خداحافظ امیر دیپلماسی

امیرعبداللهیان و نگاه متفاوت او به دیپلماسی و سیاست خارجی، طرفداران و منتقدان خودش را داشت اما هردو طیف اذعان می‌کردند که منش وزیرامورخارجه ایران مبتنی بر اخلاق بوده است. به گفته کارشناسان، سیاست خارجی دولت سیزدهم ذیل گفتمان «انقلابی‌گرایی عملگرا» یا «چندجانبه‏‌گرایی عدالت‏‌محور» در نظر گرفته شد که عناصر اصلی آن را خنثی‏‌سازی و لغو تحریم، متوازن‏‌سازی روابط خارجی اقتصادی و سیاسی با اتکا به استراتژی نگاه به شرق و تعامل همسایگی بود. در عین حال مهم‌ترین خط سیاست خارجی دولت سیزدهم بر استراتژی « مقاومت» در منطقه متمرکز شد.
دیپلماتی از بدنه دستگاه دیپلماسی
امیرعبداللهیان دیپلماتی از بدنه وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی بود. او در دهه هفتاد شمسی وارد دانشکده وزارت امورخاجه شد. عبداللهیان در همان دانشکده به تحصیل در رشته علوم سیاسی و روابط دیپلماتیک مشغول شد و پس از فارغ‌التحصیلی به عنوان یکی از دیپلمات‌های این مجموعه به وزارت امور خارجه اضافه شد.
وزیر امورخارجه دولت سیزدهم، عهده‌دار مسئولیت‌های بسیاری در وزارت خارجه و همچنین سفارت‌خانه‌های ایران در کشورهای مختلف به ویژه در منطقه خاورمیانه در طول دهه‌های اخیر بود. نخستین مسئولیت خارجی عبداللهیان به گواه سامانه اینترنتی وزارت امور خارجه به سال 1376 برمی‌گردد؛ زمانی که او به عنوان کارشناس راهی سفارت جمهوری اسلامی ایران در بغداد شد. در سال 1381 به تهران برگشت و در گروه خلیج فارس در معاونت عربی و خاورمیانه وزارت خارجه به فعالیت پرداخت. امیرعبداللهیان در آن‌ سال‌ها در سمت‌هایی چون معاون مدیرکل خلیج فارس، رئیس ستاد ویژه عراق و همچنین معاون نماینده ویژه وزیر خارجه در امور عراق حضور داشت.
حسین امیرعبداللهیان در سال 1386 و زمان ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد به عنوان سفیر ایران به منامه، پایتخت بحرین، رفت. او پس از سه سال و در سال 1389 به تهران بازگشت.او پس از بازگشت به کشور ابتدا به عنوان مدیرکل خلیج فارس و خاورمیانه وزارت خارجه منصوب شد. سال بعد به عنوان معاون عربی و آفریقایی وزارت امور خارجه ایران منصوب شد.
وزیرامورخارجه فقید جمهوری اسلامی  درباره برکناری منوچهر متکی، وزیر امور خارجه دولت محمود احمدی نژاد در سال 89 نیز در کتاب خاطراتش می‌نویسد: «آقای متکی در زمانی نامناسب و در اثنای مذاکره رسمی با مقامات عالی رتبه کشور سنگال و در حالی که خارج از کشور حضور داشت از سوی آقای احمدی نژاد کنار گذاشته شد و آقای صالحی هدایت دستگاه دیپلماسی را بر عهده گرفت. در همان چند هفته اول که آقای صالحی وزیر خارجه شد وقایع و جریانات بی‌سابقه‌ای که به بیداری اسلامی شهرت یافت در کشورهای تونس و مصر آغاز شد و به سرعت جایگاه نخست را در تمام رسانه‌های دنیا به خود اختصاص دادند».
با روی کار آمدن دولت حسن روحانی، و انتصاب محمدجواد ظریف به عنوان رئیس دستگاه دیپلماسی ایران، حسین امیرعبداللهیان در سمت معاونت عربی و آفریقایی وزارت خارجه ابقا کند. تصمیمی که در آن زمان از سوی برخی تحت عنوان سهم سلیمانی در وزارت خارجه تفسیر شد. در خرداد سال 1395 امیرعبداللهیان از سمت خود برکنار شد و در مرداد 1395 با دریافت حکمی از سوی علی لاریجانی، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، به عنوان دستیار ویژه او و مدیرکل بین‌الملل مجلس شورای اسلامی شروع به کار کرد. با شروع یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی و حضور محمدباقر قالیباف در رأس بهارستان، امیرعبداللهیان در حکمی جدید در مرداد 1399 به عنوان مشاور رئیس مجلس به کار خود ادامه داد. امیرعبداللهیان در سال 1400 در مقام وزیرامورخارجه به باغ ملی بازگشت.
توسعه روابط با همسایگان با نگاه به شرق
امیرعبداللهیان تا حدود زیادی معتقد به شرق گرایی برای تقابل با غرب بود. ایران سرانجام در بیست‌ و یکمین اجلاسیه سران در سال 1401، با عضویت کامل ایران موافقت شد. ایران هم‌چنین در این مدت، به عضویت بریکس درآمد. عضویت ایران در بریکس گروه کشورهای (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) رسما از زمستان 1402 آغاز شد. برخی از منتقدان امیرعبداللهیان می‌گفتند که نگاه صرف به قدرت‌های شرقی با راهبرد کلان جمهوری اسلامی در عدم وابستگی به قدرت‌های بزرگ در تناقض است.
هم‌چنین ایران موفق شد روابط دیپلماتیک خود را با تعدادی از همسایگان عرب و کشورهای آفریقایی از جمله عربستان سعودی، کویت، مصر، لیبی، سودان، جیبوتی، مالدیو از سر بگیرد که در سطح منطقه و بین‌الملل خبرساز شد.ایران و عربستان پس از 7سال قطع رابطه پای میز دوستی نشستند ؛اتفاقی که چندماه بعد منجر به بازگشایی سفارتخانه‌ها شد.
ایران و عربستان سعودی به عنوان دو بازیگر اصلی و موثر منطقه‌ای، نقش اثرگذاری در مناسبات و تحولات ژئوپلیتیکی منطقه خلیج فارس دارند. در یک دهه گذشته و به واسطه بسیاری از تحولات سیاسی روابط این دو بازیگر با چالش­‌های جدی رو به رو شد و تنش­‌های بین آنها نقش مخربی در منطقه داشت. با عملیاتی شدن این تعامل و روابط، منطقه ژئوپلیتیکی خلیج فارس و شرایط آینده منطقه به لحاظ بسترهای اقتصادی، امنیتی و نظامی بهبود یافتند.
فریز پرونده برجام
با وجود اینکه دولت سیزدهم گام‌هایی را به سمت احیای برجام برداشت، اما اختلافات میان ایران و کشورهای عضو برجام و نیز با آمریکا بر سر جزئیات، فرصت بازگشت کامل به این توافق را تا کنون ایجاد نکرده است اما دولت و دستگاه سیاست خارجی در راستای خنثی‏‌سازی و لغو تحریم‌ها که همواره بر آن تاکید داشته است، مذاکرات و اقداماتی را به انجام رساند. یکی از این اقدامات که با همراهی کامل وزارت خارجه ایران انجام شد، تولید و فروش نفت خام ایران در بالاترین میزان خود بعد از سال 1397 بود. هم‌اکنون تولید نفت ایران  3.4 میلیون بشکه در روز است.
پرونده برجام ظرف 8 ماه گذشته هم تا حد زیادی تحت الشعاع سیلی هفتم اکتبر به رژیم صهیونیستی قرار گرفت. ایران و آمریکا ظرف این مدت گفت وگوهای غیر مستقیم در عمان داشتند. اخیرا گفته شده بود که طرفین به دنبال مدیریت بحران در خاورمیانه و غرب آسیا بودند. برخی از منتقدان معتقد بودند که دستگاه دیپلماسی اقدام جدی برای احیای برجام اجرا نکرده است.
فرمانده جنگ دیپلماتیک با اسرائیل
امیرعبداللهیان در هشت ماه گذشته یکی از پرکارترین وزیران خارجه منطقه و دنیا بود که برای توقف جنگ در غزه و اجرای آتش بس به رایزنی و گفت‌وگو با همتایان خود پرداخت. وی دوران سختی را در این مدت داشت به ویژه در رابطه با حمله رژیم اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق و عملیات وعده صادق.
پیگیری‌های وزیرامورخارجه ایران منجر به تشکیل یک نشست سران سازمان همکاری‌های اسلامی و 2 نشست اضطراری وزرای خارجه سازمان همکاری‌های اسلامی شد. او در مجمع عمومی سازمان ملل هم در چند نوبت رو در روی نماینده اسرائیل ایستاد. امیرعبداللهیان گفته بود که ما در جنگ تمام عیار دیپلماسی علیه رژیم صهیونیستی به پیروزی دست خواهیم یافت. نکته بارز کارنامه وزیرامورخارجه فقید جمهوری اسلامی افزایش هماهنگی و همکاری‌های میدان و دیپلماسی بود که در عملیات وعده صادق به اوج خود رسید./ مردم سالاری