کریدور زنگزور به نفع و به ضرر چه کسی تمام می‌شود؟!

به‌گزارش مرکز مطالعات سورین، وبگاه ترکیش مینت در مطلب تازه خود به‌قلم « فاتح یورتسور» نوشت: جنگ دوم قره‌باغ بین آذربایجان و ارمنستان ۴۴ روز به طول انجامید و در تاریخ ۹ نوامبر سال ۲۰۲۰ با توافقنامه‌ای با میانجیگری روسیه امضا شد و این درگیری پایان یافت؛

بند ۹ این توافق بر رفع انسداد تمامی ارتباطات اقتصادی و حمل‌ونقل منطقه‌ای تمرکز دارد، این قانون تصریح می‌کند که جمهوری ارمنستان مسئولیت تضمین امنیت خطوط حمل‌ونقل بین مناطق غربی آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را بر عهده دارد و تردد شهروندان، وسایل نقلیه و جابه‌جایی بار را در هر دو جهت تسهیل می‌کند و سرویس گارد مرزی امنیت فدرال روسیه (FSB) بر کنترل ارتباطات حمل‌ونقل نظارت خواهد کرد.

کریدور زنگزور به‌عنوان یک مسیر حمل‌ونقل پیشنهادی، با هدف اتصال آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان، با بخشی از این کریدور برای عبور از خاک ارمنستان برنامه‌ریزی شده است؛

برای آذربایجان، ایجاد کریدور زنگزور پیامدهای ژئوپلیتیکی قابل‌توجهی دارد، زیرا ارتباط مستقیمی برای آذربایجان، جمهوری خودمختار نخجوان و ترکیه فارغ از ایران فراهم می‌کند.

دولت «رجب طیب اردوغان» -رئیس‌جمهور ترکیه- به‌رغم اینکه ترکیه طرف توافق آتش‌بس نیست و در مذاکرات دخالتی ندارد، اهمیت زیادی به کریدور زنگزور می‌دهد. در حال حاضر آذربایجان و نخجوان تنها از طریق مرز ایران و ارمنستان به یکدیگر متصل هستند و فرصت‌های انرژی و ترانزیت آذربایجان به نفع گرجستان و ایران، تمام می‌شود.

گشایش این کریدور، «موقعیت ممتاز» ایران را در روابط آذربایجان و ارمنستان تضعیف می‌کند، اتکای آذربایجان به ایران برای رسیدن به نخجوان را کاهش می‌دهد و روابط اقتصادی، سیاسی و دیگر روابط ایران با آذربایجان را تضعیف می‌کند.

در حال حاضر هیچ مسیر زمینی مستقیمی بین نخجوان و آذربایجان وجود ندارد؛ بنابراین ارتباط آن‌ها همواره بر ترانزیت از طریق ایران متکی بوده است.

همین امر در مورد کامیون‌هایی که از ترکیه حرکت می‌کنند و از طریق مسیرهای زمینی به سمت آسیای میانه حرکت می‌کنند صادق است.

ایجاد کریدور زنگزور این موقعیت ممتاز را مختل می‌کند و درآمدهای قابل‌توجهی از تجارت ترانزیتی ایران و مهم‌تر از آن، اهمیت استراتژیک آن را کاهش می‌دهد.

کریدور زنگزور به ارمنستان فرصتی برای رهایی از محاصره ژئوپلیتیکی او می‌دهد، ارمنستان می‌تواند با بهبود روابط خود با ترکیه و آذربایجان از روند نوظهور قفقاز بهره‌مند شود.

ارمنستان با رهایی از این محاصره می‌تواند به رفاه اقتصادی، ثروت و امنیت نسبی دست یابد و دموکراسی پیشرفته و روابط خوبی با غرب توسعه دهد.

کریدور زنگزور همچنین به ارمنستان اجازه می‌دهد تا روابط خود با ایران را متعادل کند و رهبری ارمنستان آگاه است که روابط ارمنستان با ایران به وجهه این کشور در میان کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا آسیب رسانده است.

یکی از اهداف «نیکول پاشینیان» -نخست‌وزیر ارمنستان- در سیاست خارجه، این است که روابط ارمنستان با ایران را به‌گونه‌ای بازطراحی کند که به روابط آن با غرب آسیب نرساند و کریدور زنگزور این فرصت را به ارمنستان می‌دهد.

کریدور زنگزور بدون شک ابعاد، ماهیت و کیفیت روابط ترکیه و آذربایجان را تغییر خواهد داد و سیاست قفقاز ترکیه را متحول خواهد کرد، همکاری آذربایجان و ترکیه در زمینه‌های اقتصادی، نظامی، سیاسی، انرژی و حمل‌ونقل در قفقاز نیز افزایش یافته و متنوع خواهد شد.

این مسیر ترانزیتی در کریدور زنگزور همچنین جایگزین جدیدی برای کامیون‌های ترکیه که از طریق ایران به سمت آسیای میانه حرکت می‌کنند، خواهد بود.

اگرچه ارزیابی اقتصادی این جایگزین، هنوز به‌طور کامل انجام نشده است، اما وابستگی ترکیه به ایران را کاهش می‌دهد و اهمیت ایران را در حمل‌ونقل آنکارا به باکو کاهش می‌دهد.

این کریدور منجر به افزایش سرمایه‌گذاری ترکیه در نخجوان می‌شود و مرحله جدیدی را در روابط ترکیه و نخجوان باز می‌کند.

برای روسیه، فعال کردن هر کریدور حمل‌ونقلی در قفقاز جنوبی که امکان ادغام منطقه‌ای را فراهم می‌کند و به کاهش پیامدهای اقتصادی تحریم‌های اعمال‌شده بر آن به دلیل تهاجم به اوکراین کمک می‌کند، ضروری است؛

در نتیجه، عملیاتی شدن کریدور زنگزور که دسترسی روسیه به ارمنستان از طریق آذربایجان را فراهم می‌کند، اهمیت زیادی دارد.

با توجه به اینکه سرویس گارد مرزی روسیه، کنترل این کریدور را در دست خواهد داشت، روسیه قدرت و نفوذ قابل‌‌توجهی بر این عملیات خواهد داشت.

ایران در واقع بر علیه کریدور زنگزور موضع می‌گیرد، ایران در نمایش‌های قدرت نظامی خود، رزمایش‌های گسترده‌ای را موسوم به «ایران مقتدر» در امتداد مرز خود با نخجوان انجام داد.

این رزمایش‌ها در اکتبر سال ۲۰۲۲، به‌عنوان هشداری برای بازدارندگی آذربایجان و نشان دادن مخالفت ایران با ایجاد کریدور زنگزور برگزار شد.

با ادامه تشدید تنش‌ها بین جمهوری آذربایجان و ایران، نیروهای مسلح آذربایجان تمرینات نظامی مشترکی را با ترکیه در امتداد مرز با ایران انجام دادند و پیامی روشن مبنی بر حمایت ترک‌ها از یکدیگر و جدیت آنان بر عملیات کریدور زنگزور، به تهران ارسال کردند.

رقابت ژئوپلیتیکی پیرامون کریدور زنگزور این پتانسیل را دارد که به تنش‌های نظامی ناخواسته بین ترکیه، آذربایجان و ایران تبدیل شود.

اهمیت استراتژیک کریدور و منافع متضاد این کشورها، رقابت‌های ژئوپلیتیکی را تشدید می‌کند، تلاش آذربایجان برای ایجاد این کریدور به‌عنوان یک مسیر تجاری حیاتی و مشارکت رو به رشد آن با ترکیه، روابط این کشور را با ایران تیره کرده است.

برای همه طرف‌های درگیر، پیگیری راه‌حل‌های دیپلماتیک و مشارکت در گفت‌وگوی سازنده برای تنش‌زدایی و یافتن راه‌حل‌های سودمند دوجانبه، ضروری است و ناکامی در انجام این کار می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای ثبات منطقه‌ای و چشم‌انداز ژئوپلیتیک گسترده‌تر در قفقاز جنوبی داشته باشد.