خیز ایران برای افزایش سهم در بازار سوریه

ایران و سوریه رابطه سیاسی نزدیک دارند و به نوعی شریک راهبردی یکدیگر محسوب می‌شوند اما میزان تجارت دو کشور هیچ تناسبی با رابطه سیاسی دارد، یعنی ایران نتواسته است که نفوذ سیاسی خود را تبدیل به منافع اقتصادی کند. گویا این موضوع نیز مبادلات تجاری دوجانبه است، بطوریکه براساس داده‌های رسمی این رقم در پایان سال ۱۳۹۹ با کاهش ۳۰ درصدی به بیش از ۱۳۲ میلیون دلار رسید تا دمشق در جایگاه ۴۰ شرکای تجاری تهران قرار بگیرد.

براساس همین داده‌ها میزان صادرات ایران به سوریه در پایان سال ۱۳۹۹ نزدیک ۱۱۴ میلیون دلار و واردات از این کشور ۱۷ میلیون دلار بود، بنابراین تراز تجاری دو کشور با ۹۷ میلیون دلار به نفع ایران است. البته میزان مبادلات تجاری دو طرف در ۹ ابتدایی سال ۱۴۰۰ تقریبا ۱۹۰ میلیون دلار بود که نشان از روند افزایشی آن است.

اما به نظر می‌رسد که صداهایی در میان سیاست گذاران ایرانی شنیده می‌شود که سعی در تقویت روابط اقتصادی دوجانبه دارد. از همین روی راهکارهای تعمیق روابط اقتصادی در دستور کار دولتمردان بوده است. به نوعی تهران حالا نه تنها به دنبال بسط نفوذ سیاسی خود از طریق سرمایه‌گذاری در بخش‌های گردشگری و تجارت، شروع به ترسیم استراتژی‌های جدیدی در اقتصاد سوریه کرده است.

اهمیت بخش نفت سوریه
در حال حاضر بخش نفت و گاز سوریه در تلاش برای حل بحران سوخت و برق این کشور مورد توجه زیادی قرار گرفته است. از همین روی دولت سوریه برنامه‌های کشورش برای افزایش تولید نفت و گاز در سال جاری را به منظور تامین سوخت مورد نیاز برای بهره برداری در نیروگاه‌ها را اعلام کرد.

وزارت نفت سوریه طرحی بلندپروازانه در راستای غلبه بر کمبود سوخت و مشتقات نفتی با ورود به مناطق اکتشافی جدید که قبلاً امکان دسترسی به آنها وجود نداشت را تدوین کرده است. این طرح شامل فعالیت ۵ دکل در چندین میدان است، در سال جاری میادین مورد هدف حدود ۱۶ حلقه چاه اکتشافی، توسعه و تولید با کمک شرکت نفت سوریه و شرکت‌های فعال در این کشور است.

به گفته مقامات، وزارت نفت سوریه برنامه‌های امیدوارکننده‌ای برای افزایش تولید و کاهش بار شهروندان با استفاده از فناوری‌های روز دارد که هدف آن کاهش هزینه‌ها و تسریع در اجرا است. استفاده از این فناوری‌ها آغاز شده و احتمالا در طول سال جاری به نتیجه خواهند رسید، تا بار شهروندان را کاهش دهند.

حسین عرنوس، نخست وزیر سوریه، در نشست کاری که شامل بخش‌های منابع آب، برق و مشتقات نفتی بود بر لزوم ادامه تلاش‌ها و توان‌های موجود برای تسریع در تکمیل پروژه‌های در دست اجرا تاکید کرد.

همچنین مقامات بخش انرژی دمشق بر پیگیری مجدانه پروژه‌های برق که شامل احیای نیروگاه حلب و تکمیل نیروگاه راستان در لاذقیه با همکاری و هماهنگی شرکای همکاری بین المللی و همچنین پروژه‌های انرژی خورشیدی در حال اجرا است، تاکید دارند. در حال حاضر اهمیت دادن به پروژه‌های انرژی بادی با افزایش تولید برق و ساعات تغذیه، به بهبود عملکرد بخش برق و حصول اطمینان از پیشرفت در این بخش کمک می‌کند.

در مجموع دولتمردان دمشق بر لزوم گسترش حفاری و اکتشاف گاز و نفت در مناطق جدید، افزایش مقادیر تولید شده از مشتقات نفتی و اطمینان از فراوانی تولید نفت در سوریه تاکید دارند. وزارت نفت سوریه اخیرا اعلام کرده است که مجموع خسارات مستقیم و غیرمستقیم در بخش نفت از ابتدای جنگ تاکنون حدود ۱۰۰.۵ میلیارد دلار بوده است.

تولید نفت سوریه در سال گذشته حدود ۳۱.۴ میلیون بشکه بود که میانگین تولید روزانه آن به ۸۵.۹ هزار بشکه می‌رسید که البته ۱۶ هزار بشکه در روز آن به پالایشگاه‌ها می‌رود. دولت سوریه همواره نیروهای آمریکایی را به سرقت روزانه ۷۰ هزار بشکه از میادین اشغالی در منطقه شرق متهم کرد.

این وزارتخانه تولید گاز طبیعی را حدود ۴.۵ میلیارد متر مکعب با میزان تولید روزانه ۱۲.۵ میلیون مترمکعب اعلام کرد که از این میزان ۱۲ میلیون متر مکعب در روز از گاز پاک است که ۷۹ درصد آن به سازمان تحویل داده می شود. وزارت برق ۶ درصد به وزارت صنعت و ۱۵ درصد به وزارت نفت و منابع معدنی و میانگین مقادیر تحویلی به وزارت برق روزانه ۹ میلیون متر مکعب بوده است.

مجموع تولید گاز خانگی حدود ۱۱۸ هزار تن معادل ۳۲۳ تن در روز پالایشگاه‌ بوده است. تولید این پالایشگاه‌ها طی سال گذشته حدود ۹۴۴ هزار تن بنزین ممتاز، ۱۱ هزار تن بنزین معمولی، ۱.۵۱۹ میلیون تن مازوت، ۰.۲.۷۳۴ میلیون تن نفت‌گاز، ۷۷ هزار تن آسفالت و ۱۱۳ هزار تن نمک تولید شد.

رقابت ایران و ترکیه
همانطور که در بالا ذکر شد به نظر می رسد ایران به دنبال افزایش سهم خود از بازار سوریه و حضور پررنگ خود در این کشور است، افزایش صادرات کالاهای ایرانی نیز حکایت از آن دارد. به باور برخی از کارشناسان حضور اقتصادی ایران نباید تنها مختص بخش کالایی باشد و می‌توان به حوزه انرژی نیز تعمیم دارد. برای نمونه تهران همیشه سعی کرده تا حضور خود در منطقه نفت‌خیز دیرالزور را تقویت کند.

البته مسکو نیز در پی انعقاد قراردادهای انحصاری نفتی با دولت سوریه است که به نوعی برخلاف منافع ایران خواهد بود، همچنین نباید از حضور نیروهای ایالات متحده در این منطقه غفلت کرد. در مجموع ایجاد سازمان‌های متعدد از سوی ایران در حلب، حمص، دمشق، درعا، دیرالزور، لاذقیه، حماه و قنیطره تلاشی برای هموار کردن راه برای حضور طولانی مدت ایران در اقتصاد سوریه است.

اما حالا به نظر می‌رسد ترکیه نیز به دنبال تعمیق روابط اقتصادی به دمشق از طریق حضور بخش نفت‌خیز این کشور است. روابط ترکیه و سوریه در دوره جنگ به شدت تیره شد که در تاریخ روابط دو کشور بی‌سابقه بود. امابه نظر می‌رسد که حالا دو کشور به دنبال رفع اختلافات و همگرایی هستند. یکی از موارد مهم در این راستا تلاش بر همکاری در بخش مناطق نفت خیز سوریه است، البته شاید یکی از متغیرهای مهم در حساسیت ترکیه بر شرق فرات نیز وجود منابع غنی بود که نمی‌خواست در اختیار گروه‌های کردی قرار بگیرد.

بخش نفتی در خط مرزی ۹۰۰ کیلومتری ترکیه و سوریه از تل ابیض-آکچاکاله آغاز می‌شود. بطوریکه اخیر مهندسان ترک و سوری با اشاره به وجود ذخایر نفتی غنی در خط مرزی دو کشور اعلام کرده‌اند که این منابع می‌تواند کمک فراوانی به اقتصاد دو کشور کند. با توجه به کیفیت بالای این نفت، درآمد حاصل از آن می‌تواند به نفع دولت سوریه و البته ترکیه باشد که روزانه یک میلیون بشکه نفت را فرآوری می‌کند. در مجموع می‌توان این گونه برداشت که گفتگوهای اخیر بین مقامات سوریه و ترکیه در راستای تحولات اخیر منطقه بوده و به نوعی این همکاری‌های اقتصادی و سیاسی می‌تواند در راستای عادی سازی روابط دو کشور و انزوای بیشتر گروه‌های کردی باشد.

سرقت نفت
درگیری در خاک سوریه بر سر پالایشگاه‌های نفت نیز ادامه دارد. علاوه بر نبردهای نظامی و بحران‌های سیاسی، طرف‌های بین المللی برای کنترل نفت سوریه تلاش می‌کنند. بطوریکه نیروهای نظامی آمریکا با همکاری برخی از گروه‌ها، یک پالایشگاه نفت در میدان‌های رمیلان راه‌اندازی کرده‌اند. این اقدام همزمان با سرقت ده‌ها مخزن نفت و انتقال آنها به خاک عراق صورت گرفت.

نیروهای آمریکایی با هدف دستیابی به ظرفیت کامل تولید که بالغ بر ۳۰۰۰ بشکه در روز است، محل میادین Rmelan در شمال شرقی استان حسکه را برای ایجاد این پالایشگاه انتخاب کردند. به گفته مقامات دولتی، از همین روی انتظار می‌رود در هفته‌ها و شاید ماه‌های آینده، شاهد سرقت نفت سوریه پس از راه‌اندازی پالایشگاه خواهیم بود.

غارت مکرر نفت و کمبود سوخت در سوریه برای چندین ماه باعث کاهش کارایی نیروگاه‌ها شد. این بحران از تابستان گذشته و پس از عدم وجود ظرفیت ایستگاه‌ها در بسیاری از شهرهای بزرگ آغاز شد. با فرا رسیدن فصل زمستان کنونی، سوریه به دنبال افزایش بهره‌وری از ظرفیت‌های انرژی خود است، اما با کمبود شدید برق دولت ناگزیر به خاموشی برق برای ساعات طولانی است. در حال حاضر ظرفیت تولید بیش از دو هزار مگاوات و برق مورد نیاز بیش از ۷۰۰۰ مگاوات است.

جنگ در سوریه باعث بحران شدید برق شده است. شهروندان بین فرسودگی ایستگاه‌های تولید، عدم نگهداری و تخریب آنها در نتیجه جنگ و کمبود سوخت مورد نیاز برای راه اندازی ایستگاه هایی که هنوز در حال کار هستند، گرفتار شده‌اند.