه افزایش یافته است. ۱۴ سپتامبر کمیسیون اروپا طرحی را اعلام کرد که طبق آن ۱۴۲ میلیارد یورو (۱۴۰.۶ میلیارد دلار) از درآمدهای تولیدی به‌وسیله شرکت‌های برق و سوخت‌های فسیلی برداشت می‌شود و آنها را به مصرف‌کنندگان زیر فشار شدید ناشی از افزایش هزینه‌های انرژی توزیع می‌کند.
ادوارد هگر، نخست وزیر اسلواکی هشدار داد در صورتی که کشورش کمک بیشتری برای مقابله با افزایش هزینه‌های انرژی دریافت نکند، عرضه برق به سایر کشورهای اتحادیه اروپا را متوقف خواهد کرد. همچنین وزیران انرژی اتحادیه اروپا بسته‌ای را تصویب کردند که شامل مالیات بر سود شرکت‌های سوخت فسیلی است که در سال جاری میلادی یا سال آینده (۲۰۲۳) اجرایی می‌شود.
نخست وزیر اسلواکی گفت: اقدامات مورد توافق اتحادیه اروپا تاکنون کافی نبوده است. هیچ توافقی در زمینه تقسیم درآمد مالیاتی در اتحادیه اروپا وجود ندارد. این اقدامات به هیچ وجه به ما در مواجهه با بحران انرژی (بزرگترین بحران از زمان جنگ جهانی دوم) کمکی نمی‌کند. ما به صراحت گفته‌ایم اگر راه‌حل مؤثری برای کل اتحادیه اروپا می‌خواهیم، باید مالیات بر سودهای کلان با توزیع مجدد آن برای هر کشور عضو بر مبنای میزان مصرف باشد.
هگر هشدار داد، اجازه فروپاشی اقتصادی کشورش را نخواهد داد و در صورتی که کشورش حمایت کافی دریافت نکند، طرح جایگزینی اعلام می‌کند و احتمالاً اسلواکی مجبور شود شبکه توزیع نیرو در این کشور را ملی کند.
کاهش صادرات برق در نروژ
شرکت نروژی «استاتنت» معتقد است دولت باید محدودیتی برای صادرات برق ایجاد کند، زیرا بازار برق در جنوب نروژ در زمستان زیر فشار قرار خواهد گرفت. به همین دلیل در ژوئن تنظیم کننده انرژی نروژ از اپراتور شبکه درخواست کرد تا گزینه‌های آینده برای مقابله با بحران را بررسی کند.
این شرکت عنوان کرد، تصمیم برای محدود کردن صادرات برق که به‌وسیله دولت نروژ برای جلوگیری از قطع برق اعلام شده است، احتمالاً به اقدامات مشابهی از سوی سایر کشورها منجر شود و این موضوع توانایی واردات برق (در صورت نیاز) را محدود خواهد کرد.
این شرکت نروژی در گزارش‌های خود به جای اعمال محدودیت بر صادرات برق، پیشنهاد کرد دولت به تشویق تولیدکنندگان در جنوب کشور برای صرفه جویی در مصرف آب ادامه دهند. برق آبی بیش از ۹۰ درصد تولید برق در نروژ را تشکیل می‌دهد، اما بحران خشکسالی که جنوب این کشور با آن مواجه بوده، به پایین آمدن سطح مخازن و در نتیجه افزایش قیمت‌ها منجر شده است. با این شرایط، نرخ تولید برق نروژ در جنوب این کشور ۱۸ درصد نسبت به سال قبل کاهش یافت و به زیر ۱۱.۶ تراوات ساعت رسید.
باید توجه کرد نروژ بزرگترین صادرکننده برق به اروپا است و با توجه به بحران انرژی که قاره اروپا از آن رنج می‌برد، هرگونه اختلال در صادرات برق احتمالاً باعث شود بیشتر کشورهای این قاره از آلمان تا انگلیس با چالش مواجه شوند. این کشورها برق ارزان قیمت تولید شده به‌وسیله نیروگاه‌های آبی را برای پاسخگویی به تقاضای روشنایی و موارد دیگر ترجیح می‌دهند، اما سطوح ذخیره آب پس از فصل خشک ممکن است برنامه‌های تولید و صادرات این کشور را تهدید کند.
تغییرات در بازار برق اروپا
در این شرایط بحرانی، سوئد از فرانسه به عنوان بزرگترین صادرکننده برق اروپا در نیمه نخست سال جاری میلادی پیشی گرفت، زیرا تولید انرژی هسته‌ای فرانسه به پایین‌ترین سطح خود رسیده است. داده‌های آژانس بین المللی انرژی نشان می‌دهد، بیشتر تأمین برق سوئد از انرژی هسته‌ای، برق آبی و بیوانرژی و این کشور شاهد رشد منابع انرژی بادی و کاهش تولید برق از نفت است. براین اساس، سوئد در نیمه نخست سال جاری ۱۶ تراوات ساعت برق صادر کرده است.
در این میان، آلمان با ۱۵.۴ تراوات ساعت به عنوان دومین صادرکننده بزرگ اروپاست. در حالی که فرانسه از صادرکننده با ۲۱.۵ تراوات ساعت در نیمه نخست سال جاری به واردکننده با ۲.۵ تراوات ساعت در همین مدت تبدیل شد. از سوی دیگر صادرات برق انگلیس به قاره اروپا رکورد زد. در بهار تا ژوئن، صادرات انگلیس به کشورهای اروپایی از خطوط برق زیردریایی بیش از پنج تراوات ساعت بود.
انگلیس با استفاده از سه ایستگاه خود برای واردات گاز مایع از سراسر جهان و صادرات گاز و برق به کشورهای اروپایی، به عنوان واسطه بزرگ برای تأمین انرژی اروپا عمل می‌کند. این کشور دارای هشت خط زیردریایی است که شبکه برق انگلیس را به سایر بازارها ازجمله فرانسه، ایرلند، نروژ و بلژیک متصل می‌کند.
کاهش مصرف
علاوه بر محدودیت درآمد شرکت‌های برق اروپایی، اتحادیه اروپا قصد دارد مصرف را تا پنج درصد در ساعات اوج با هدف افت دست‌کم ۱۰ درصدی تقاضای کل تا ۳۱ مارس ۲۰۲۳ کاهش دهد. اجرای اقدامات مربوط به تقاضا آزمونی واقعی برای عزم اروپا خواهد بود، زیرا با وجود افزایش هزینه‌های انرژی، مصرف برق در اروپا در ماه آگوست تنها یک درصد نسبت به سال گذشته کاهش یافت. برآورد می‌شود این کاهش هدفمند احتمالاً مصرف گاز اروپا را تا حدود ۱.۲ میلیارد متر مکعب یعنی حدود چهار درصدی استفاده از گاز برای تولید برق کاهش دهد.
علاوه بر اقدامات ذکر شده برای مقابله با بحران انرژی، کمیسیون اروپا پیشنهاد وصول ۳۳ درصد از مازاد سود مشمول مالیات شرکت‌های پالایش نفت و سوخت فسیلی را برای تضمین مشارکت عادلانه کل بخش انرژی در این بحران ارائه کرده است. انتظار می‌رود این اقدام ۲۵ میلیارد یورو (۲۴.۹ میلیارد دلار) صرفه جویی به‌دنبال داشته باشد.
دشواری کاهش وابستگی به گاز روسیه
باوجود تلاش‌های نیروگاه‌های اروپایی برای کاهش وابستگی به گاز روسیه، تولید به‌وسیله گاز با کاهش تولیدات هسته‌ای و برق‌آبی افزایش یافت و در نتیجه تولید برق با سوخت گاز با رشد ۶ درصدی نسبت به مدت مشابه سال پیش به ۳۹.۱ تراوات ساعت در ماه جولای رسید. انتظار می‌رود تا پایان سال جاری میلادی با افزایش فصلی تقاضای برق در ماه دسامبر، اوضاع سخت‌تر شود و این یعنی مصرف اروپا می‌تواند به بیش از ۲۸۰ تراوات ساعت در ماه برسد.
این رویدادها هم‌زمان با کاهش عرضه گاز روسیه به اروپا در روزهای گذشته به کمتر از ۴۰ میلیون متر مکعب در روز است که کاهش ۸۹ درصدی در مقایسه با ۳۵۰ میلیون متر مکعب در روز در نیمه نخست سال ۲۰۲۱ را نشان می‌دهد. بیشتر این کاهش در نتیجه قطع عرضه نورد استریم ۱ از اواخر ماه آگوست بود و از آنجایی که در مدت تعمیر و نگهداری این خط لوله ایراداتی پیدا شد، از سرگیری کامل جریان گاز روسیه به اروپا به لغو تحریم‌ها منوط شد.
آیا منابع جایگزین گاز روسیه را جبران می‌کنند؟
اگر اتحادیه اروپا به هدف خود در کاهش ۱۵ درصدی کل تقاضای گاز در مقایسه با میانگین پنج سال گذشته دست یابد، منابع از دست رفته (معادل ۵.۵ تراوات ساعت در ماه) باید با منابع دیگر جایگزین شود، بنابراین تقاضای برق باید کاهش یا واردات افزایش یابد. در این راستا، تولید برق زغال سنگ در اتحادیه اروپا از ابتدای سال ۲۰۲۲ تا ژوئیه گذشته ۱۲ درصد نسبت به سال قبل افزایش یافته و امکان افزایش سهم سوخت سیاه در اوایل زمستان وجود دارد.
با کاهش عرضه گاز روسیه، تولید برق از انرژی خورشیدی و بادی در سال جاری به ترتیب ۲۵ و ۱۴ درصد افزایش یافت و انتظار می‌رود رشد بیشتری در ماه‌های باقی‌مانده از سال را تجربه کند و با افزایش ظرفیت به ۲۵ گیگاوات انرژی خورشیدی و ۱۵ گیگاوات برق بادی در سال جاری برسد.
تولید برق‌آبی در هفت ماه نخست سال ۲۵ درصد کاهش یافت و پیش بینی می‌شود تا ۶ ماه آینده نیز این روند ادامه یابد. با توجه به سطوح کمتر بارندگی در اروپا، تولید هسته‌ای نیز ۱۴ درصد کاهش یافت. افزایش تولید برق از زغال سنگ، خورشید و باد می‌تواند تا حدودی به پوشش کاهش عرضه گاز روسیه با افزودن ۳۴ تراوات ساعت در دوره سپتامبر تا مارس ۲۰۲۳ کمک کند، اما با کاهش تولید انرژی هسته‌ای و برق‌آبی، این میزان کافی نخواهد بود.
بهره سخن
در میان کمبود منابع گاز روسیه و انعطاف ناپذیری زیاد از منابع انرژی جایگزین، تولید برق در اروپا در زمستان امسال با چالش‌های بزرگی مواجه خواهد شد که احتمالاً به قطع برق منجر شود. همچنین در سناریوی دیگر، تعهد اتحادیه اروپا به کاهش حدود ۱۵ درصدی تقاضای گاز به کمبود ۵۱ تراوات ساعت برق اتحادیه اروپا از سپتامبر تا مارس ۲۰۲۳ منجر می‌شود که باید با واردات اضافی از نروژ، انگلیس، سوئیس یا کشورهای همسایه جبران شود.
طبق برخی گزارش‌ها، تخمین زده می‌شود کسری برق در ژانویه ۲۰۲۳ به حداکثر ۱۳.۵ تراوات ساعت برسد. این کسری را می‌توان با کاهش پنج درصدی کل تقاضای برق در ماه‌های زمستان آینده برطرف کرد؛ اما تقاضای اروپا برای برق در سال جاری تاکنون حدود دو درصد کاهش و قیمت‌ها به سطوح بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است، به طوری که نرخ آن در آلمان از ۶۰۰ یورو (۵۹۴ دلار) در هر مگاوات ساعت و بیش از ۷۰۰ یورو (۶۹۳ دلار) در هر مگاوات ساعت در فرانسه فراتر رفت.
بنابراین انتظار می‌رود کمبود گاز روسیه و کاهش تولید برق از انرژی هسته‌ای و برق آبی به قطع برق در اروپا منجر شود، به این معنی که دیگر شکی وجود ندارد زمستان پیش رو سخت‌ترین زمستانی خواهد بود که این قاره در چند دهه اخیر تجربه کرده است.
