در حالی که هیئت‌های روسیه و اوکراین روز سه شنبه برای گفتگو‌های صلح وارد استانبول می‌شوند، موقعیت سیاسی منحصر به فرد ترکیه در کانون توجه قرار گرفته است. آیا کشوری که در اروپا و خاورمیانه قرار دارد می‌تواند به عنوان صلح طلب ظاهر شود؟
با شروع جنگ، کشور‌هایی که امکان میانجیگری، جلوگیری از خونریزی بیشتر و گسترش درگیری به آنسوی مرز‌های اوکراین را دارند، در حال بررسی هستند.
اوایل ماه جاری، ترکیه میزبان وزرای خارجه اوکراین و روسیه برای یک نشست سه جانبه در آنتالیا بود. پس از آن، وزیر امور خارجه ترکیه از مسکو و کی‌یف بازدید کرد. نفتالی بنت، نخست وزیر اسرائیل نیز به همین منظور از مسکو دیدن کرد. چین نیز آمادگی خود را برای میانجیگری اعلام کرده است. احتمالاً کشور‌های دیگری مانند امارات متحده عربی، هند یا آفریقای جنوبی ممکن است در صف میانجی گری باشند.
تقریباً همه کشور‌هایی که برای میانجیگری رقابت می‌کنند، مدتی است که برای توازن استراتژیک بین غرب و روسیه در تلاشند. ایفای نقش میانجی راهی برای جلوگیری از فاجعه بیشتر و ایجاد جایگاهی بین المللی برای این کشورهاست. این امر همچنین می‌تواند راهی باشد برای اجتناب از انتخاب‌های دشوار که جنگ بر آن‌ها تحمیل می‌کند.
بسیاری از کشور‌های دیگر از جمله مصر، عربستان سعودی، پاکستان و مراکش نیز تصمیم بر”بی طرفی” گرفته اند.
نظام بین الملل در حال تغییر است و این ایده که جهان دیگر غرب محور نیست و چندقطبی شده، در جهان غیرغربی رایج است. این نشان دهنده سیاست‌های آن‌ها در قبال روسیه و چین است.
تا زمانی که روایت غالب این جنگ در دوگانه غرب/ناتو و روسیه خلاصه می‌شود، در جهان غیرغربی طنین انداز نخواهد شد.
حاکمان امارات و عربستان سعودی که برای امنیت خود به ایالات متحده وابسته هستند، در اوایل ماه جاری از تماس تلفنی با جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا خودداری کردند. این نارضایتی به منظور نشان دادن نارضایتی آن‌ها از ایالات متحده به دلیل حمایت ناکافی واشنگتن از کمپین ناموفق آن‌ها در یمن بود.
از منابع غذایی و انرژی گرفته تا آسیب‌پذیری‌های ژئوپلیتیک، عوامل مهمی وجود دارد که مواضع کشور‌ها را می‌سازند. به عنوان مثال، مصر با وجود روابط نزدیک نظامی با ایالات متحده، از نظر امنیت غذایی به شدت به مسکو وابسته است. این کشور همچنین با روسیه در لیبی همکاری نزدیک دارد و هر دو کشور از خلیفه حفتر، فرمانده جنگی لیبی، حمایت می‌کنند. (کی‌یف حفتر را به اعزام مزدوران برای کمک به روسیه در اوکراین متهم می‌کند.)
هند علیرغم نیاز به غرب به عنوان نیروی متقابل در برابر چین، روابط نزدیک خود را با مسکو حفظ کرده است. سامانه‌های موشکی اس-۴۰۰ ساخت روسیه را خریداری کرده و سیاست ایجاد توازن بین روسیه و غرب را در پیش گرفته است.
اما از میان همه کشور‌هایی که سعی در میانجیگری دارند، ترکیه مشخصات و موقعیت منحصر به فردی دارد. ترکیه عضو ناتو است، سازمانی که روسیه و قبلاً اتحاد جماهیر شوروی برای آن خدمت می‌کردند.
رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به کرات سیستم بین المللی غرب محور را مورد انتقاد قرار داده است. اما ترکیه به عنوان عضوی از نهاد‌های غربی، یکی از ذینفعان و به نوعی بخشی از غرب ژئوپلیتیک است.
این در حالی است که ترکیه هم با اوکراین و هم با روسیه مرز‌های دریایی دارد. به علاوه، ترکیه بزرگترین شریک تجاری روسیه در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا است و در سال‌های اخیر در مناطق درگیری در سوریه، لیبی و قره باغ با روسیه رقابت و همکاری کرده است.
در مقایسه با سایر مدعیان میانجیگری، ترکیه بیشترین سهم را در این مناقشه دارد. جنگ ژئوپلیتیک و توازن قوا در منطقه دریای سیاه را تغییر می‌دهد و ترکیه یک قدرت بزرگ دریای سیاه محسوب می‌شود.
ترکیه احتمالاً به زودی نقشی بشردوستانه نیز ایفا خواهد کرد، زیرا تعداد پناهندگان به میلیون‌ها نفر افزایش می‌یابد. اعلامیه امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه مبنی بر اینکه فرانسه، ترکیه و یونان ماموریت تخلیه مشترک در ماریوپل را انجام خواهند داد، نشان دهنده نقش بشردوستانه ترکیه است که ممکن است در سیاست اردوغان در آینده برجسته‌تر شود.
ترکیه علیرغم سیاست عدم تحریک روسیه، پهپاد‌های مسلح را به اوکراین می‌فروشد که خسارات قابل توجهی را به اهداف روسیه وارد می‌کنند و تنگه‌های خود را به روی کشتی‌های جنگی بسته است.
علاوه بر تسلط روسیه بر دریای سیاه، این کشور حضور قابل توجهی در دریای مدیترانه دارد. اگر جنگ طولانی شود، بسته شدن دریای ترکیه بر سیاست روسیه در مناطق درگیری تاثیرگذار خواهد بود.
با این حال، برخلاف سایر اعضای ناتو، ترکیه نه به تحریم‌های غرب علیه مسکو پیوسته و نه حریم هوایی خود را به روی روسیه بسته است. انجام این کار احتمالا باعث وتوی روسیه علیه میانجیگری ترکیه شود.
ترکیه اساساً سعی می‌کند طرفدار اوکراین باشد بدون اینکه ضد روسیه بنظر برسد. آنکارا، هم از نظر اقتصادی و هم از نظر ژئوپلیتیک عمیقاً به روسیه وابسته است. روسیه بزرگترین منبع توریست، واردات غلات و گاز ترکیه است.
در هر صورت، در این مرحله، هنوز هیچ نشانه‌ای از فشار غرب به ترکیه برای پیوستن به رژیم تحریم‌های ضد روسی دیده نمی‌شود. علیرغم تلاش‌های ترکیه، درگیری روسیه و اوکراین هنوز به مرحله میانجیگری نرسیده، زیرا به نظر می‌رسد مسکو هنوز به گزینه نظامی متعهد است.
روسیه می‌خواهد این تصور را ایجاد کند که به دیپلماسی برای خرید زمان و جلوگیری از تحریم‌های بیشتر غرب علاقه‌مند است، اما این کار فایده‌ای نداشته است. به این زودی‌ها نباید انتظار پیشرفت داشت. میانجیگری منافع ترکیه را تامین می‌کند، وجهه بین المللی اش را افزایش می‌دهد و این کشور را به یکی از مراکز اصلی دیپلماسی تبدیل می‌کند.
با طولانی شدن جنگ، شعبده‌بازی استراتژیک ترکیه ممکن است دیگر امکان‌پذیر نباشد، به‌ویژه که روسیه اکنون آشکارا به‌عنوان دشمن ناتو و امنیت اروپا رفتار می‌کند.
از زمان امپراتوری عثمانی تا به امروز، ترکیه و روسیه ۱۳ بار با یکدیگر جنگیده اند، اما با هم همکاری نیز کرده اند. در گذشته، غرب ستیزی، معمولاً آن‌ها را به یکدیگر نزدیک می‌کرد. اکنون، بازنگری ژئوپلیتیک روسیه و تغییر چشمگیر در جاه طلبی‌های پوتین، ترکیه ناآرام را به سمت غرب نزدیک‌تر خواهد کرد.
