کم‌تر عراقی‌ای پیدا می‌شود که هم از حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ و هم از گسترش نفوذ ایران در بغداد به اندازهٔ محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، استقبال کرده باشد.
هدف غیرممکن
به نوشته وال‌استریت ژورنال، او تنها ده سال داشت که پدرش به دلیل عضویت در یک حزب سیاسی نزدیک به ایران، توسط رژیم صدام حسین اعدام شد. سودانی همچنان از مداخله آمریکا که به سرنگونی صدام انجامید، تمجید می‌کند؛ در حالی که نخست‌وزیری‌اش را مدیون احزاب شیعهٔ نزدیک به ایران است که بر دموکراسی عراق تسلط دارند.
امروز، السودانی ۵۵ ساله برای دورهٔ دوم نخست‌وزیری در انتخابات ملی روز سه‌شنبه رقابت می‌کند. او تلاش‌هایش را برای بازیابی نوعی استقلال از واشنگتن و تهران، بدون قربانی‌کردن روابط بغداد با هیچ‌یک از این دو، برجسته می‌کند. بسیاری این هدف را غیرممکن می‌دانند و در عراقِ به شدت دوپاره، ممکن است این پیام نتواند رأی‌آور باشد.
سه دستاورد
در سه سالی که در قدرت بوده، السودانی سه دستاورد مهم سیاسی داشته است. او سال گذشته درباره خروج نهایی نیروهای رزمی آمریکا مذاکره کرد؛ عراق را از جنگ ایران و اسرائیل دور نگه داشت؛ و از قیمت‌های بالای نفت در ابتدای دوره‌اش برای تأمین مالی یک جهش ساخت‌وساز بهره برد که اشتغال را افزایش داد و چرخه ناآرامی‌های مدنی را مهار کرد.
السودانی در گفت‌وگویی با وال‌استریت ژورنال گفت: «اکنون امنیت، ثبات و همگرایی اجتماعی وجود دارد.» تغییری چشمگیر برای کشوری که دو دهه میدان منازعهٔ قدرت‌های خارجی و نیروهای متضاد داخلی بوده است.
آخرین متحد بزرگ
اکنون این پرسش مطرح است که آیا ایران، که از جنگ با اسرائیل آسیب دیده در حال از دست دادن نفوذ خود بر عراق، آخرین متحد بزرگش در منطقه است؟ و آیا دولت ترامپ که درگیر بحران‌های اوکراین، غزه و ونزوئلاست، هنوز توان حفظ نفوذ دیرینه‌اش بر عراق را دارد یا نه؟
السودانی می‌گوید: «ایران کشوری همسایه است که با آن روابط دوستانه داریم. اما قطعاً این دوستی به بهای تصمیمات ملی ما و منافع عراق و عراقی‌ها نخواهد بود.» او دربارهٔ آمریکا نیز گفت که می‌خواهد «ماهیت رابطه امنیتی نباشد، بلکه اقتصادی و تجاری باشد، به‌گونه‌ای که به سود هر دو کشور باشد.» او گفت: «ما خواهان رابطه‌ای مبتنی بر احترام متقابل، احترام به حاکمیت عراق و منافع مشترک هستیم.» تحلیلگران سیاسی می‌گویند السودانی راه دشواری در پیش دارد.
نزدیک‌ترین شریک امنیتی
واشنگتن همچنان نزدیک‌ترین شریک امنیتی بغداد و اصلی‌ترین تأمین‌کننده تسلیحات آن است. دولت ترامپ با احتمال اعمال تحریم‌های مالی در ارتباط با گروه‌های شبه‌نظامی همسو با ایران، اهرم فشار قابل‌توجهی بر عراق دارد. آمریکا پیش‌تر چندین مورد از این گروه‌ها را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داده است.
از سویی، ایران همچنان نیرویی قدرتمند در عراق است و نیروهای مورد حمایت تهران ستون فقرات نفوذ ایران در عراق را تشکیل می‌دهند و نیروی غالب سیاسی نیز نوری المالکی است؛ سیاستمداری نزدیک به ایران که در سال ۲۰۰۶ نخستین نخست‌وزیر منتخب عراق شد.
مقام‌های آمریکایی زمانی که السودانی در اکتبر ۲۰۲۲ از گمنامی به نخست‌وزیری رسید، اندکی خوش‌بین بودند. او در مصاحبه‌ای در ژانویه ۲۰۲۳ با وال‌استریت ژورنال هنگامی که گفت معتقد است نیروهای آمریکایی برای شکست داعش باید در کشور باقی بمانند، جنجالی به پا کرد. موضعی که با مواضع متحدان سیاسی نزدیک به ایران که او را به قدرت رسانده بودند، در تضاد بود.
جنجال خلع سلاح
ماه گذشته، مارکو روبیو وزیر خارجه آمریکا در تماسی تلفنی با السودانی، بار دیگر خواستار خلع سلاح شبه‌نظامیان عراق شد. السودانی در این مصاحبه گفت این گروه‌ها اکنون «یک نهاد امنیتی رسمی» هستند که تابع دستورات دولت‌اند. السودانی همچنین گفت: «این یک دستگاه امنیتی است که دستورات را اجرا می‌کند. و هیچ دخالتی در هیچ موضع‌گیری سیاسی ندارد.»
این گروه‌های شبه‌نظامی در جریان جنگ ۱۲ روزه ایران با اسرائیل عمدتاً در حاشیه ماندند. السودانی گفت: «ما کشور خود را از کشیده‌شدن به این جنگ محافظت کردیم. امروز عراق میدان درگیری نیست، بلکه مرکز گفت‌وگوست.»
اما تحلیلگران عراقی می‌گویند السودانی تا حد زیادی در مهار این گروه‌ها ناکام بوده است. حیدر الشاکری، پژوهشگر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقای چتم هاوس در لندن گفت: «این گروه‌های مسلح همچنان نفوذ سیاسی و اقتصادی دارند و دولت هنوز توان یا اراده کافی برای اجرای خلع سلاح گسترده را نشان نداده است.»
بداوی، تحلیلگر آریواس‌آی، گفت السودانی با حمایت ایران، شبه‌نظامیان را با دادن سهمی از قراردادهای دولتی قانع کرده که حملات به نیروهای آمریکا و دیگر نیروهای غربی را متوقف کنند: «السودانی دستاوردهای کوتاه‌مدتی داشت، اما به این گروه‌ها اجازه داد بیشتر در اقتصاد ریشه بدوانند.»
یکی از دستیاران السودانی گفت هیچ مدرکی برای چنین توافق‌هایی با شبه‌نظامیان وجود ندارد.
نقطه گسست
نقطهٔ گسست آشکار از ایران زمانی بود که السودانی برای شرکت در مراسم امضای آتش‌بس اخیر و توافق آزادی گروگان‌ها در غزه به شهر ساحلی شرم‌الشیخ مصر رفت؛ مراسمی که توسط ترامپ برگزار شد. این سفر با انتقاد مقتدی صدر، روحانی قدرتمند شیعه و ملی‌گرا روبه‌رو شد که السودانی را متهم کرد به اسرائیل مشروعیت می‌بخشد.
انتخابات سه‌شنبه، مسئلهٔ تعیین نخست‌وزیر آینده عراق را یک‌سره نمی‌کند. انتخابات که شامل ده‌ها حزب سیاسی است، موجی از مذاکرات پشت‌پرده بر سر این‌که چه کسی نخست‌وزیری را به دست آورد به راه می‌اندازد. طبق نظام تقسیم قدرت در عراق، نخست‌وزیری همیشه به یک سیاستمدار شیعه می‌رسد. در این گفت‌وگوهای پشت‌پرده، واشنگتن و تهران همیشه نقش دارند.
السودانی حزب سیاسی خود را راه‌اندازی کرده، اما با وضعیتی غیرمعمول روبه‌رو است. حزب او همچنان بخشی از ائتلاف بزرگ‌تر نوری المالکی است. تحلیلگران می‌گویند المالکی در تلاش است او را تضعیف کند.
تحلیلگران همچنین گفتند السودانی باید به اندازه کافی کرسی در پارلمان به دست آورد تا نشان دهد نمی‌توان به آسانی او را کنار گذاشت، کاری که بسیار دشوار است. به گفته السودانی: «این یک ائتلاف ملی بزرگ است. ما به‌واسطه دستاوردهایی که داشته‌ایم، فرصت بسیار خوبی داریم.»
منبع: اکوایران
