به گزارش راهبرد معاصر؛ اردیبهشت ماه در تقویم جهانی یادآور بدعهدی دیرینه دولت آمریکا در پایبندی به توافقات بین المللی است. چهار سال پیش در چنین روزی رئیس جمهور وقت آمریکا به بهانه های واهی «طرح جامع اقدام مشترک» موسوم به برجام را، که سند توافق میان ایران و کشورهای عضو 1+5 بود، زیر پا گذاشت تا بار دیگر به همگان ثابت کند توافق بین المللی در ادبیات دولتمردان آمریکا، نه به منزله تلاش برای تعامل با دیگر کشورها از کانال دیپلماسی، بلکه اهرم باج خواهی آنهاست.
برجام حاصل قریب به ۲۰ ماه مذاکرات فشرده میان ایران و کشورهای 1+5، بود که در ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئن ۲۰۱۵) در وین به امضا رسید و در دی ماه همان سال اجرایی شد. با رای مثبت شورای امنیت و صدور قطعنامه ۲۲۳۱، برجام شکل الزام‌آور به خود گرفت. در نتیجه، آمریکا ملزم شد در قبال عمل ایران به تعهدات برجامی خود، تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی را لغو کند.
اما دونالد ترامپ پس از نقض آشکار برجام، از هیچ کوششی برای باقی گذاشتن خاکستری از این توافق برای رقیب دموکراتش مضایقه نکرد و مشخصا سناریویی با اهداف چندگانه را در قبال ایران پی گرفت. هدف غایی این سناریو نابودی و مرگ برجام ترسیم شد، تا فارغ از نتیجه انتخابات 2020 آمریکا، امکان احیای توافق هسته‌ای 2015 ایران مسیر نباشد.
دولت ترامپ برای تحقق این سودا بر سر اعتبار آمریکا در عرصه جهانی هم قمار کرد. آنجایی که تلاش کرد تا به تقلای به اصطلاح دیپلماتیک خود برای بازگرداندن تحریم‌های تسلیحاتی بین المللی علیه ایران و فعال سازی مکانیسم ماشه وجهه مشروع بخشد، اما به در بسته متحدان خود برخورد. تلاش توام با ناکامی آمریکا بر سر تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران آورده ای جز انزوای بیش از پیش آمریکا در عرصه نظام بین المللی نداشت. ترویج تروریسم، تولید موشک‌های بالستیک و اقدامات بی ثبات کننده در خاورمیانه بخشی از نطق تکراری آن روزهای ترامپ و دولتمردانش برای سرپوش گذاشتن بر قانون شکنی خود در قبال برجام را تشکیل می‌دادند.
جمهوری اسلامی برغم پیمان شکنی آمریکا و انفعال اروپایی ها، تا یکسال پس از خروج واشنگتن از برجام به تعهدات خود ذیل این توافق پایبند ماند. اما پس از آن به صورت تدریجی و طی 5 گام تعهدات برجامی خود را کاهش داد.
در آن سوی دنیا و در آمریکا جمهوری خواهان ناقض برجام سرانجام در ژانویه 2021 کاخ سفید را ترک کردند و پس از آن جو بایدن بود که با شعار احیای برجام بر کرسی ریاست جمهوری آمریکا تکیه می زد. از فروردین 1400 سرانجام مذاکراتی به منظور احیای برجام در وین برگزار شد که 6 دوره نشست آن تا خرداد همان سال بدون حصول توافق به پایان رسید. جمهوری اسلامی ازهمان ابتدا با موضع شفاف رفع تحریم‌های غیرقانونی آمریکا و انتفاع اقتصادی از برجام وارد مذاکرات شد.
از دو ماه پیش به این سو نشست تازه ای در وین برگزار نشده، پیش نویس مذاکرات آماده و در انتظار تصمیم گیری سیاسی از سوی آمریکا است. با این حال طرف غربی به رسم عادت دیرینه خود در تلاش است تا جمهوری اسلامی را بانی بن بست کنونی مذاکرات جلوه دهد. اخیرا مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بازگشت از قطر، صرف نظر از انفعال و خلف وعده غربی‌ها در قبال برجام، در استدلالی متناقض آنهم از نوع غربی بن بست مذاکرات را به مانع تراشی تهران نسبت داد و به درخواست ایران برای خارج کردن نام سپاه پاسداران از فهرست تروریستی آمریکا اشاره داشت.
جوزپ بورل از «راه حل میانه ای» نیز سخن به میان آورد که مشخصا بسترسازی برای گنجاندن مباحث فراتر از برجام، به مذاکرات هسته ای استنباط می شود، تا از این روزن به مسیری برای به کرسی نشاندن مطالبات غیر حقوقی خود علیه ایران دست یابد. به ادعای بورل و به عنوان آخرین تیر ترکش اروپا برای احیای برجام، انریکه مورا، هماهنگ کننده مذاکرات وین، راهی تهران می شود تا گره کور اختلافات باقی مانده را باز کند.
در این باره گفتگویی با علیرضا داوری، کارشناس مسائل بین الملل داشتیم تا به ابعاد سفر مورا بیشتر بپردازیم.
داوری سفر مورا به تهران را آخرین روزنه و تلاش ها از سوی اتحادیه اروپا به منظور حفظ برجام دانست و گفت به هر حال بن بست ایجاد شده در مذاکرات علیرغم نگاه خوشبینانه مقامات ایرانی و برخی طرفهای غربی از جمله وزرای خارجه فرانسه و همچنین آمریکا نسبت به نتیجه رسیدن مذاکرات وین، وجود دارد.
این کارشناس مسائل بین الملل افزود: بنده بر این باورم تلاش اتحادیه اروپا بر این است که راه حل بینابینی برای بن بست فعلی بیابد تا هم نظر جمهوری اسلامی ایران و هم نظر آمریکا را تامین کند. بنابراین تلاش بروکسل بر این است که فعالیت های یکسال اخیر حول برجام را به نتیجه برساند. به نظر من دو طرف برای رسیدن به یک توافق گاهی باید نرمش هایی را به خرج داده تا توافق حاصل شود. چارچوب رسیدن به اهداف سیاسی و منافع کشورها از طریق هزینه کردن ممکن می شود که اگر در مقیاس، میان دو طرف تقسیم شود، تصور نمی کنم اتفاق خاصی بیفتند.
توپ در زمین غرب است نه ایران
داوری تاکید می کند: این مسئله که طرف غربی بارها اعلام کرده اند توپ در زمین ایران است، را قبول ندارم. همزمان مذاکرات در حال انجام است، دولتمردان آمریکا فشارهایی را به تیم مذاکره کننده خود وارد می کنند. واقعیت این است که درخواست جمهوری اسلامی مشخص است. ایران کشوری نبوده که از برجام خارج شده، آمریکا اینکار را کرد. مسئله دوم سیاست جمهوری اسلامی در خصوص خارج کردن یکی از ارکان اصلی خود یعنی سپاه پاسداران از فهرست سازمان های تروریستی آمریکا است.
این کارشناس مسائل بین الملل با تاکید بر نقش امنیتی و دفاعی سپاه پاسداران برای کشور گفت: سپاه در راستای منافع ملی کشور قدم برمی دارد. بنابراین قرار دادن سپاه پاسداران در فهرست سازمان تروریستی غیر قابل قبول است و باید به این نکته برسیم که سپاه پاسداران یک نیروی مردمی است، که برای حفظ امنیت کشور و کیان ما تلاش می کند و باید از فهرست سازمان های تروریستی آمریکا خارج شود. مسئله دیگر این است که طرف آمریکایی باید به این نتیجه برسد که سپاه پاسداران با هیچکدام از معیارهای سازمان های تروریستی مطابقت ندارد، بلکه یک نیروی مسلح رسمی و نیروی نظامی یک عضو سازمان ملل است و از تمام ویژگی های یک ارتش متعارف برخودار است. اولویت اول ما باید خروج سپاه از فهرست سازمان های تروریستی آمریکا باشد.بنا به شنیده های رسانه ای تمرکز تیم مذاکره کننده ما در حال حاضر بر روی این موضوع است.
آمریکا عامل بن بست فعلی مذاکرات
داوری در ادامه یادآور شد: توافق نکردن بهتر از عقد یک توافق بد است. عامل بن بست فعلی مذاکرات بدون شک آمریکاست و تصور اینکه توپ اکنون در زمین ایران است و باید اقدام از سمت تهران صورت بگیرد، اشتباه است. جمهوری اسلامی ایران حق دارد به آمریکا اعتماد نکند. بنابراین توپ در زمین آمریکاست و باید اقدام کرده و گام های اعتماد ساز بردارد و تناقض رفتاری، تعلل در تصمیم گیری و زیاده خواهی ها را کمرنگ کند و به ایران نشان دهد این بار برخلاف دوران ریاست جمهوری باراک اوباما، که فقط توافقی منعقد شد و با روی کار آمدن ترامپ آن را زیر پا گذاشت، هدفش اجرای دوباره برجام در چارچوبی مشخص است . منافع حاصل از برجام همانطور که برای اروپا و آمریکا اهمیت دارد، برای جمهوری اسلامی هم مهم است.
کارشناس مسائل هسته ای افزود: چند وقت پیش چهل تن از دیپلمات های ارشد اروپایی نامه ای سرگشاده نوشتند و از دو طرف خواسته بودند که انعطاف بیشتری در مذاکرات وین به خرج دهند. به گفته این دیپلمات ها، اول اینکه نماینده اتحادیه اروپا در سفر خود به تهران باید انعطاف لازم برای حل مشکل مذاکرات داشته باشد و بن بست مذاکرات به نفع هیچکدام از طرفین نیست.
داوری می گوید: به باور من با توجه به سیاست جمهوری اسلامی و این که امضای قراردادهای بین الملی را حائز اهمیت می داند و تجربه طولانی در دستگاه دیپلماسی داریم، دستیابی به توافق را ممکن می دانم. به نظر من این موضوع حیاتی برای کل دنیا مهم است، زیرا آمریکا یک قدرت جهانی و ایران هم یک کشور دارای موقعیت بالا و ژئوپولیتیک در منطقه است و قدرت جدی در منطقه است. بنا براین انعطاف لازم از سوی دو طرف مذاکرات را به سمت توافق سوق می دهد.
این کارشناس سیاسی در ادامه متذکر شد واقعیت امر این است که بن بست در مذاکرات، سیاست هیچکدام از دو طرف نیست. به باور من با توجه به وضعیت بغرنج کنونی جنگ اوکراین وروسیه، طولانی تر شدن مذاکرات به نفع هیچکس نیست. اگر برجام به بن بست برسد و یک بحران به بحران های کنونی دنیا در عرصه بین المللی اضافه شود، کل عرصه جامعه جهانی زیر سئوال می رود.
داوری اینکه می گویند توپ در زمین ایران است و درخواست نامعقول از جمهوری اسلامی دارند را حرف و حدیث رسانه ای دانست و گفت اعتقاد دارم اگرطرف آمریکایی اعتمادسازی کند و اراده لازم برای حل وفصل مسائل را از خود نشان دهد مطمئنا جمهوری اسلامی جمع بندی نهایی خود را در اولین فرصت انجام می دهد و به نقطه پایانی توافق خواهد رسید.
این کارشناس مسائل هسته ای در جمع بندی پایانی خود تاکید کرد: توافق ایران و طرفین برجام حاوی یک نکته است، اینکه برخلاف تبلیغات گسترده ای که علیه جمهوری اسلامی می شود ما در صورت توافق کشوری هستیم که همواره به تعهدات بین المللی خود پایبند بوده و اگر روزی توافق برجام صورت گیرد جایگاه با ثبات، مهم و قابل درک جمهوری اسلامی دو چندان خواهد شد و شکستی برای رژیم صهیونیستی و کشورهای است که مخالف احیای برجام هستند. احیای برجام به هر دو کشور ایران و آمریکا کمک خواهد کرد. خواسته یا ناخواسته بحران اوکراین سبب شده عرصه انرژی جهانی دچار چالش شود و چه کشوری بهتر از ایران برای تامین انرژی و آمریکا به خوبی از این مسئله آگاه ست. دوم جایگاه خاص و استراتژیک ایران در منطقه را آمریکا نمی تواند نادیده بگیرد و معتقدم روزنه ای در این بن بست می تواند باز شود و دو طرف به سمت توافق بروند.
