یادداشت از معصومه محمدی، کارشناس مسائل اوراسیا
انرژی در سیاست روسیه:
تهاجم روسیه به اوکراین و موج جزر و مدی تحریم های غرب که به دنبال آن به وجود آمد، اکنون تجارت انرژی این کشور را، شاید برای همیشه، با بزرگترین بازار خود، اروپا، به شدت مختل کند. روسیه به عنوان نقش آفرین و بزرگترین صادرکننده بزرگ و مهم در حوزه انرژی در سطح بین الملل است. مسکو توانسته مبتنی بر این ویژگی در پیش گرفتن الگوهای درست مصرف انرژی اراده سیاسی خود را تحمیل کند. این در حالی است که روسیه افزون بر منابع عظیم گاز روسیه تولید کننده بزرگ نفت نیز می باشد و گفتنی است که ذخایر اثبات شده روسیه حدود 80 میلیارد بشکه است. همچنین روسیه در سال 2019، آخرین سال «عادی» قبل از کووید، بیشتر 260 میلیارد دلار صادرات انرژی همسایگان غربی داشته است.در حوزه انرژی یکی از مباحث مهم ، ژئوپلتیک انرژی است.انرژی و ژئوپلتیک انرژی در امنیت و سیاست بین المللی دارای کارکرد بوده است. همین ژئوپلیتیک انرژی می تواند عامل قابل بهره برداری در سیاست خارجی کشورها باشد. به نظر می رسد که کشورهای دارای انرژی در حیطه روابط بین الملل و بر این اساس،دارای فرصت ها و چالش های بیشتری است. بر مبنای ژئوپلیتیک انرژی ، هر کشوری که بر منابع انرژی دسترسی داشته باشد می تواند دولت های وابسته به منابع انرژی را کنترل کند و به نظر می رسد روسیه از گذشته تا کنون در قبال اتحادیه اروپا بر این مبنا رفتار کرده است.
انرژی روسیه در اروپا:
نیاز اتحادیه اروپا برای واردات انرژی روسیه و وابستگی روسیه به درآمدهای حاصل از صادرات انرژی بر مبنای نظریه وابستگی متقابل قابل تبیین است. مهم ترین پیامد در این راستا تلاش دو طرف (روسیه و اروپا) برای حفظ جریان انرژی علیرغم جنگ و تحریم های سنگین علیه روسیه است. مهم ترین مصداق ان عدم همراهی اروپایی ها با تحریم آمریکا علیه بخش نفت و گاز روسیه است.استفاده روسیه از صادرات گاز طبیعی به عنوان ابزاری متقاعد کننده ، یکی از بهترین نمایش های مزیت استراتژیک ایجاد شده از طریق روابط اقتصادی توسط این قدرت بزرگ است. انرژی روسیه ابزاری است که این کشور را به طور فزاینده ای در حال تنوع در اروپا و آسیا کرده است.افزایش صادرات گاز طبیعی روسیه در اروپا برای ایالات متحده آمریکا نگران کننده بوده است و سعی کرده با ایجاد تحریم های انرژی ، نگرانی خویش را نسبت به نفوذ و گسترش روسیه در اروپا کاهش دهد در صورتی که روسیه روابط رو به رشدی را در زمینه انرژی با کشورهای آسیای بالاخص چین آغاز کرده است.
انرژی روسیه در آسیا:
روابط رو به رشد روسیه در زمینه انرژی با چین نگرانی های بیشتری را در جهت حفظ منافع ایالات متحده آمریکا ایجاد کرده است.فشار روسیه به بازار آسیا از طریق خطوط لوله گاز طبیعی به چین و گسترش صادرات گاز طبیعی به چین باعث تقویت یک مسیر تجاری قطب شمال شده است.ایالات متحده برای جلوگیری از نفوذ روسیه در آسیا و برای مقابله با هجوم روسیه در آسیا در تلاش برای تولید گاز طبیعی و تقویت روابط انرژی خود با متحدان و چین از طریق صادرات خود و در عین حال فراهم کردن صادرات انرژی پاک در درازمدت است3.ایالات متحده و متحدانش می توانند تهدید ناشی از تقویت روابط انرژی چین و روسیه را با تغییر به سمت تسلط بر بازار گاز طبیعی مایع در کوتاه مدت و با نگاه به راه حل های بلند مدت در تسریع و اشتراک برنامه های انرژی هسته ای و انرژی های تجدید پذیر کاهش دهند.اما در مقابل این اقدامات و برنامه ریزی های ایالات متحده برای کاهش صادرات روسیه در طرف دیگر چین و دیگر کشورهای آسیایی با افزایش واردات خود از روسیه تحریم های غرب علیه روسیه را دور زده و اتحاد و پیمان خویش را با روسیه مستحکم تر می کنند . چینی ها از نگرانی های امنیتی روسیه در گسترش ناتو به شرق حمایت می کنند و در سوی دیگر پوتین در همه این سال ها چین را شریک استراتژیک کلیدی روسیه معرفی کرده است. در مقابل روسیه نیز یکی از معتمدین شرکای استراتژیک چین نشان داده شده است. پوتین روابط با چین را روابط بین دو قدرت بزرگ و نه قدرت منطقه ای بیان می کند و مسائل بین دو کشور را در مورد رهبری جهانی مطرح می کند4.افزایش همکاری با چین به یکی از مشخصه های سیاست خارجی پوتین تبدیل شده است و نیاز فزاینده چین به انرژی فرصتی عالی برای روسیه برای کاهش وابستگی خود به بازارهای اروپایی است.از آنجایی که چین در حال دور شدن از زغال سنگ است،احتمالا به سمت گاز طبیعی به عنوان جایگزین انرژی پاک حرکت خواهد کرد . این حرکت بازار رو به رشد جذابی را برای روسیه ایجاد می کند.
در حال حاضر ،چین منبع اصلی سرمایه روسیه و بزرگترین مشتری انرژی روسیه است.در این میان اگر سایر کشورهای آسیایی مانند ژاپن،هند و کره جنوبی نیز فرصت های واردات گاز از روسیه را برای خود ایجاد کنند می توانند سالانه 3 تریلیون متر مکعب پتانسیل بازار را ایجاد کنند . روسیه هم می تواند از آن به عنوان اهرم ژئوپلیتیکی به همان روشی که در حال حاضر از خط لوله اروپا استفاده می کند،استفاده کند. همچنین فرصت های انرژی اضافی در آسیا در قالب صادرات LNG در اختیار روسیه است. روسیه در حال حاضر تولید LNG را در قطب شمال از طریق تاسیسات LNG YAMAL گسترش داده است که LNG را به اروپا و آسیا از طریق کانال های قطب شمال تامین می کند.این موضوع در حالی است که هند حدود 2 درصد از صادرات گاز طبیعی روسیه را به خود اختصاص داده است.(GAIL.NS) قراردادی 20 ساله با گاز پروم برای خرید 5/2 میلیون تن LNG در سال دارد که از سال 2018 آغاز شده است.
هند در سال 2021 روزانه 43400 بشکه نفت از روسیه وارد کرده است که حدود 1 درصد کل واردات این کشور است.توانایی واردات LNG از طریق “جاده ابریشم قطبی” در حالیکه دریای جنوبی را دور میزند،تاثیر هرگونه نفوذی را که ایالات متحده برای محدود کردن تجارت چین از طریق دریای چین جنوبی اعمال می کند،کاهش می دهد.این خط لوله نه تنها روسیه را قادر ساخت تا تحریم های غرب را برای افزایش تولید LNG دور بزند بلکه باعث ایجاد تجارت برای 45 شرکت و تولید کننده چینی شده است.
همچنین هدف چین را برای توسعه “جاده ابریشم قطبی” از طریق کانال حمل و نقل قطب شمال که به طور متوسط 20 روز کمتر طول می کشد،پیش برده است.بازار آسیا فرصت هایی را فراتر از چین برای گسترش بازار LNG ارائه می کند.5 زیرا ژاپن ،هند و کره جنوبی همگی در حال حاضر از LNG برای تامین کل مصرف گاز طبیعی خود استفاده می کنند. در این میان ژاپن از تحریک مسکو با اعمال تحریم های نمادین به دلیل اینکه درگیر مذاکرات پیمان صلح با روسیه است خودداری کرده است. اگر سایر متحدان ایالات متحده در شرق از این مدل پیروی کنند،آنها نیز ممکن است تمایل کمتری برای به چالش کشیدن سیاست های مسکو در موارد اوکراین و سایر موضوعات داشته باشند.ایجاد اتحاد و صادرات گاز به چین و کشورهای آسیایی بزرگترین اقدام استراتژیک روسیه محسوب می شود و این بزرگترین تهدید اقتصادی روسیه در تلاش برای گسترش صادرات انرژی و ایجاد نفوذ سیاسی بیشتر با همسایگان خود است.
خط لوله POWER OF SIBERIA بزرگترین خط لوله روسیه به چین است که قدرت انتقال 9/18 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را به چین دارد. این خط لوله مستقیما از روسیه به چین منتهی می شود و همانند خط لوله گاز اروپا نیست که از یک خط لوله چند کشور تغذیه کنند. این اساسا فرصتی راهبردی برای روسیه در قبال چین است که بخش قابل توجهی از پروژه را تامین مالی کرده است.
نتیجه گیری:
در پایان باید به این نکته توجه داشت که زیر ساخت های انرژی روسیه برای تامین بازارهای اروپا ساخته شده است و با روی گردانی اروپا از سوخت های فسیلی روسیه،و هم به دلایل اقلیمی- امنیتی این سیستم اکنون باید به سمت شرق برود. اما این هدف و رسیده به آن با هزینه های گزاف سرمایه و زمان قابل دستیابی است و یک شبه اتفاق نخواهد افتاد.
