کشورهایی که نمی‌خواهند روسیه را کنار بگذارند

محمدحسین لطف‌الهی

از مدت‌ها پیش از حمله نظامی روسیه به اوکراین، کشورهای غربی که سرویس‌های اطلاعاتی‌شان از نیت کرملین برای به راه انداختن جنگ آگاه شده بودند، تلاش می‌کردند ائتلافی بین‌المللی را برای جلوگیری از آغاز جنگ تشکیل دهند. اکنون نزدیک به ۴ ماه پس از آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین، هرچند که ائتلافی نسبتا قدرتمند علیه مسکو شکل گرفته و فشارهای زیادی از جانب این ائتلاف به روسیه وارد می‌شود، کشورهای غربی با این واقعیت تلخ مواجه شده‌اند که نه این ائتلاف توانسته مسکو را به عقب‌نشینی از خواسته‌های خود وادارد و نه امکان گسترش قابل توجه ائتلاف مذکور وجود دارد. دولت بایدن که وضعیت را در اوکراین بغرنج می‌بیند، تلاش دارد تا کشورهایی را که تاکنون بی‌طرف باقی‌مانده‌اند و دست‌کم در عمل اقدامی را علیه روسیه صورت نداده‌اند – از جمله هند، برزیل و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس – قانع کند تا به کارزار فشار اقتصادی و سیاسی علیه مسکو بپیوندند. با این وجود، بسیاری از این کشورها که همکاری‌های امنیتی و نظامی تنگاتنگی نیز با ایالات متحده دارند، از پذیرش درخواست امریکایی‌ها سر باز زده‌اند. جو بایدن، رییس‌جمهور ایالات متحده طرحی قمارگونه را پیش می‌برد که یک سوی آن برنامه‌ریزی برای سفر به عربستان سعودی در فصل تابستان و سوی دیگر آن دیدار با رهبران کشورهایی است که پیش‌تر «همبستگی» خود را با روسیه و ولادیمیر پوتین اظهار کرده بودند. او می‌خواهد در آینده نزدیک سفری به عربستان سعودی داشته باشد که پیش‌تر آن را «منفور» خوانده بود و روز پنجشنبه نیز در حاشیه اجلاس سران کشورهای امریکایی با ژاییر بولسانارو رییس‌جمهور برزیل دیدار کرد. بولسانارو درست یک هفته پیش از حمله نظامی روسیه به اوکراین با ولادیمیر پوتین دیدار داشت و در این دیدار از «همبستگی» خود با رییس‌جمهور روسیه صحبت کرد.

در لس‌آنجلس و در طول اجلاس سران کشورهای امریکایی نیز رییس‌جمهور برزیل به رغم تاکید بر آمادگی برازیلیا برای پایان جنگ، اعلام کرد که کشورش «وابستگی‌هایی به کشورهای خارجی دارد و به همین دلیل در موضع‌گیری‌ها باید محتاط باشد.» او با طرح این دلیل که «من کشوری دارم که باید آن را اداره کنم» تلاش کرد که از ایستادن در پس هر تصمیمی علیه روسیه خودداری کند.

روزنامه نیویورک‌تایمز می‌نویسد: «مقام‌های امریکایی اذعان دارند در قانع کردن رهبران کشورهایی که روابط خوب و پایداری با روسیه داشته‌اند ناکام بوده‌اند و نتوانسته‌اند به آنها بقبولانند که می‌توانند میان منافع خود و تلاش‌های امریکا و اروپا برای تنبیه روسیه توازن برقرار کنند.» روسیه و یکی از اصلی‌ترین شرکای مسکو یعنی چین اقدامات ایالات متحده و متحدانش به ویژه استرالیا، ژاپن، کانادا کره جنوبی و نیوزیلند را محکوم کرده‌اند و این رفتارها را بر خلاف حقوق بشر ارزیابی می‌کنند. دمتیری پسکوف، سخنگوی ریاست‌جمهوری روسیه روز پنجشنبه در این باره گفت: «در دنیای مدرن، منزوی کردن یک کشور، به ویژه کشور بزرگی مانند روسیه غیرممکن است».

چینی‌ها نیز رفتار ایالات متحده و متحدانش را نوعی «دیپلماسی قهرآمیز» توصیف می‌کنند. ژائو لیجیان، سخنگوی وزارت امور خارجه چین روز دوشنبه هفته گذشته در نشست خبری با خبرنگاران اظهار کرد: «ایالات متحده با توسل به تهدید با تحریم‌های یکجانبه، از کشورهای مستقل در جهان می‌خواهد که به جانبداری علیه یک طرف دعوا در ماجرای روسیه و اوکراین روی آورند. آیا این به‌کارگیری نوعی دیپلماسی قهرآمیز نیست؟» به گزارش «اعتماد»، روبل واحد پول روسیه در هفته‌های آغازین جنگ مسکو علیه اوکراین سقوطی قابل توجه را تجربه کرد اما مدیریت کرملین و اطمینان یافتن بازار از استمرار مسیرهای تجاری اصلی روسیه با برخی کشورها باعث شد که روند سقوط واحد پول این کشور تغییر کند و روبل ارزش خود را باز یابد. کشورهای غربی می‌گویند روسیه همچنان از صادرات انرژی و سایر کالاها به بسیاری از کشورها از جمله چین، هند، برزیل، ونزوئلا، کشورهای آفریقایی و تایلند سود می‌برد و این تجارت‌ها باعث شده درآمدهای ارزی برزیل در سطح قابل قبولی باقی بماند.

فشارها علیه برخی از این کشورها برای قطع یا کاهش جدی روابط تجاری با روسیه در حالی از سوی ایالات متحده صورت می‌گیرد که مساله مرگ و زندگی برای آنها در میان است. واشنگتن در شرایطی که قیمت مواد غذایی در حال افزایش است و احتمالا میلیون‌ها نفر از مردم گرسنه هستند به کشورهای آفریقایی آسیب دیده از خشکسالی هشدار داده است از خریداری غلات صادراتی این کشور خودداری کنند. کاخ سفید می‌گوید روسیه این غلات را از اوکراینی‌ها دزدیده و صادر می‌کند و در نتیجه کسی نباید آنها را بخرد.

مایکل جان ویلیامز، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه سیراکیوز و مشاور سابق سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) معتقد است: «قدرت‌های میانی نظیر هند، برزیل و آفریقای جنوبی روی خط بسیار باریکی حرکت می‌کنند و می‌کوشند تلاش برای حفظ استقلال استراتژیک را حفظ نمایند. این بدین معناست که آنها به راحتی تن به همراهی با ایالات متحده در کارزار فشار علیه مسکو نخواهند داد.» در رای‌گیری مجمع عمومی سازمان ملل متحد علیه مسکو که در ماه مارس صورت گرفت، ۳۵ کشور در رای‌گیری حاضر نشدند و تنها ۵ کشور به قطعنامه این مجمع رای مخالف دادند. در این رای‌گیری برزیل رای به محکومیت روسیه داد اما این کشور همچنان به تجارت خود با مسکو ادامه می‌دهد. هند و آفریقای جنوبی نیز که در رای‌گیری مذکور غایب بودند کشورهایی هستند که از در حوزه‌های نظامی – امنیتی، اقتصادی، نفت و انرژی و کشاورزی همکاری‌های زیادی با روسیه دارند و همچنان به این همکاری ادامه می‌دهند. هند نیز از جمله کشورهایی بود که جو بایدن، رییس جمهور ایالات متحده برای قانع کردن آن به کاهش همکاری با روسیه ناکام بود.

مقام‌های هندی معتقدند آنها باید منافع کشور خودشان را در نظر بگیرند و از سوی دیگر تاکید دارند سطح تجارت آنها با روسیه به اندازه‌ای نیست که اثرگذار باشد. سوبرهمانیام جایشانکار، وزیر امور خارجه هند، در جریان سفر به واشنگتن در ماه آوریل، در پاسخ به سوالات خبرنگاران پیرامون این موضوع گفت: «احتمالا کل خریدهای ما از روسیه در این ماه کمتر از آنچه اروپا در یک بعد از ظهر انجام می‌دهد، خواهد بود». از همین رو است که درست وقتی اروپایی‌ها در تلاش برای اعمال تحریم‌های گسترده علیه نفت و گاز روسیه هستند، هندی‌ها با روسیه گفت‌وگو می‌کنند تا با تخفیف‌های بیشتر بتوانند از این کشور خرید کنند. در مورد آفریقای جنوبی هم این موضوع صادق است. دولتمردان این کشور که خاطرات همکاری شوروی برای پیروزی جنبش ضد آپارتاید را به یاد می‌آورند به‌شدت به «استعمارگری غربی» بدبینند و تصور می‌کنند این غربی‌ها هستند که اصلی‌ترین سهم را در آغاز جنگ اوکراین بر عهده داشتند.

سیریل رامافوسا، رییس‌جمهور آفریقای جنوبی چندی پیش ناتو و غرب را متهم کرد که روسیه را برای آغاز جنگ تحریک می‌کنند. کارشناسان باور دارند همکاری روسیه، برزیل، هند، چین و آفریقای جنوبی به عنوان پنج کشوری که در کنار هم یک سوم اقتصاد جهان را تشکیل می‌دهند می‌تواند در مسیر خنثی‌سازی فشارهای غرب برای به زانو در آوردن مسکو موثر باشد. بایدن که از همکاری این کشورها ناامید شده، چشم امیدش را به خاورمیانه دوخته و تلاش دارد تغییراتی را در این منطقه ایجاد کند. او در حال برنامه‌ریزی یک سفر به عربستان سعودی است. این برنامه‌ریزی در حالی اتفاق می‌افتد که بسیاری از سیاستمداران امریکایی از هر دو حزب اصلی در ایالات متحده منتقد این سفر هستند و معتقدند دیدار بایدن با «قاتلان خاشقجی» و رهبران کشوری که آشکارا حقوق بشر را نقض می‌کنند به ضرر خاورمیانه خواهد بود. با این وجود جلب همکاری عربستان در مسیر مقابله با مسکو برای ایالات متحده به اندازه‌ای حیاتی به نظر می‌رسد که بایدن تصمیمی برای لغو سفر ندارد. برای امریکا جلب امارات هم اهمیت فراوانی دارد اما شواهد نشان می‌دهد کاخ سفید به آسانی قادر به جلب رضایت ابوظبی و ریاض در مسیر مقابله با مسکو نخواهد بود. رییس‌جمهور امریکا از رژیم اسراییل که تا پیش از این همکاری و دوستی قابل توجهی با مسکو داشته، خواسته است که مقاومت در برابر اعمال تحریم علیه روسیه را کنار بگذارد.