الوقت- در یک دهه اخیر، زمانی که دولت‌های آمریکا به شدت در رویکرد خود برای خروج استراتژیک از خاورمیانه حرکت می‌کردند و به سمت شرق آسیا متمرکز بودند تا استراتژی مهار چین را اجرایی کنند، روسیه تلاش‌های به انجام رسانده سطح روابط خود با تعدادی از کشورهای عربی را با تکیه بر بخش‌های انرژی، امنیت، غذا و تجارت اسلحه دوچندان کند. یکی از پلتفرم‌های همکاری روسی-عربی مجمع همکاری بین دو طرف است که هر چند سال یکبار نشستهایی را برای تقویت مناسبات بین اعضا برگزار می‌کند.د
لذا در ادامه این سلسله نشست‌ها، ششمین مجمع همکاری‌های عربی و روسیه روز چهارشنبه (29 آذر) در مراکش با حضور وزرای خارجه روسیه و کشورهای عربی برگزار شد. شرکت کنندگان در این مجمع، راه‌های تقویت همکاری بین کشورهای عربی و روسیه را در زمینه‌های مختلف بررسی کردند. آنها سطح استثنایی روابط اعراب و روسیه را خوب ارزیابی کرده و در عین حال بر اهمیت ادامه هماهنگی با هدف پیشبرد روابط دوجانبه و همچنین ارتقای رشد و شکوفایی تاکید کردند.
به گفته خبرگزاری رسمی مراکش، در این نشست در مورد مسائل همکاری بین روسیه و جهان عرب، مطابق با رویه‌های جاری بحث شد. وزیر مشاور دولت امارات در بیانیه‌ای اعلام کرد که دستاوردهای قابل توجهی در بخش‌های مختلف در نتیجه هماهنگی و همکاری عربی و روسیه حاصل شده و این نشست فرصت‌های ممکن برای تقویت و توسعه روابط مشارکتی را برجسته کرد.
همانطور که انتظار می‌رفت تحولات غزه هم یکی از موضوعات مورد بحث در این نشست بود و روسیه و اتحادیه عرب ابراز امیدواری کردند که قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل برای برقراری آتش‌بس در غزه صادر شود و از آمریکا خواستند دیگر مانعی برای آن ایجاد نکند.
این نشست منطقه‌ای بر اساس یادداشت تفاهمی که اتحادیه کشورهای عربی و روسیه در سال 2009 به امضا رساندند، برگزار می‌شود.
مجمع همکاری‌های عربی و روسیه که 12 سال پیش راه‌اندازی شد، علاوه بر میزبانی نشست‌ها و سمینارهای تجاری، از جمله امضای توافق‌نامه‌های دوجانبه، درباره همکاری‌های کشورهای عربی و روسیه بحث می‌کند.
در چند سال گذشته، اهمیت این مجمع به عنوان بستری برای تبادل نظر و هماهنگی مواضع در مورد مسائل مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی افزایش یافته است، زیرا منافع و اولویت‌هایی را که طرف‌های عربی و روسی را در عرصه‌های سیاسی متعهد می‌سازد از جمله اقتصاد و تجارت در نظر می‌گیرد.
تلاش روسیه برای تقویت روابط خود با کشورهای عربی به ویژه شیوخ حاشیه خلیج فارس در دو سال گذشته متأثر از تغییر و تحولات ژئوپلتیکی جهان است و روسها سعی دارند اعراب را در نظم نوین جهانی چند قطبی که مسکو و پکن به دنبال تاسیس آن هستند، با سیاستهای خود همسو کنند.
کشورهای عربی خلیج فارس همواره در جبهه غرب بوده و سیاستهای خود را با کاخ سفید تنظیم می‌کردند و در جهان کنونی که مسکو و واشینگتن دنبال یارگیری‌های منطقه‌ای هستند، روسها تحرکات دیپلماتیک خود را افزایش داده‌اند.
رهبران کرملین درصدند با ایجاد شکاف بین این کشورها با واشینگتن، وزن سیاسی خود در نظام بین‌الملل را بالا ببرند. نشست روسیه با اعضای شورای همکاری خلیج فارس در تیرماه گذشته و اکنون نشست با کشورهای عربی، هشداری برای آمریکا است که مسکو با قدرت در منطقه تحت نفوذ واشینگتن وارد شده است.
روسیه از زمان شروع جنگ اوکراین در فوریه 2022، روابط خود با شیوخ خلیج فارس را تقویت کرده و در بحث تولیدات نفتی در چارچوب اوپک پلاس، اعراب بیشتر با سیاستهای مسکو همسو بوده‌اند. به عنوان نشانه‌ای از اهمیت روابط این کشورها با مسکو، عربستان سعودی و امارات سال گذشته به درخواست دولت آمریکا برای پمپاژ بیشتر نفت برای کنترل قیمت‌ها در بازارهای جهانی، پاسخ منفی دادند که خشم مقامات کاخ سفید را در پی داشت و شکاف بین ریاض و واشینگتن را تشدید کرد.
از سوی دیگر، کشورهای عربی با وجود فشارهای آمریکا، با تحریمهای غرب علیه روسیه تبعیت نکردند و در این مدت روابط روسیه و امارات شاهد توسعه قابل توجهی بوده است که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در سفر اخیر خود به ابوظبی آنرا بی‌سابقه توصیف کرد. حتی روزنامه «وال استریت ژورنال» چندی پیش گزارش داد که امارات در بحبحوحه جنگ اوکراین، روابط خود با مسکو را به طور قابل توجهی افزایش داده و دستاوردهای زیادی در این زمینه کسب کرده است. بنابراین، روسیه سعی دارد با افزایش مناسبات خود با کشورهای عربی، بتواند تحریمهای غرب را دور زده و موضع خود را در برابر واشینگتن تقویت کند.
از سوی دیگر، در زمانی که برخی کشورهای عربی مخالفت خود را از حمایت گسترده غرب از رژیم صهیونیستی در غزه ابراز کرده‌اند، فرصت خوبی برای روسیه فراهم شده تا شکاف بیشتری در روابط کشورهای عربی با آمریکا و اروپا ایجاد کند و با حمایت از فلسطینیان در برابر جنایات تل‌آویو، وجهه خود را در بین کشورهای عربی را ارتقا دهد.
توهم ضد ایرانی در نشست روسی-عربی
اگرچه نشست مراکش بیشتر بر روی توسعه روابط روسی- عربی متمرکز بود اما مثل همیشه توهمات برخی کشورها درباره تمامیت ارضی ایران در بیانیه پایانی انعکاس یافت. این نشست با بیانیه مشترکی که شامل اشاره به جزایر سه گانه با استناد به بیانیه مشترک کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و روسیه که در جولای ۲۰۲۳ منتشر شد، به پایان رسید. این بیانیه از راه‌حل‌ها و ابتکارات به اصطلاح صلح‌آمیز با هدف حل آنچه مناقشه دوجانبه عنوان شده حمایت کرده است.
ادعایی که با واکنش تند ایران همراه شد و ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه مطالب مندرج در این بیانیه در خصوص جزایر سه‌گانه ایرانی را بی‌اساس و مردود دانست و آنرا محکوم کرد. کنعانی تاکید کرد:«جزایر ایرانی «ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک» واقع در آب‌های نیلگون خلیج فارس، تعلق ابدی به ایران داشته و جزء جدایی‌ناپذیر سرزمینی ایران است».
امارات متحده عربی در سالهای اخیر همواره سعی کرده تا در نشستهای دو یا چندجانبه منطقه ای و بین المللی بحث جزایر سه گانه را پیش کشیده و ادعای نامشروع مالکیت بر این جزایر را تبدیل مساله‌ای حقوقی کند. در این میان اما اینکه چرا روسیه با وجود روابط بسیار نزدیک با ایران حتی به صورت نمادین با مدعای پوچ امارات همصدا شده است جای تعجب دارد.
روسیه در نشست روسی و شورای همکاری خلیج فارس در تیرماه گذشته هم در بیانیه پایانی آن همسو با نمایندگان عرب خواستار حل اختلافات بر سر جزایر سه گانه بر اساس قوانین بین‌المللی شده بود که با واکنش تند جمهوری اسلامی مواجه شد اما با این حال تکرار این مواضع ضد ایرانی در کمتر از شش ماه برخلاف اصول روابط دوجانبه و معاهده استراتژیک بین تهران و مسکو است که روسها این روزها در پی امضای آن هستند.
مواضع روسیه درحالی است که ایران در جنگ اوکراین از سوی غربیها متهم به همکاری نظامی و تسلیحاتی با مسکو شده و مواضع اصولی درباره لزوم توجه به منافع امنیتی مسکو در تهدید گسترش ناتو به سمت شرق اتخاذ کرده است ولی کشوری مانند امارات نه تنها در این زمینه اعلام بیطرفی نکرده بلکه در مواقعی برای جلب نظر غربیها، کمکهایی را هم به کی‌یف انجام داده است که به گفته برخی صاحبنظران، مقامات کرملین باید در سیاستهای منطقه‌ای خود باید به این موضوعات مناقشه برانگیز توجه بیشتری داشته باشند.
حسن هانی زاده، کارشناس مسائل غرب آسیا در گقتگو با الوقت؛ درباره رویکرد غیردوستانه روسیه علیه جمهوری اسلامی در نشست مراکش گفت:«اقدام اخیر روسیه و حمایت از مواضع کشورهای عضو همکاری خلیج فارس در خصوص جزایر سه گانه نشان می‌دهد که نوعی سردرگمی در سیاست منطقه‌ای مسکو وجود دارد. با توجه به اینکه اعضای شورای همکاری تابع سیاستهای آمریکا هستند اما در سالهای اخیر این کشورها از روسیه به عنوان برگ برنده در تقابل با ایران استفاده کرده‌اند. روسیه هم بدون توجه به منافع استراتژیک خود با جمهوری اسلامی مسیر اشتباهی را در همراهی با اعراب خلیج فارس در پیش گرفته است و این مسئله در آینده سبب می‌شود تا منافع ملی روسیه تحت تاثیر این فضاسازی‌ها قرار گیرد».
هانی زاده با بیان اینکه ایران یکی از هم‌پیمانان روسیه در برابر هژمونی غرب است، تاکید کرد:«کشورهای عربی خلیج فارس هیچگاه نمی‌توانند شریک مورد اعتمادی برای روسها باشند. لذا، سیاست خارجی روسیه متوازن نیست و دربرگیرنده برخی از منافع زودگذر و منطقه‌ای است و این کشور همواره به شراکت با ایران بیش از کشورهای حوزه خلیج فارس در حوزه‌های امنیتی، اقتصادی و سیاسی پایبند بوده و از اینرو همراهی مسکو با اعراب به منافع روسیه آسیب خواهد رساند. ضمن اینکه، جزایر سه گانه بخشی از حاکمیت ملی ایران هستند و ادعای امارات و دیگر اعراب منطقه یک ادعای واهی و تحت تاثیر فشارهای آمریکا و رژیم صهیونیستی است که هر از گاهی مطرح می‌شود و این ترجیع بند تکراری در مورد جزایر به لحاظ قوانین بین‌المللی برای ایران کوچکترین ارزشی ندارد».
هانی زاده در ادامه با اشاره به اینکه روسیه و اعراب به صورت تاکتیکی با همدیگر بازی می‌کنند، خاطرنشان کرد:«روسیه اعتماد چندانی به اعراب ندارد اما گاهی سعی دارد با موضع گیری‌هایی که متناسب با سیاست عربها است آنها را به سمت خود جذب کند اما با این حال این کشورها هیچگاه از مدار آمریکا و رژیم صهیونیستی خارج نخواهند شد. مواضع روسیه نزدیک به ایران است و به عنوان کشوری که دهها سال با جمهوری اسلامی روابط دوستانه دارد تحت تاثیر این فضاسازی‌ها قرار نخواهد گرفت. بنابراین، باید در انتظار حرکت بعدی روسها باشیم که بتواند مواضع خود را نسبت به ایران اصلاح کند».
