روح تجارت باستانی بار دیگر در حال بازگشت به منطقه آن هم در یک دنیای جدید است. منطقهای که نامش بیشتر به توافقات امنیتی و سیاسی گره خورده، این روزها در کنار مسائل سیاسی و ژئوپلیتیک، در حال تجربه کردن برخی همکاریهای تجاری است. این همکاریهای امنیتی و تجاری میان کشورهای منطقه را در سفر اخیر «هاکان فیدان»، وزیرخارجه ترکیه به ایران میتوان دید. سفری که در آن موضوعات مورد علاقه دو کشور ایران و ترکیه هم در حوزه امنیتی و تجاری مورد بحث قرار گرفته و دو کشور قرار است منافع مشترک را در این حوزهها دنبال کنند.
از سوریه تا تل آویو
برای ترکیه و ایران هم در دمشق و هم در فلسطین اشغالی منافع مشترکی برای همکاری وجود دارد:
همکاری درباره ثبات در سوریه: وزاری خارجه ترکیه و ایران در دیدار در تهران بر ایجاد ثبات در سوریه تاکید کردند. «عباس عراقچی»، وزیرخارجه ایران در دیدار با همتای ترکیهای خود تاکید کرد که ثبات، امنیت و آرامش در سوریه ارتباط مستقیم با حفظ یکپارچگی سرزمینی و تمامیت ارضی آن دارد و مهمترین تهدید علیه امنیت و ثبات سوریه از سوی رژیم و اشغالگری آن است. این را نیز باید در نظر داشت که اقدامات اخیر رژیم صهیونیستی در سوریه باعث شده ترکیه به عنوان مهمترین حامی جولانی اکنون نسبت به بقای دار و دسته جولانی احساس خطر و نگرانی کند و بعید نیست که ترکیه در تلاش است تا همکاری ایران برای ایجاد ثبات در سوریه را جلب کند. برخی کارشناسان نیز گمانه زنی کردهاند که وزیر خارجه ترکیه در سفر به ایران خواستار تعریف مناسبات جدید با ایران در حوزه تامین امنیت سوریه است تا بتواند همراهی تهران در جلب ثبات در سوریه را جلب کند.
ترکیه تا پیش از سقوط اسد با دو معضل اساسی در قبال تحولات سوریه دست و پنجه نرم میکرد: نخست کردها و دوم بازگشت آوارگان. اگرچه روی کار آمدن مسحلین همسو با آنکارا در دمشق اردوغان را امیدوار به پیشرفت محسوس منافع ترکیه در این پروندهها کرد اما آنچه در طول یکسال سپری شده از عمر حکومت جولانی به دست آمد ناکامی در ایجاد ثبات در سوریه و برعکس افزایش بیثباتی و درگیریها بوده است به صورتی که اکنون چشمانداز بازگشت آرامش و حفظ تمامیت ارضی آن دورتر از هر وقت دیگری است و این امر به شدت ترکیه را نسبت به آینده تحولات بویژه نقشآفرینی رژیم صهیونیستی نگران کرده است. در همین ارتباط وزیرخارجه ایران نیز در نشست خبری مشترک با هاکان فیدان تاکید کرد که وظیفه کشورهای منطقه است که در برابر تجاوزات و توسعهطلبیهای رژیم صهیونیستی، از جمله در سوریه و لبنان، سد ایجاد کنند.
دشمن مشترک در تل آویو: این را نیز باید در نظر داشت که تجاوزات مکرر رژیم صیونیستی علیه کشورهای منطقه که علاوه بر فلسطینیها دامن قطر متحد نزدیک ترکیه را گرفته است، مقامات آنکارا را نگران کرده است. طبیعی است که ترکیه و ایران در برابر دشمنی مشترک به نام اسرائیل قرار دارند و نزدیک کردن همکاریهای آنکارا و تهران برای مقابله با تل آویو برای هر دو کشور ایران و ترکیه ضروری به نظر میرسد. فیدان نیز در تهران در مورد امنیت منطقهای گفت که هر دو کشور ایران و ترکیه، «اسرائیل را بزرگترین تهدید برای ثبات در خاورمیانه» میدانند. وزیرخارجه ترکیه همچنین حمایت آنکارا از تهران در جریان مذاکرات هستهای را مورد تاکید قرار داد و خواستار لغو تحریمهای «ناعادلانه» شد. از سوی دیگر تحولات کلان ژئوپلیتیک اهمیت روابط تهران و آنکارا را دوچندان کرده است. با حرکت تدریجی نظام بینالملل به سمت چند قطبی شدن و افزایش نقش بازیگران منطقهای در مدیریت بحرانها، ایران و ترکیه هر دو تلاش دارند نقش خود را در معماری امنیتی نوظهور با توجه به دشمن مشترک، یعنی رژیم صهیونیستی تثبیت کنند.
موضوع حائز اهمیت در این خصوص سفر همزمان معاون وزیر خارجه عربستان به تهران است که علیرغم سکوت مقامات دو کشور در خصوص ارتباط این دو سفر، میتوان آن را حاوی پیامهایی دانست که سه قدرت منطقهای را در حوزه تهدیدات ژئوپلتیکی رژیم صهوینستی برای امنیت منطقهای، نگران و حول یک میز گرد آورده باشد.
راه آهن مشترک ایران و ترکیه
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران روز دوشنبه پس از مذاکرات با همتای ترک خود، هاکان فیدان به موضوع همکاریهای ریلی مشترک دو کشور اشاره کرد. برخی رسانهها نیز گفتهاند که در جریان دیدار وزرای خارجه ترکیه و ایران پیشنهاد اتصال ایران از مسیر شمالی ارائه شده؛ مسیری که بر تکمیل راهآهن مرند – چشمهثریا استوار است و ایران را پس از عبور از چشمهثریا به قارص و از آنجا به خط شمالی ترکیه و سپس اروپا متصل میکند. این مسیر دو هدف اصلی تکمیل محور شرقی – غربی ترکیه و اعطای یک مسیر ترانزیتی شرقی – غربی به ایران را دنبال میکند. شرکت «سرمایه گذاری شرکت فناوری اطلاعات کشان» در هند نیز در که زمینه حمل و نقل ریلی فعال است، در ارزیابی خود از پتانسیل همکاری ریلی ایران و ترکیه گفته است که خط آهن جدید مطرح شده میان دو کشور یک تلاش مشترک در ابعاد تاریخی است و به عنوان یک دروازه استراتژیک بین دو سرزمین بزرگ عمل میکند، این مسیر رسماً در ایران به عنوان خط ترانزیت راه آهن مرند-چشمه ثریا شناخته میشود و تا منطقه مرزی آرالیک ترکیه امتداد خواهد یافت.
گزارشها نیز نشان میدهد که این راهآهن تقریباً ۲۰۰ کیلومتر (۱۲۰ مایل) طول خواهد داشت. مقامات ایرانی هزینه کل را تقریباً ۱.۶ میلیارد دلار تخمین زدهاند و پیشبینی میکنند که این کار فقط سه تا چهار سال طول بکشد. هر دو وزیر خارجه نیز بر اهمیت اتصال ریلی جدید دو کشور تأکید کردند.
در حال حاضر اتصال ریلی ایران و ترکیه ظرفیت بسیار پایینی دارد. در این محور، ریل در دریاچه وان منقطع میشود و واگنها باید توسط فیبراتها یا شناورهای مشابه لندیکرافت از داخل دریاچه عبور داده شوند. پس از آن نیز مسیر جنوبی ترکیه که نسبتاً قدیمی و کمسرعت است ادامه مییابد. از سوی دیگر ترکیه در برنامههای توسعهای خود بیشتر به توسعه خط شمالی توجه دارد و نه محور جنوبی فعلی.
پتانسیل بزرگ تجاری
آن چه در روابط ترکیه و ایران طی دهههای گذشته به میزان زیادی نادیده انگاشته شده، پتانسیل تجاری بزرگ میان دو کشور است. «محمدحسن حبیباللهزاده»، سفیر تهران در آنکارا در گفتوگو با «ایران» با ترسیم تصویر واضحی از افزایش تجارت میان دو کشور، به جهش ۶۵ درصدی حجم مبادلات تجاری دو کشور در سال گذشته که به حدود ۱۹.۴ میلیارد دلار رسید، اشاره کرد و این آمار را نشانهای روشن از ضرورت و تداوم همکاریهای ژئوپلیتیکی میان تهران و آنکارا دانست.
به گفته سفیر ایران، تهران و آنکارا طی چند سال گذشته برای گسترش روابط تجاری و اقتصادی خود حداکثر توان را بکار گرفته و شبکهای از 13 کمیته مشترک فنی همکاری بین وزارتخانههای مختلف در حوزههایی نظیر حمل و نقل، گمرک، انرژی، آموزش، فرهنگ، امنیتی، مرزی، کشاورزی، تجارت، بهداشت، صنایع و فناوری بستر اصلی تنظیم همکاریهاست و به صورت منظم راهکارهای اجرایی ارائه میکند. در کنار آن «کمیسیون مشترک اقتصادی» از فعالترین مکانیزمهای اقتصادی در روابط دوجانبه است و توافقات گستردهای در حوزههای بانکی، سرمایهگذاری، ترانزیت، انرژی، تجارت، گردشگری و گمرک را پیگیری میکند.
همکاری در حوزه انرژی
همچنین به گفته کارشناسان، در حوزه انرژی، روابط تهران – آنکارا ترکیبی از تعامل پایدار و فرصتهای جدید است و ایران منبع با ثبات تأمین گاز و انرژی ترکیه به شمار میرود. براین اساس، از نگاه ایران، ترکیه نه یک رقیب، بلکه شریک راهبردی در حوزه انرژی است که همکاری با آن میتواند امنیت انرژی منطقه و جایگاه هر دو کشور را تقویت کند.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران نیز در دیدار با همتای ترک خود در تهران گفت که ایران آماده تمدید قرارداد عرضه گاز به ترکیه است و خواهان گسترش همکاریهای دوجانبه در حوزه انرژی است. وی در کنفرانس خبری مشترک با هاکان فیندان، گفت: «ایران یک تامینکننده انرژی قابل اعتماد برای ترکیه است و ما آمادگی خود را برای تمدید قرارداد گاز و همچنین توسعه همکاری در بخش انرژی ابراز کردهایم.»
به گفته دیپلمات ارشد ایرانی، ایران و ترکیه از پتانسیل همکاری کامل به ویژه در حوزه تجارت و اقتصاد برخوردارند و دو کشور باید اقداماتی را برای پر کردن این شکاف و رفع موانع تجاری و سرمایهگذاری بین خود انجام دهند. قرارداد فعلی برای عرضه سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز ایران به ترکیه در نوامبر ۲۰۲۶ منقضی میشود و دو کشور در حال مذاکره برای قرارداد بعدی هستند.
منبع: الوقت
