نظرات مهم ترین سیاستمدار مخالف اردوغان در مورد سامانه موشکی اس ۴۰۰ روسی، یک جنجال سیاسی به پا کرد. کمال کلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خلق که موفق شده همه مخالفین اردوغان را زیر یک سقف واحد گرد هم بیاورد، در یک مصاحبه تلویزیونی، به تندی از اقدام ترکیه برای خرید سامانه اس ۴۰۰ انتقاد کرد و متقابلاً، سران حزب حاکم ترکیه نیز، رهبر حزب جمهوری خلق را به باد انتقاد گرفته و او را خائن نامیدند.
سخنان کلیچدار اوغلو در حالی بیان شده که علاوه بر مخالفین داخلی، برخی از نهادهای سیاسی و دفاعی آمریکایی و سناتورها نیز به توسعه روابط آنکارا – مسکو حساس شده اند.
می خواهید کدام کشور را بزنید؟
کمال کلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خلق، در مصاحبه با بی.بی.سی گفته است: «درک سیاست خارجی و دفاعی ما باید مبتنی بر واقعیت باشد. بالاخره ترکیه عضو ناتو است و نباید تسلیحاتی در جهت ضدیت با ناتو در اختیار داشته باشد. من هنوز هم نمی دانم چرا موشک اس ۴۰۰ روسی را خریدیم. بارها پرسیده ام و باز هم می پرسم: می خواهید با این موشک ها، کدام کشور را بزنید؟ یونانِ همسایه و عضو متفق ناتو را می زنید؟ می خواهید به ایران حمله کنید که از قصر شیرین به این سو هیچ جنگی نداشته ایم؟ می خواهید سوریه را بزنید؟ می خواهید با موشک روسی خود روسیه را بزنید؟ منطق شما چیست که این همه هزینه سیاسی و اقتصادی را بر کشور تحمیل کردید؟»
بلنت توران از اعضای هیات رئیسه پارلمان و نماینده ارشد حزب عدالت و توسعه نیز در پاسخ گفته است:«حواستان هست که رسانه های یونان، سخنان شما را برجسته کرده اند؟ دست از این اظهارات خائنانه بردارید و بدانید که این هزینه ها برای امنیت ترکیه لازم است.»
روسیه چگونه ترکیه را مهار کرد؟
تابلوی روابط سیاسی – اقتصادی، آنکارا و مسکو در ظاهر نشان می دهد که اردوغان امتیازات بالایی از پوتین گرفته است. اما واقعیت این است که پوتین موفق شده با ابزارها و شیوه های زیرکانه و هوشمندانه، اردوغان را مهار کند.
مثال آشکار این موضوع، نوع نگرش، رویکرد و تصمیم گیری اردوغان در پرونده سوریه است. اردوغان در چند ماه گذشته بارها اعلام کرده که به عمق ۳۰ کیلومتری قلمرو گسترده ای از شمال سوریه حمله می کند. تمام نیروهای عملیاتی ارتش و معارضین سوری پشت مرز جمع شدند و منتظر فرمان حمله بودند. اما چراغ قرمز پوتین، کار را متوقف کرد. شواهد نشان داد که اردوغان برای حمله به سوریه، نتوانسته از پوتین مجوز بگیرد و حتی هدف جدیدی به نام سیاست عادی سازی در روابط آنکارا – دمشق نیز، برنامه ای است که از سوی پوتین به اردوغان توصیه شده است.
سودهای چند میلیارد دلاری انتقال گاز روسیه در پروژه ترک استریم، حمایت پوتین از تحرکات ترکیه در آسیای میانه و قفقاز، تاسیس نیروگاه هسته ای ترکیه به دست روسیه، فعالیت ده ها شرکت و پیمانکار ترک در روسیه با سودهای چند صد میلیون دلاری و چندین عامل دیگر، دست به دست هم داده تا پوتین، ابزارهای کارآمد و مهمی برای مهار ترکیه در اختیار داشته باشد.
یکی از سیاست های زیرکانه پوتین در ۵ سال گذشته، استفاده مطلوب از دوران زمامداری دونالد ترامپ بود. پوتین موفق شد با لطایف الحیل بسیار زیرکانه خود، ترکیه را از آمریکا دور کرده و به روسیه نزدیک کند و در این میان، فروش سامانه موشکی اس ۴۰۰ به ترکیه، یک عامل پیشران و کاتالیزوری بسیار مهم و حیاتی بود.
دیدگاه سیاستمداران ترکیه درباره روسیه
به طور طبیعی اغلب سیاستمداران کمالیست، سوسیال دموکرات و احزاب منتقد اردوغان، خواهان توسعه روابط ترکیه و غرب بوده و رویکردی منفی نسبت به توسعه روابط آنکارا با مسکو و پکن دارند. اما در جبهه مقابل نیز، شاهد افراط و تفریط هستیم.
برخی از اسلامگرایان تندرو ضدآمریکا، خواهان خروج فوری ترکیه از ناتو و قطع هرگونه ارتباط با آمریکا و اروپا هستند.
در این میان، برخی از اسلامگرایان، چین و روسیه را نیز به عنوان نماد کمونیسم شناخته و معتقدند که ترکیه نباید با آنها نیز ارتباط بگیرد. اما بخش کمی از محافظه کاران و بخش مهمی از چپ ها، خواهان توسعه روابط ترکیه با روسیه و چین هستند.
دوغو پرینچک رهبر حزب کمونیستی وطن، یکی از مهمترین منادیان توسعه روابط روسیه و ترکیه است. او درباره اثرات و دستاوردهای توسعه روابط آنکارا- مسکو، دیدگاه های اغراق آمیزی دارد و امروز در روزنامه آیدنلک که ارگان رسانه ای حزب کمونیستی وطن است، ذکر شده که قتل دختر الکساندر دوگین روسی، با ماجرای توسعه روابط ترکیه و روسیه ربط داده شده است. پرینچک عنوان کرده که دوگین معمار و مدافع توسعه روابط روسیه و ترکیه بوده و دشمنان، دختر او را کشته اند تا این رابطه، بیش از این توسعه پیدا نکند.
مسکو – آنکارا و انتخابات ۲۰۲۳ میلادی
نتیجه مطلوب انتخابات ۲۰۲۳ میلادی برای روسیه، پیروزی رجب طیب اردوغان و تداوم قدرت حزب عدالت و توسعه است. با این حال، شواهد نشان می دهد که حزب حاکم ترکیه در مسیر افول و شکست است و به احتمال قوی، قدرت به دست ائتلاف ۶ حزب مخالف اردوغان خواهد افتاد.
در چنین شرایطی است که باید پرسید: آیا دست به دست شدن قدرت در آنکارا، منجر به تغییر مسیر روابط آتی بین ترکیه و روسیه خواهد شد؟ در پاسخ می توان گفت: موضوعات بسیار مهمی همچون فعالیت لوله انتقال گاز موسوم به «ترک استریم» و انتقال گاز روسیه از طریق دریای سیاه و ترکیه به اروپا، تاسیس نخستین نیروگاه هسته ای ترکیه به دست روسیه، سفر میلیون ها توریست روسی به ترکیه و صادرات محصولات کشاورزی ترکیه به روسیه، مجموعاً شرایطی پدید آورده که منجر به تداوم وابستگی اقتصادی ترکیه به روسیه می شود و متقابلاً، سود و آورده بالایی نصیب روسیه نیز می کند.
اما می توان چنین پیش بینی کرد که در حوزه امنیتی و دفاعی، اتفاقات جدیدی روی دهد و در صورت به قدرت رسیدن مخالفین اردوغان، ترکیه بیش از هر زمان دیگری به آمریکا و اروپا نزدیک شود و از روسیه و چین فاصله بگیرد.
در پایان باید گفت، روابط آنکارا – روسیه در چند سال گذشته، در همه حوزه ها شاهد رشد و توسعه شتابان بوده و یکی از موفقیت های دستگاه دیپلماسی ترکیه، کسب امتیازات فراوان از روسیه بوده است.
با این حال، در نگاه کلان منطقه ای و فرامنطقه ای، این روسیه بود که توانست در یک مقطع زمانی حساس و ارزشمند، بخشی از سیاست های ترکیه را مدیریت کرده و از ظرفیت های این کشور در مسیر اهداف خود استفاده کند.
