با بحران اوکراین، اروپا ناگهان خود را در مرکز کابوسی دید که همیشه از آن می‌هراسید چون گاز روسیه برای تامین برق و گرمایش اروپا مهم است و احتمالا به دلیل جنگ و تحریم‌ها آن را با تردید روبه رو کند. پیچیدگی‌های پرونده انرژی اروپا میان جاه‌طلبی‌های سیاسی و ضرورت‌های اقتصادی در هم تنیده شده و به نظر می‌رسد زمان آن فرا رسیده است که پس از تشدید تنش‌ها در مرز روسیه و اوکراین تکلیف را روشن سازد اما موضوع به سادگی نخواهد بود.
آیا اروپا جایگزین‌هایی دارد؟
پاسخ به این سؤال مستلزم روشن شدن یک نکته مهم است و اینکه وقتی از اروپا صحبت می‌کنیم باید نابرابری در مصرف و واردات گاز را در نظر گرفت. بر اساس تحلیلی که توسط شورای روابط خارجی (CFR)، یک سازمان تحقیقاتی مستقل ایالات متحده منتشر شده، وضعیت انرژی از کشوری به کشور دیگر در سراسر این قاره متفاوت است.
به عنوان مثال، آلمان یکی از کشورهایی است که از این بحران بسیار متاثر می‌شود، این کشور صنعتی بزرگ برای بیش از ۵۰ درصد مصرف گاز طبیعی و بیش از ۳۰ درصد از منابع نفتی خود به روس‌ها وابسته است. در مقابل، کشورهای دیگر مانند پرتغال و اسپانیا به انرژی روسیه کمتر وابسته هستند یا فرانسه مستقل‌تر به نظر می‌رسد، این کشور بیشتر برق خود را از طریق انرژی هسته‌ای تولید می‌کند، اگرچه همچنان به سوخت‌های فسیلی وارداتی از روسیه وابسته است.
در حال حاضر، تنها راه حل و مکانیسم عملی برای دور زدن خطوط لوله گاز روسیه (نورد استریم ۱ و ۲) به کشتی‌ها اجازه می‌دهد تا گاز مایع را از کشورهای صادرکننده به برخی از بنادر اروپایی بارگیری کنند و آن را به مصرف‌کنندگان تزریق کنند.
واشنگتن با تلاش برای متقاعد کردن برخی از تولیدکنندگان بزرگ گاز طبیعی جهان و همچنین بازرگانان برای تغییر مسیر برخی از محموله‌های LNG به اروپا، روی این راه حل متمرکز شده است. لازم به یادآوری است که این راه حل پیشتر و در مقیاس کوچکتر، زمانی که ژاپن با گاز مایع برای جایگزینی انرژی هسته‌ای از دست رفته در طول فاجعه فوکوشیما مواجه شد، استفاده شده است.
در مورد راه حل‌های داخلی، پیشنهادهایی وجود دارد مبنی بر اینکه کشورهای اروپایی ترکیب انرژی خود را با افزایش اتکا به زغال سنگ یا منابع دیگر اصلاح کنند. این راه حل به ویژه برای آلمان ناامید کننده به نظر می‌رسد، که به شدت در حال حرکت به سمت کاهش اتکای خود به هسته‌ای و زغال سنگ به نفع گاز طبیعی و همچنین مشارکت شدید در پروژه نورد استریم ۲ است. از همین روی دولت آلمان نورد استریم ۲ را در سال ۲۰۱۸ تصویب کرد که در سپتامبر ۲۰۲۱ ساخته شد. البته این پروژه جاه طلبی روسیه برای صادرات گاز روسیه به اروپا بدون عبور از اوکراین و کشورهای اروپای شرقی است. اگرچه نورد استریم ۲ تکمیل شده، اما راه اندازی آن به دلایل سیاسی و تشدید تنش‌های غرب با روسیه به تعویق افتاده است.
اگر عرضه گاز روسیه کاهش یابد….
با توجه به تشدید بحران روسیه و اوکراین؛ بر اساس هشدارهای شرکت تحقیقاتی Capital Economics و گزارش CNBC، قیمت گاز در اروپا ممکن است بیشتر افزایش یابد. در زمانی که اروپا از بحران انرژی رنج می‌برد نگرانی در مورد جریان گاز از روسیه در حال افزایش بوده و بعید است اتحادیه اروپا در حال حاضر مانع از آن شود.
با این حال، جریان گاز روسیه در حال حاضر از نیمه دوم سال گذشته کاهش یافته است. اما بر اساس گزارش تحقیقاتی گلدمن ساکس و گزارش بلومبرگ، تشدید تنش‌ها در روسیه و اوکراین به این معنی است که این کاهش تا ماه‌های تابستان نیز ادامه خواهد داشت و انتظار می‌رود محدودیت عرضه در بازارهای گاز اروپا تا حدود ۳ سال آینده ادامه یابد.
همچنین تصمیم روسیه برای قطع عرضه گاز به اروپا منجر به افزایش ناگهانی و گسترده قیمت انرژی می‌شود و در عین حال بهبود اقتصادی اروپا را تضعیف می‌کند. ذخایر گاز اروپا می‌تواند نیازهای این قاره را برای حدود یک ماه را تامین کند. همچنین، بر اساس برآوردها، می‌توان به تامین‌کنندگان تجاری می‌توانند حدود ۹ هفته تقاضا را پوشش می‌دهند تکیه کرد.
برآوردها نشان می‌دهد که این اتفاق دشوار است. زیرا روسیه می‌خواهد جایگاه خود را به عنوان یک تامین کننده قابل اعتماد حفظ کند. روسیه براساس توافقنام ای که سال ۲۰۲۴ منقضی می‌شود، متعهد به پمپاژ ۴۰ میلیارد متر مکعب گاز از طریق اوکراین است. البته روسیه در طول جنگ سرد و حتی پس از الحاق کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴، پمپاژ گاز به اروپا را ادامه داد.
تاثیر تنش‌ها بر سیستم انرژی اوکراین
اوکراین یک کشور بزرگ ترانزیت گاز روسیه به اروپا است، اما با خطر تخریب زیرساخت‌های خود مواجه است. هرچند سرگئی کوپریانوف، نماینده رسمی شرکت روسی “گازپروم” اطمینان داد که انتقال گاز از طریق اوکراین به طور طبیعی ادامه خواهد یافت. باید توجه داشت که در حال حاضر نیاز روزانه مصرف کنندگان اروپا ۸۳ میلیون متر مکعب است.
براساس گزارش خبرگزاری رویترز، شرکت انرژی اوکراین، روز گذشته اعلام کرد که زیرساخت‌های انرژی این کشور بمباران نشده و تاکنون وضعیت تحت کنترل است. به گفته منابع رسمی و کارشناسان، سیستم تامین گاز طبیعی داخلی در خطوط لوله انتقال گاز ادغام شده است، زیرا این کشور به شدت به جریان عرضه گاز از روسیه به اروپا وابسته است.
خطوط لوله گاز اوکراینی این امکان را فراهم می‌کند که سطح فشار لازم را در شبکه اوکراین حفظ و جریان گاز هم برای اروپا و هم برای مصرف کنندگان داخلی تامین شود. گزارش‌ها حاکی از آن است که اوکراین از سال ۲۰۱۵ به طور مستقیم از روسیه گاز وارد نکرده اما بخشی از گاز روسیه که از خاک اوکراین به اروپا می‌گذرد را از کشورهای غربی خریداری می‌کند.
در سال ۲۰۲۱، مصرف گاز اوکراین ۲۷.۳ میلیارد مترمکعب و میزان تولید آن حدود ۱۹.۸ میلیارد متر مکعب بود، از همین روی مجبور شد با واردات این شکاف را جبران کند. براساس داده‌ها؛ خانوارها ۳۲، تولیدکنندگان ۲۴ درصد گاز را مصرف کرده‌اند و ۴۴ درصد باقی مانده به بخش‌های صنعتی، نظامی و سایر مصرف کنندگان اختصاص یافت.
کارشناسان بر این باورند که اگر روسیه ترانزیت گاز از طریق اوکراین به اروپا را حفظ کند و خطوط لوله گاز به کار خود ادامه دهد، اوکراین می‌تواند گاز مورد نیاز مردم و صنعت را تامین کند، چون حدود ۱۴۰ تا ۱۵۰ میلیون متر مکعب گاز در روز مصرف می‌کند. این کشور در ماه‌های اخیر واردات گاز نداشته است و ۱۱.۳ میلیارد متر مکعب گاز در انبارهای متعلق به شرکت‌های اوکراینی وجود دارد.
تولید برق در اوکراین
اگر روسیه ترانزیت خطوط لوله گاز را متوقف یا آنها را تخریب کند، اوکراین تنها می‌تواند برای مدت ۵ تا ۷ روز گاز برای خانوارها و زیرساخت‌های حیاتی را تامین کند. اگر پمپاژ گاز به خطوط لوله متوقف شود، ذخایر شروع به کاهش خواهد کرد و اوکراین گاز کافی برای حفظ فشار و عرضه گاز به مصرف کنندگان را نخواهد داشت.
بر اساس تحلیل رویترز، می‌توان تا ۴۰ میلیون متر مکعب در روز گاز را وارد کرد، اما این امر به دلیل کمبود منابع اروپا و کمبود ارز برای خرید آن دشوار است. همچنین جایگزینی نوع دیگری از انرژی با گاز مانند برق تنها تا حدی امکان پذیر است، چون اوکراین از گاز برای تولید بخشی از برق استفاده می‌کند و ذخایر زغال سنگ کافی نیز برای نیروگاه‌های وجود ندارد.
به گفته وزارت انرژی اوکراین، این کشور حدود ۲۳ هزار مگاوات برق مصرف می‌کند، حدود ۵۵ درصد تولید توسط ۴ نیروگاه هسته‌ای و ۲۹ درصد توسط نیروگاه‌های حرارتی تامین می‌شود. در سال ۲۰۱۴، جدایی طلبان طرفدار روسیه کنترل تقریباً تمام معادن زغال سنگ اوکراین را به دست گرفتند و اوکراین را مجبور به واردات زغال سنگ از طریق دریا کردند.
دولت اوکراین می‌گوید شرکت‌های برق تا پایان فصل گرما برای تامین زغال سنگ وارداتی قرارداد دارند، اما ذخایر اندک زغال سنگ در نیروگاه‌های حرارتی به این معنی است که نمی‌توانند میزان تولید را افزایش دهند. همچنین اوکراین از بلاروس برق وارد می‌کند اما تامین آن به اراده سیاسی مینسک، متحد روسیه و همچنین ایمنی خطوط برق بستگی دارد، به خصوص که اوکراین توانایی فنی واردات برق از اروپا برای مصرف کنندگان در همه مناطق را ندارد.
