همزمان با آغاز بازی‌های المپیک زمستانی در پکن، پوتین رئیس جمهور روسیه با همتای چینی خود دیدار کرد و هر دو بیانیه‌ای مشترک منتشر کردند که در آن موضع روسیه در مورد گسترش ناتو را تایید کردند. درپی حمله روسیه به اوکراین، همسویی امنیتی بالقوه چین و روسیه، سیاست گذاران غربی را نگران کرده است. با این حال، کسانی که نگران همکاری نظامی هستند باید مراقب باشند که همگرایی فزاینده چین با روسیه را در یک جبهه دیگر – مالی و دلارزدایی – نادیده نگیرند.
دلارزدایی به عنوان یک اولویت برای روسیه در سال ۲۰۱۴ در واکنش به اعمال تحریم های غرب پس از الحاق کریمه که توانایی شرکت ها و بانک های دولتی را برای تامین مالی در بازارهای غربی محدود کرد، ظاهر شد. چین نیز پس از شروع جنگ تجاری آمریکا و چین در سال ۲۰۱۸ و استفاده از اقدامات مالی تنبیهی توسط ایالات متحده آمریکا ارزش این ابتکار را متوجه شد.
از آن زمان مسکو پیشرفت هایی در کاهش اتکای خود به دلار داشته است. موفقیت درازمدت به این بستگی دارد که روسیه چگونه از دو چالش جدید عبور کند: افزایش اتکا به یورو و در نتیجه قرار گرفتن بیشتر در معرض تحریم های اتحادیه اروپا و تبدیل یورو به روبل در حالی که دلار بر بازارهای ارز بین المللی تسلط دارد. اگرچه پکن تاکنون به طور گسترده از این تلاش‌ها حمایت کرده است، باید دید که تا چه اندازه مایل است از مسکو در زمینه دلارزدایی پیروی کند.
سیاست دلارزدایی: چرا و چگونه؟
باید گفت مسکو یک شریک اولیه پیدا کرد تا از تلاش های دلارزدایی آن به عنوان بخشی از همکاری های اقتصادی در حال توسعه حمایت کند. «لی کچیانگ»، نخست‌وزیر چین در سال ۲۰۱۴ در سفر به مسکو ۳۸ قرارداد را امضا کرد که همکاری‌ها را در زمینه انرژی تعمیق می‌دهد و یک قرارداد سوآپ سه ساله ارزی به ارزش ۱۵۰ میلیارد یوان (حدود ۲۴.۵ میلیارد دلار) منعقد کرد که این قرارداد در سال ۲۰۱۷ برای سه سال دیگر تمدید شد.
روسیه و چین در سال ۲۰۱۸ پس از اعمال تعرفه های سنگین آمریکا بر کالاهای چینی و شروع جنگ تجاری آمریکا و چین، از استفاده از دلار در تجارت دوجانبه فاصله گرفتند. در حالی که مسکو قبلاً ابتکار دلارزدایی را رهبری کرده بود، پکن به سرعت از استراتژی روسیه زمانی که خطر خود را برای اقدامات مالی تنبیهی ایالات متحده آمریکا درک کرد، الگوبرداری کرد.
این امر راه را برای توافق سال ۲۰۱۹ برای جایگزینی دلار با ارزهای ملی در تسویه حساب های بین المللی بین آنها ایجاد کرد. چنین هماهنگی مالی به روسیه کمک کرد تا اتکای خود را به دلار در تجارت کاهش دهد. در حالی که ۸۰ درصد از کل صادرات روسیه در سال ۲۰۱۳ به دلار آمریکا بود، تنها کمی بیش از نیمی از کل صادرات آن امروز به دلار است. بخش اعظم این کاهش از طریق تجارت آن با چین انجام شد.
جدا از سیاست دلارزدایی در تجارت دوجانبه با چین، روسیه شروع به جایگزینی ذخایر دلاری خود با یوان و یورو کرده است. بین سال های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۰، بانک مرکزی روسیه ذخایر دلاری خود را به نصف کاهش داد. در سال ۲۰۲۱، مسکو فاش کرد که قصد دارد تمام دارایی‌های دلاری خود را به طور کامل از صندوق دارایی دولتی خود حذف کند و به جای آن، دارایی‌های یورو، یوان و طلا را افزایش دهد و در نتیجه یک چهارم ذخایر یوان جهان را به دست آورد.
ارزهای جدید، چالش های جدید
با این حال، این مشارکت نابرابر است و روسیه در یافتن جایگزین هایی برای دلار پیشتاز است. در حالی که تنها ۲۳ درصد از صادرات روسیه به چین در سال ۲۰۲۰ به دلار تسویه می شد، ۶۰ درصد از صادرات چین به روسیه همچنان به دلار بود. علاوه بر این، در حالی که روسیه برنامه‌های خود را برای ایجاد یک سیستم پرداخت بین‌المللی جدید با چین در سال ۲۰۱۹ اعلام کرد که به عنوان جایگزینی برای سوئیفت تحت تسلط ایالات متحده آمریکا عمل می‌کند، پکن هنوز به طور کامل به این برنامه ها متعهد نشده و بانک‌های چینی را تشویق به پیوستن به سیستم روسیه نکرده است.
حتی اگر روسیه و چین وابستگی خود به دلار را به میزان قابل توجهی کاهش دهند، ارزهای جدید مجموعه جدیدی از چالش ها را به همراه خواهند داشت. پوتین نیز به این واقعیت اعتراف کرده است. با حرکت رو به جلو، تلاش‌های دلارزدایی با دو چالش دیگر روبرو خواهد شد. اول یورو، دلار را از بین برد تا به ارز غالب در تجارت دوجانبه تبدیل شود. در حالی که استفاده از یورو باعث کاهش قرار گرفتن روسیه در برابر تحریم های ایالات متحده آمریکا می شود، اما اقتصاد روسیه را در برابر تحریم های اتحادیه اروپا محافظت نمی کند. در حال حاضر، اتحادیه اروپا ۱۵۰ تحریم علیه نهادها و افراد در روسیه وضع کرده است و قصد خود را برای اعمال تحریم های بیشتر در صورت ادامه تجاوزات روسیه در اوکراین اعلام کرده است. دلارزدایی به طور خودکار اقتصاد را تضمین نمی کند.
دوم، با توجه به تداوم برتری دلار به عنوان ابزار مبادله در بازارهای ارز بین‌المللی، احتمالاً فروش یورو در ازای روبل بدون عبور از دلار دشوار خواهد بود. مگر اینکه کشورها بتوانند قراردادهای سوآپ ارز را بین خود و سایر کشورها گسترش دهند یا جایگزین هایی مانند ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) ایجاد کنند که دلار را دور می زند، این دخالت غیرمستقیم دلار آمریکا نیروی دلارزدایی را کاهش می دهد.
با این وجود، مدتی طول می کشد تا ارز دیجیتال بانک مرکزی نقش دلار را در پرداخت های بین المللی به چالش بکشد. پکن و مسکو همچنین برای متقاعد کردن سایر کشورها برای جایگزینی دلار با روبل یا یوان بی ثبات تر تلاش خواهند کرد. سهام ارزهای روسیه و چین در معاملات بین المللی نشان دهنده این واقعیت است.
از آنجایی که دو کشور قصد دارند تجارت دوجانبه را در کوتاه مدت افزایش دهند، بیش از هر زمان دیگری مهم است که ایالات متحده و اتحادیه اروپا سیاست تحریمی خود را در قبال روسیه هماهنگ کنند. ادامه هماهنگی سیاست های فراآتلانتیکی مزایای دور شدن از دلار به سمت یورو را محدود خواهد کرد و قدرت ابزارهای مالی را در مجموعه ابزار ایالات متحده آمریکا حفظ خواهد کرد.
اگرچه روسیه و چین موفق به همکاری در زمینه دلارزدایی تجاری شده‌اند، اما عدم همسویی اهداف آنها احتمالاً باعث تضعیف بیشتر سیاست دلارزدایی می‌شود. روسیه فعالانه در حال ارائه ابتکارات جدید برای کاهش ارزش تجارت و معاملات است، اما چین در هر دو زمینه تمایلی ندارد.
با توجه به اینکه سه پنجم صادرات چین به روسیه همچنان تحت سلطه دلار است و بانک های چینی هنوز برای پیوستن به SPFS عجله ندارند، باید دید که چین تا چه اندازه مایل است از دستور کار دلارزدایی روسیه پیروی کند.
