۱۹ سپتامبر، آذربایجان منطقه قره باغ کوهستانی را پس گرفت. ارمنستان به دلیل فقدان توانایی و عدم تمایل به درگیر شدن در جنگ که قطعا شکست می خورد، تصمیم گرفت که پاسخ نظامی ندهد. پس از محاصره چند ماهه قره باغ توسط آذربایجان، حدود صدهزار نفر از ساکنان این منطقه به ارمنستان گریختند.در صورتی که آذربایجان تصمیم ببخواهد ایروان را تحت فشار بیشتری قرار دهد، ممکن است چالش های دیگری برای امنیت ارمنستان به وجود آید.به باور ناظران، اتحادیه اروپا باید برای جلوگیری از تشدید تنش، تعامل دیپلماتیک خود را افزایش داده و در عین حال برای تقویت انعطاف‌پذیری اجتماعی و قابلیت‌های دفاعی ارمنستان فعالانه تر عمل کند.
بی اعتمادی ایروان به مسکو
شواهد نشان می دهد، ارامنه، روسیه را بیشتر از دولت خود برای اتفاقی که افتاده مقصر می دانند. بی دلیل نیست که روابط ارمنستان و روسیه از جنگ ۲۰۲۰ و برقراری آتش بس با میانجیگری مسکو تیره شد. عملکرد ضعیف گروه “صلح بان” روس مستقر در قره باغ کوهستانی، همزمان با بی میلی مسکو جهت حمایت از ایروان، و در نهایت عدم واکنش روسیه به حمله آذربایجان ایروان را در باب حسن نیت مسکو درگیر تردیدهایی جدی کرد.نگرانی های امنیتی هنوز به پایان نرسیده است.به ادعای ناظران، کنترل دوباره آذربایجان بر قره باغ کوهستانی، موجب شده تا مناقشه درباب این منطقه استراتژیک به درگیری بین دولتی بر سر تعیین حدود خارجی مرز بین المللی تبدیل شود.
به نوشته شورای روابط خارجی اروپا موضع گیری لفظی آذربایجان در مورد جنوب ارمنستان (منطقه ای که از آن تحت عنوان عنوان “آذربایجان غربی” یاد می شود) به نگرانی ایروان در باب ادعاهای احتمالی غیرقانونی بر سر خاک ارمنستان دامن زده است.از همین رو موضوع تحدید حدود مرزها در مذاکرات صلح جاری بین دو کشور مورد توجه قرار گرفته است. اما، الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان، مرتباً سیگنال هایی مبنی بر عدم تمایل خود به توافق بر سر هر چیزی در قالب مذاکره تحت رهبری غرب ارسال کرده و در عوض خواهان حل و فصلی چالش با مشارکت «بازیگران منطقه ای» یعنی روسیه و ترکیه است.
سناریوی هولناک ترکیه برای ارمنستان
گروهی از تحلیلگران مدعی اند که ترکیه، آذربایجان و روسیه در چنین سناریویی می‌توانند در چارچوبی دور از اتحادیه اروپا و ایالات متحده، متحد شوند تا نیکول پاشینیان را به پذیرش امتیازاتی چون تعریف «کریدور» زمینی وادارند. در صورت وقوع چنین سناریوییف پاشینیان در موضع ضعف قرار گرفته، ثبات داخلی ارمنستان به خطر افتاده و کشور در برابر مداخلات خارجی آسیب‌پذیرتر می شود. حتی بدون این فرمت مذاکره، ارمنستان با چنین تهدیداتی مواجه است. اندکی پس از بازپس گیری قره باغ توسط آذربایجان، پاشینیان روسیه را به تلاش برای تغییرساختار دموکرات حاکم بر این کشور متهم کرد.
با این حال، مواضع نظامی آذربایجان در مرز ارمنستان و عدم توازن قدرت بین دو کشور، نگرانی دولت ارمنستان را از هرگونه حمله احتمالی افزایش داده است. طبیعتا تکرار سناریوی قره باغ از منطقه سیونیک می تواند پیامدهای چشمگیر هولناکی را برای ارمنستان به همراه داشته باشند، به ویژه به این دلیل که دموکراسی شکننده حاکم بر این بازیگر به واسطه نارضایتی داخلی و همچنین فشار روسیه به خطر خواهد افتاد. ناظران می گویند، برای اتحادیه اروپا که به بهانه میانجیگری میان ارمنستان و آذربایجان به منابع و سرمایه سیاسی اش متوسل شده، فرصت دادن به بازیگران منطقه ای به معنای تکرار تراژدی اوکراین از دست دادن اعتبار است.
اتحادیه اروپا بر سر دوراهی
علاوه بر این، ایجاد کریدور زمینی از طریق منطقه سیونیک، خواه با توسل به اهرم نظامی و تحت کنترل کامل آذربایجان و خواه با تکیه بر مذاکره، خطرات قابل توجهی برای اروپا به همراه دارد. تعریف چنین کریدوری به معنای واگذاری قدرت عملی به ترکیه و آذربایجان است و به روسیه فرصت می دهد تا بر کریدور اتصال دریای سیاه به دریای خزر، یکی از مسیرهای کلیدی اروپا به آسیای مرکزی و چین مسلط تر شود.
در همین راستا، اتحادیه اروپا قادر است با توسل به اهرم های مختلف مانع از وقوع چنین سناریویی شود، این نهاد منطقه ای می تواند، تعامل سیاسی با ایروان در سطوح بالا را افزایش داده، نیروهای مسلح ارمنستان را با سلاح های خود تجهیز کرده و به موازات آن، با لحاظ کردن این واقعیت که قره باغ دیگر بخشی از ارمنستان نیست، فعالیت های میانجی گرایانه اش را افزایش دهد. میانجیگری باید با هدف تحقق توافق در مورد تحدید حدود مرزها – از جمله مرز بین ارمنستان و ترکیه – به گونه ای باشد که امنیت همه طرفین تامین شود.اتحادیه اروپا نمی‌تواند روسیه، ترکیه و آذربایجان را وادار به خروج از منطقه کرده یا جایگزین شان شود. اما قادر است جهت ایجاد توازن در منافع خود از ارمنستان حمایت کرده و به وابستگی نامتعادل ارمنستان به یک قدرت منطقه ای پایان دهد.
*اقتصاد نیوز
