الوقت- در سال‌های اخیر رقابت میان کشورهای منطقه غرب آسیا برای نقش‌آفرینی پررنگ‌تر در کریدورهای تجارت و انرژی شرق به غرب به طور روزافزونی افزایش یافته است.
در این حوزه یکی از کشورهایی که با ابتکاری جدید به دنبال پیدا کردن جای پایی برای خود در بازار پررقابت منطقه‌ای می‌گردد کشور عراق است که با طرح موسوم به «کریدور الجافه» که بخشی از پروژه بزرگتر «طریق التنمیه» (جاده توسعه) می‌باشد وارد گود بخت آزمایی شده تا شاید بتواند سهمی از منافع تزانزیت بین المللی کالا برای خود دست و پا کند.
طرح ساخت «مسیر توسعه» برای اولین بار در سفر محمد شیاع السودانی نخست وزیر عراق به ترکیه در ماه مارس گذشته، رسانه‌ای شد. با این پروژه در واقع عراق در آرزوی تبدیل شدن به مرکز حمل‌ونقل بین آسیا و اروپا از طریق توسعه بندر فاو است. فاو در شهر بصره در جنوب عراق و از بندر اصلی این کشور در خلیج فارس است.
السودانی پیش از سفر خود به ترکیه در مقاله ای گفت: «پروژه بندر بزرگ فاو شامل کریدور الجافه است که توسط یک بزرگراه و یک راه آهن از دیوانیه، نجف، کربلا، بغداد و موصل عبور می کند و تا مرز ترکیه و سپس بندر مرسین امتداد می یابد.
در 27 ژانویه 2023 نیز خبرگزاری رسمی عراق به نقل از یونس خالد الکعبی، مدیر شرکت راه آهن عمومی وزارت حمل و نقل این کشور، تأیید کرد که پروژه کریدور الجافه بسیار حیاتی و از اهمیت ویژه ای برخوردار است، و از جمله پروژه های راهبردی دولت است.
این پروژه بندری توسط شرکت “دوو” کره جنوبی در حال ساخت است. مساحت پروژه بیش از 20 مایل مربع در نظر گرفته شده و شامل مناطق صنعتی، پروژه‌های مسکن و جاذبه‌های گردشگری است و تاکنون بیش از 4.83 میلیارد دلار هزینه داشته است. قرار است که این پروژه تا سال 2025 به بهره‌برداری برسد.
ابهام در اتصال به ابریشم جدید
این طرح بزرگ ملی که دولت السودانی به شدن به دنبال اجرایی کردن آن است با حواشی زیادی مواجه بوده که شاید مهمترین آنها ابهامی است که برخی از سیاسیون و نمایندگان مجلس در مورد تردید در اظهارات مقامات دولتی از تأثیرات ژئواکونویکی کریدور الجافه مطرح می‌کنند.
ماجرا از این قرار است که در روند پررقابت طرح‌های ترانزیتی کشورهای منطقه برای ربودن گوی سبقت از سایرین در مشارکت با ابرپروژه کمربند- جاده چین، دولت السودانی مدعی شده که کریدور الجافه در نهایت سهم عراق را در طرح کمربند- جاده یا همان راه ابریشم جدید افزایش می‌دهد و تعارض با آن قرار ندارد.
این در حالی است که برخی از نمایندگان پارلمان و کارشناسان اقتصادی در ادعای دولت تردید داشته و اجرای پروژه کریدور الجافه را سدی در برابر سهمگیری عراق از حضور در ابرپروژه کمربند – جاده چین می‌دانند. در این رابطه حسن سالم، نماینده بلوک پارلمانی «صادقون»، نماینده سیاسی جنبش «عصائب اهل الحق» در پارلمان عراق، بارها از پروژه توسعه ای دولت که از طریق ترکیه به اروپا متصل می‌شود انتقاد کرده و می‌گوید که این امر به امید عراقی‌ها برای پیوستن به کمربند اقتصادی جاده ابریشم که توسط چین و ایران اتخاذ شده است، پایان می‌دهد.
وی در بیانیه‌ای که از سوی دفتر رسانه‌ای وی منتشر شد، گفت: پروژه کانال الجافه کشتار و نابودی توسعه در عراق محسوب می‌شود که برخی از مقامات و مشاوران دولت و وزارت کشور آن را تکذیب می‌کنند.
وی در نامه‌ای خطاب همراه با 148 امضا از اعضای مجلس نمایندگان (در 18 مارس) به نخست‌وزیر خواستار فعال‌سازی توافق‌نامه چین، لز طریق تکمیل پروژه بندر الفاو و اتصال سریع عراق به کمربند و جاده شده بود.
در نامه این نماینده مجلس گفته شده : «”جاده ابریشم جدید” توسط رئیس جمهور چین شی جین پینگ در سال 2013 اعلام شد. این پروژه به طور رسمی پروژه “کمربند و جاده” نامیده می شود و شامل 130 کشور است و هدف آن توسعه زیرساخت های زمینی و دریایی به منظور دستیابی به اتصال بهتر بین چین، اروپا و آفریقا از طریق ایران می‌باشد».
در عین حال وزارت حمل و نقل با این ادعا مخالف است و گفته تمام این شبهات و دروغ ها را با شواهد و مدارک رد می‌کند.
اما پس از تکذیبیه وزارت حمل و نقل، سالم همچنان بر ادعای خود اصرار ورزیده و در توییتی با ذکر نقل قولی از سفیر چین در عراق مجدداً به دولت تاخت. او گفت:
«چند روز پیش جاده ابریشم را تکذیب می کردند و امروز بر طبل دروغ می زنند که سفیر چین به آنها گفته کانال الجافه مکمل پروژه کمربند و جاده است. آیا مشاوری نیست که به نخست وزیر بگوید که سفیر چین به ما هشدار داد و خواست به ما بفهماند که کمربند و جاده اولویت است«.
مسیر پر دست‌انداز
در کشاکش اینکه آیا طرح کریدوری دولت السودانی برای منافع اقتصادی عراق از اتصال به کریدورهای منطقه ای و بین المللی مفید خواهد بود و یا خیر، اما مساله مهم دیگر دشواری‌ها و موانع متعددی است که در مسیر اجرای این پروژه وجود دارد.
علیرغم اهمیت زیاد این پروژه آینده نگر برای دولت عراق، این پروژه با یک سری چالش های سیاسی، امنیتی و مالی عظیم روبروست که مانع از تکمیل آن می شود.
در حالی که دولت عراق سال 2029 را برای سال بهره برداری از پروژه اعلام کرده است اما گزارش موسسه کشورهای عربی خلیج فارس در واشنگتن پروژه «کانال الجافه» تکمیل آن را تا قبل از سال 2038، با هزینه بیش از 20 میلیارد دلار ناممکن اعلام کرده است.
فرحان الفرطوسی، مدیرکل شرکت بنادر عراق نیز در اواخر سال گذشته میلادی (2022) در بیانیه ای به خبرگزاری آناتولی ترکیه گفت که انتظار دارد پروژه ساخت بندر فاو تا سال 2025 و کریدور ریلی آن حداکثر تا 2029 تکمیل شود. بطور حتم تأمین هزینه های مالی این پروژه از دیگر مشکلات عدیده دولت عراق است که تلاش می‌کند برای حل این مشکل سرمایه گذاری خارجی را به پروژه تزریق کند. بغداد برای این منظور بر روی جلب توجه کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس و با ادعای اتصال سریع خلیج فارس به ترکیه و اروپا شرط بندی کرده است.
از طرف دیگر ناظران هشدار می دهند که بی ثباتی سیاسی و ناامنی در عراق ممکن است این پروژه را به خطر بیندازد. بر اساس گزارش موسسه کشورهای عربی خلیج فارس در واشنگتن ، موفقیت طرح به ویژه به شرایط امنیتی منطقه بستگی دارد و گروه‌های داعش، شبه‌نظامیان و حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) ممکن است در اجرای این پروژه اختلال ایجاد کنند.
لذا در مجموع از بررسی ابعاد مختلف اجرای پروژه کریدور الجافه این سوال پیش روی عراقی هاست که آیا راه جایگزین و منطقه ای اتصال ریلی خلیج فارس به ترکیه و سپس اروپا از طریق ایران، به دلیل به صرفه و کم هزینه تر، امن و کم چالش تر، و همچنین اطمینان از همراهی با پروژه کمربند جاده چین، با منافع عراق همخوانی بیشتری ندارد؟
در حالی که دولت عراق برای اجرای پروژه الجافه باید هفت خان رستم را طی کند و چندین سال برای اجرایی شدن اتصال به اروپا وقت و هزینه مالی صرف کند، آنهم در حالی که رقبا به سرعت مزایای همراهی سریع با طرح کمربند جاده چین را درو خواهند کرد، تنها کافی است که بغداد توسعه پروژه ریلی شلمچه- بصره به سمت خلیج فارس را در دستور کار قرار دهد.
