تصمیم هفته گذشته ایران برای حذف ۲۷ دوربین بازرسی، در واکنش به قطعنامه مورد حمایت غرب توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در انتقاد از عدم همکاری ایران، یک شکست بزرگ برای تلاش‌های متوقف شده در راستای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ بود. این تصمیم در میانه تنش های فزاینده ایران با اسرائیل و آمریکا، ترور مشکوک دانشمندان و مقامات ارشد نظامی ایران و توقیف نفتکش ها صورت گرفت. در همین حال، جنگ اوکراین و فشارهای تحریمی بی سابقه غرب، روسیه و ایران را به هم نزدیک تر می کند.
سناریوی اول: گفت وگوهای هسته ای به طور رسمی هنوز به قوت خود باقی است و هیچ یک از طرفین مایل به نابودی آن نیستند. با این حال، چشم انداز پیشرفت گفت وگوها بسیار کاهش یافته است. به نظر می رسد که گفت وگو محتمل ترین سناریو دست کم تا چند ماه پیش رو باشد. آن هم در شرایطی که ایالات متحده با بحران اوکراین و قیمت های بالای نفت دست و پنجه نرم می کند.
بهنام بن طالب لو، از بنیاد دفاع از دموکراسی در این باره می گوید: «مقامات دولت بایدن هرگز واقعاً نمی گویند که مذاکرات شکست خورده است و هر از چندگاهی تحریمی صادر می کنند و درها را باز می گذارند.» به نظر بن طالب لو چنین رویکردی با این باور همراه است که تحریم‌های شدیدتر تنها ایران را تشویق می‌کند تا فعالیت‌های هسته‌ای خود را شتاب ببخشد.
ایران هم با تکرار اینکه علاقمند به یک توافق خوب است و در عین حال آمریکا را مقصر بداند چیزی از دست نمی دهد. اگر گفت وگوها شکست بخورد، ایران راهی برای سرپا نگه داشتن اقتصاد خود با کمک قیمت های بالای نفت پیدا می کند. تهران قبلا با کاهش غنی سازی خویشتنداری نشان داده بود اما برچیدن دوربین ها یک انحراف آشکار از سیاست خویشتنداری بود. اقدامات اخیر ایران نشان می دهد که تمایلش برای رسیدن به یک توافق واقعی به هر قیمتی نیست.
سناریوی دوم: گفت وگوهای هسته ای شکست بخورند، در این صورت تنش منطقه ای پس از اقدامات یکجانبه اسرائیل تشدید می شود، ایران با افزایش فعالیت هسته ای خود و ضربه زدن به اهداف انرژی منطقه پاسخ می دهد و بازار های نفت آشفته تر خواهند شد. ترور های اخیر در ایران و در پی آن توقیف چند نفتکش ظهور این سناریو را آشکار می سازد.
با توقف گفت وگوها فشار بر دولت بایدن از سوی مخالفان برجام – عربستان و اسرائیل – بیشتر می شود تا در مهار نظامی ایران پیش قدم شود. رویترز روز سه‌شنبه به نقل از وزیر دفاع اسرائیل، بنی گانتز گفت: در رویارویی با جنگ‌افروزی ایران چیزی که نیاز است فقط همکاری نیست، بلکه تقویت نیروهای منطقه‌ای به رهبری آمریکاست.
ایران به واسطه روابط خود با روسیه جسورتر شده است. نیکلای پاتروشف، رئیس شورای امنیت روسیه، در نشست ماه مه با همتای ایرانی خود بر لزوم نهایی کردن توافقنامه همکاری اقتصادی بلندمدت با تهران تاکید کرد. به گفته وی، توسعه کریدور شمال – جنوب اولویت دو کشور در رویارویی با فشارهای تحریمی گسترده غرب است.
سناریوی بعدی حالتی است که گفت وگوها شکست بخورد و هر دو طرف خویشتنداری نشان دهند، به ویژه ایالات متحده که می خواهد از افزایش بیشتر قیمت نفت در آستانه انتخابات میان دوره ای نوامبر جلوگیری کند. این یک “ضربه مهلک” بر هر امیدی برای احیای توافق ۲۰۱۵ خواهد بود. اگر این امیدها سرانجام از دست بروند، بررسی بین‌المللی درباره زمان “گریز” هسته‌ای ایران – نقطه‌ای که در آن مواد شکافت‌پذیر کافی برای ساخت سلاح هسته‌ای در اختیار دارد – تشدید خواهد شد. با این حال، ارزیابی ها از توانایی ایران برای تحویل واقعی سلاح هسته ای متفاوت است. برخی کارشناسان بر این باورند که این کار به ۱۸ تا ۲۴ ماه دیگر نیاز دارد که بخشی از فشار را از ایالات متحده برای اقدام می کاهد. مشخص نیست که آیا ایالات متحده می تواند تلاش های یکجانبه اسرائیل را برای خرابکاری در تأسیسات هسته ای ایران، مانند آنچه در سال گذشته در نطنز به آن متهم شد، متوقف کند یا نه.
تصمیمات اخیر ایالات متحده در لیست سیاه قرار دادن افراد ایرانی به سختی این دیدگاه را بر می تابد که دو طرف ایران و ایالات متحده خویشتنداری را پیشه می کنند. برخی از تجار نفتی استدلال می کنند که واشنگتن ممکن است در ماه های آینده چشم خود را بر جریان نفت تحریم شده ایران ببندد. ادعاهای مقامات ایرانی مبنی بر موافقت یونان با آزادسازی محموله توقیف شده نیز می تواند در صورت تایید، امیدواری ایجاد کند که توقیف متقابل نفتکش ها شروع چیز جدی تری نباشد. در غیر این صورت آشفتگی بازارها نزدیک است./ دیپلماسی ایرانی
