حمله اخیر ترکیه به منطقه‌ای گردشگری در استان دهوک (شمال عراق) سبب شد تا موضوع تجاوز سرزمینی آنکارا به مرزهای همسایگانش از جمله عراق باعث واکنش‌های ملی در عراق، محکومیت‌های منطقه‌ای و حتی دخالت‌های جهانی در سطح نهادهای بین‌المللی شود. حمله‌ای که منجر به جان باختن ۹ شهروند عراقی شد و فضای سیاسی این کشور را بار دیگر به حالت بحران و تنش در آورد.
«بلال خلیفه» نویسنده و کارشناس ارشد مسائل اقتصادی از عراق در گفت‌وگو با خبرنگار بین‌الملل فارس، به سوالاتی درباره جزئیات و احتمالات پاسخ بغداد به آنکارا، وضعیت ترکیه بعد از انتقادات و تبعات اقتصادی، امنیتی و سیاسی برای این کشور در عراق پاسخ داد.
فارس: طی روزهای اخیر، حملات ترکیه به مرزهای عراق افزایش یافته. به نظر شما پاسخ‌های سیاسی و حقوقی دولت بغداد چه خواهد بود؟
کارشناس عراقی پاسخ داد: «تجاوزات ترکیه به خاک و حاکمیت عراق چیز جدیدی نیست و به گفته وزیر خارجه عراق، تعداد این تجاوزهای سرزمینی فقط پس از سال ۲۰۱۸ به ۲۲۷۰۰ مورد می‌رسد. در مورد واکنش‌های عراقی باید گفت که این واکنش‌ها از گروهی به گروه دیگر و بر اساس مذهب، قومیت یا گرایش سیاسی متفاوت است. اول کُردها که در اینجا منظورم حکومت منطقه کردستان است که راضی به محکوم کردن حمله دهوک شد، اما اشاره‌ای به ترکیه نکرد و اظهارات آن‌ها شامل اتهامات به طرف‌های غیرترکی شد و ماهیت این رخداد را زیر سوال برد. اما دولت پلیسی [منطقه کردستان] در سطح مردم نتوانست چنین نتیجه‌گیری و موضعی را به نمایش بگذارد؛ رسانه‌ها هم از پوشش خبری این رویداد ممانعت کردند، منظورم رسانه‌های منطقه کردستان است. دوم سُنی‌ها هستند که تعداد کمی از سیاستمداران اهل سنت این حمله را محکوم و تقبیح کردند، اما در مورد اکثریت و به ویژه افراد تأثیرگذار آن‌ها، پاسخی دادند که یا بسیار مایه خجالت بود یا به طور کلی هیچ واکنشی نداشتند؛ تا جایی که برخی از کانال‌های رسانه‌ای و شبکه‌های تلویزیونی آن‌ها این رخداد را پوشش ندادند. در مورد واکنش شهروندان اهل تسنن نیز می‌توان گفت که کلاً واکنشی وجود نداشت و هیچ گونه محکومیتی نسبت به موضوع از سوی آنان مشاهده نشد؛ به عبارت دیگر اکثر سُنی‌ها ترکیه را از این حمله مبرا می‌دانند».
او درباره مواضع شیعی و دولتی نسبت به این واقعه افزود: «طرف سوم شیعیان هستند که موضع آن‌ها به ویژه از سوی طرفداران چارچوب [هماهنگی بیت شیعی] کاملاً مشخص بود و عدم پذیرش آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی و همچنین در مقابل سفارت، کنسولگری‌ها و دفاتر صدور روادید ترکیه در استان‌های مختلف در مرکز و جنوب کشور مشهود بود. طرف چهارم و دولت نیز واکنش‌های معمول خود را داشت؛ واکنش‌هایی مثل صدور بیانیه محکومیت و تحویل آن به سفیر و در مواردی نیز دیدیم که یادداشت‌هایی [اعتراضی] را به شورای امنیت و سازمان ملل ارائه کرد. به طور خلاصه، واکنش‌ها طبق مواردی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، در سطح سیاسی همراه با ترس و واکنش‌هایی محدود خواهد شد و هیچ اقدام قانونی برای پاسخگویی ترکیه و وادار کردن آن به پرداخت غرامت به خانواده‌های قربانی وجود نخواهد داشت. از سوی دیگر، احتمال یک واکنش شدید از سوی عراقی‌ها وجود دارد و آن هم از سوی جناح‌های مقاومت عراق خواهد بود که چندین بار اردوگاه‌های اشغالگران ترکیه در عراق را بمباران کردند و نظامیان آن‌ها را کشتند».
فارس: گروه‌های مقاومت عراق در واکنش به حملات ارتش ترکیه، هشدارهایی را به آنکارا دادند. شما پاسخ نظامی این گروه‌ها به ترکیه را محتمل می‌دانید؟ آیا گروه‌های عراقی، توانِ عملیات علیه منافع ترکیه را دارند؟
کارشناس مسائل اقتصادی و سیاسی عراق در این باره تاکید کرد: «تنها موضع قوی‌ای که از عراق نشان داده شد، از سوی برخی از گروه‌های مقاومت و نیروهای آن‌ها بود؛ آن‌ها تاکید کردندکه به نقض مستمر حاکمیت عراق پاسخی قاطعانه خواهند داد و پس از این موضع کلامی، چندین بار نیز پایگاه‌های اشغالگران ترکیه را بمباران کردند. از جمله روز صبح جمعه هفته گذشته که با دو پهپاد پایگاه بامرنی در استان دهوک را مورد حمله قرار دادند؛ همانطور که موشک‌هایی نیز پایگاه نظامی زلیکان در استان نینوی شلیک شد».
خلیفه درباره وضعیت ترکیه در عراق خاطرنشان کرد: «نیروهای ترکیه قبلاً هم [توسط گروه‌های مقاومت] مورد حمله و بمباران قرار گرفته‌اند و این احتمال نیز بسیار زیاد است که حملات علیه‌شان تکرار شود؛ اما آن‌ها نخواهند توانست به طور واضح و علنی پاسخ دهند، زیرا منافع مختلفی از دست خواهند داد: از جمله اینکه اولاً اقتصاد ترکیه در وضعیت فروپاشی قرار دارد و در روزهای اخیر شاهد افت شدید لیر ترکیه بوده‌ایم. دوماً، حجم مبادلات تجاری عراق و ترکیه در سال ۲۰۲۰ به ۲۱ میلیارد دلار رسید و اکنون به مرز ۳۰ میلیارد دلار هم می‌رسد؛ ترکیه به دنبال افزایش حجم مبادلات تجاری به ۵۰ میلیارد دلار است و جنگ به معنای از دست دادن این منافع اقتصادی است. مورد سوم این است که جنگ به معنای هزینه‌های کلان است؛ زیرا امروزه جنگ‌ها بسیار گران هستند و بنابراین جنگ بار بسیار بزرگی بر دوش ترکیه خواهد بود و به احتمال زیاد ترکیه نخواهد توانست آن را تحمل کند. مورد چهارم آنکه جنگ، ترکیه را از مهم‌ترین درآمد خود که در بخش گردشگری است محروم خواهد کرد؛ هم‌اکنون درآمد ترکیه در این بخش به ۲۴ میلیارد و ۴۸۲ میلیون و ۳۳۲ هزار دلار می‌رسد».
وی در ادامه ترس‌های آنکارا از درگیری گسترده با بغداد تاکید کرد: «مورد دیگر که هزینه‌های درگیری با عراق را برای ترکیه بالا می‌برد، وجود جناح‌های مقاومت در عراق است که تجربه زیادی در رویارویی مستقیم با اشغالگران دارند؛ مانند اشغالگران آمریکایی و جنگ‌های مستقیم و غیرمستقیمی که این گروه‌ها با داعش داشتند، داعشی که غرب پشت آن ایستاده بود. مورد ششم به فشارهای بین‌المللی موبوط می‌شود، مواردی از جمله این اینکه سازمان ملل مناطق عراقی را مناطقی اشغال شده توصیف می‌کند و شورای امنیت نیز این وضعیت را طی بررسی‌های خود به رسمیت شناخته است؛ بنابراین در این حالت، جنگ به معنای تحریم ترکیه خواهد بود و این یعنی فروپاشی کامل این کشور. اما در مورد امکانات جناح‌های مقاومت باید گفت که آن‌ها در حال پیشرفت هستند و تجربه درگیری‌شان بسیار بالاتر رفته است؛ زیرا آن‌ها جنگ‌های بزرگی را علیه قدرتمندترین سلاح‌ها، فناوری‌ها و موقعیت‌های نظامی در جهان جهان، یعنی علیه آمریکا انجام دادند و توانستند خسارات بزرگی به آن‌ها وارد کنند که منجر به شکست آمریکا در عراق شد. سپس مبارزات خود را علیه تکفیری‌ها در سوریه انجام داده و بعد از آن، در مدت زمان محدودی سرزمین‌های عراق را از داعش پاک‌سازی کردند».
فارس: در عراق کمپین‌هایی به راه افتاد که کالاهای ترکیهای تحریم شوند؛ به نظر شما این کمپین در عراق دنبال خواهد شد؟ چه تبعات اقتصادی‌ای بر آنکارا خواهد داشت؟
نویسنده عراقی اظهار کرد: «عراق تقسیم‌بندی‌هایی دارد؛ اول از همه باید به کُردها اشاره کرد که آن‌ها با ترک‌ها هستند؛ من در اینجا موضع دولت را مستثنی می‌کنم. در مورد مردمی صحبت می‌کنیم که آنان هم هیچ قدرت و نفوذی ندارند بنابراین در منطقه کردستان شاهدی هیچ‌گونه تحریمی درخصوص تولیدات ترکیه نخواهیم بود. مناطق غربی هم قطب جغرافیایی دیگری هستند که آن‌ها اعضای فرقه اهل سنت هستند و هرگز کالاهای ترکیه تحریم نمی‌کنند؛ زیرا او [رجب طیب اردوغان/رئیس‌جمهور ترکیه] را خلیفه مسلمین می‌دانند. اما در خصوص شیعیان که طرفدران بیت‌شیعی هستند، آن‌ها خرید کالاهای ترکیهای را تحریم خواهند کرد چرا که خودشان بودند که این حربه اقتصادی را اتخاذ کردند و چنین پویشی را در عراق به راه انداختند. گروه‌های تشرینی [معترضانی که در عراق با نام احزاب اکتبر شناخته می‌شوند] نیز جناحی غیر قابل اعتماد هستند و مواضع متغیری دارند. در نتیجه آنکه من معتقدم این پویش تحریم کالاهای ترکیهای، به شکل فراگیری فعال نخواهد بود و به نتیجه نخواهد رسید».
فارس: ترکیه سعی کرده تا طی سال‌های اخیر با تبلیغات فرهنگی بتواند جایگاه خوبی بین مردم عراق برای خود ایجاد کند. به نظر شما این حملات ترکیه، چه تاثیری بر جایگاه آنکارا در کشور عراق خواهد داشت؟
خلیفه درباره جایگاه اجتماعی‌ای که ترکیه علی‌رغم تجاوزات سرزمینی و تهدیدات امنیتی توانسته در فضای عراق برای خود ایجاد کند، گفت: «متأسفانه ترکیه و کشورهای عربی حامی حضور آن در عراق که پشت آن ایستادند، توانستند بر مردم عراق تأثیر بگذارند و شواهد متعددی برای این امر وجود دارد: اول آنکه آمار گردشگران عراقی در بین تمامی گردشگرانی که مقصدشان ترکیه است، بیشتر است. به موازات همین موضوع، بیشترین تعداد پرواز به فرودگاه‌های ترکیه از عراق انجام می‌شود؛ به طوری که روزانه حدود ۱۷ پرواز خارجی از عراق تنها به مقصد ترکیه انجام می‌شود که چیزی که معادل ۳۵۰۰ مسافر در روز است. مورد دوم آن که، عراقی‌ها در میزان خرید خانه و آپارتمان در ترکیه رکوردها را شکسته‌اند؛ مردم عراق در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷ رتبه اول خرید املاک در ترکیه را به خود اختصاص دادند؛ و پس از این سال‌ها نیز تنها با یک پله کاهش، رتبه دوم در بین خریداران زمین و آپارتمان در ترکیه را نسبت به سایر کشورها به خود اختصاص داد. مورد دیگری که مطرح می‌شود درباره جمعیت مخفی است؛ در جامعه عراق، جمعیت مخفی این کشور بعد از وضعیت ترکیه در رتبه دوم قرار دارد و تعداد آن ۷۰۰هزار شهروند برآورد شده است. مورد آخر آنکه در آنچه ما را درباره نفوذ ترکیه مطمئن می‌کند و این وضعیت را بسیار واضح کرده، این است که بسیاری از رستوران‌ها، مغازه‌ها و برندهای ترکیهای فعال در عراق به نام شهرهای این کشور مانند استانبول نامگذاری شده اند، در حالی که ما هیچ نامی برای کشورهای دیگر در بازارهای عراق نمی‌یابیم».
فارس: نظر شما درباره وضعیت حقوقی پایگاه‌های نظامی در ترکیه در خاک عراق چیست؟ هدف قراردادن این پایگاه‌ها در دستور کار نیروهای مسلح عراق قرار دارد یا خیر؟
نویسنده عراقی درباره وضعیت استقرار نظامی نیروهای ارتش ترکیه در کشورش تصریح کرد: «هیچ تطابق و دلیل قانونی برای استقرار پایگاه‌های نظامی توسط ارتش ترکیه در کشور عراق وجود ندارد؛ بلکه فراتر از این‌ها، معاهدات قدیمی بین دو کشور خلاف این موضوع را صراحتاً مورد تاکید قرار داده‌اند کرده‌اند، از جمله قرارداد ۱۹۸۳ که به ترک‌ها اجازه ورود تا فقط ۱۰ کیلومتر را می‌داد. بعد از این، در مارس ۱۹۸۳ یک قرارداد امنیتی امضا شد اما این بار مسافت مجاز برای ورود نیروهای ترکیهای به ۳۰ کیلومتر رسید. در سال ۱۹۸۴ قرارداد تعقیب شدید برای تعقیب مخالفان کُرد ترکیه در عراق به امضا رسید، اما مسافت مجاز ورود به خاک عراق ۵ کیلومتر و به مدت سه روز بود؛ این قرارداد فقط برای مدت یک سال اعتبار داشت. در سال ۱۹۹۵ رژیم صدام در عراق با ترکیه توافقنامه امنیتی جدیدی را امضا کرد و آنکارا-بغداد به توافقی رسیدند؛ طبق آن قرارداد، مقامات وقت عراق به نیروهای نظامی ترکیهای اجازه حضور در شمال عراق را دادند. حالا و از آن‌جایی که رژیم سابق عراق سقوط کرده و با اکنون کشور ما با نظام جدیدی که تغییر کرده، اداره می شود بنابراین معاهده زمان صدام باطل و بی اعتبار تلقی می‌شود».
خلیفه در ادامه و درباره معاهدات جدید بین آنکارا و بغداد در نظام سیاسی جدید عراق گفت: «در سال ۲۰۰۷، عراق قرارداد امنیتی جدیدی با ترکیه امضا کرد که به موجب آن حق تعقیب نظامی جدایی طلبان کرُد در شمال عراق از آنکارا گرفته شده و حذف شد؛ این قرارداد مقرر می‌دارد که نیروهای ترکیه و تعقیب کنندگان این کشور فقط تا مرز دو کشور می توانند مستقر شوند. در سال ۲۰۰۹ چندین قرارداد جدید بین دو کشور منعقد شد که شامل ۴۸ موافقت نامه بود؛ از جمله این قراردادها، توافق نامه هایی با موضوعات و محورهای امنیتی است. تا آن که در سال ۲۰۱۲، دولت تصمیم گرفت از تمدید هرگونه توافق امنیتی با ترکیه جلوگیری کند و اجازه حضور هیچ پایگاه نظامی خارجی در عراق را ندهد. طبق هر آنچه گفتیم برای ما روشن می‌شود که توافق نامه های امنیتی باطل است و هیچ دلیل قانونی برای پایگاه‌های ترکیه در خاک عراق وجود ندارد. بنابراین پایگاه‌های کنونی ترکیه در عراق، پایگاه‌هایی اشغالی محسوب می‌شوند و این مسئله به عراقی‌ها اجازه می‌دهد تا آن‌ها را از نظر نظامی هدف قرار دهند».
فارس: حملات اخیر ترکیه در خاک عراق باعث شده تا هیچ گروه و یا طیف سیاسی دیگر نتواند از آنکارا حمایت مستقیم داشته باشد. به نظر شما ترکیه با این مواضع و تحرکات نظامی، طرفدارانی در سیاست عراق خواهد داشت؟
کارشناس مسائل اقتصادی و سیاسی عراقی درباره حمایت‌های سیاسی عراق از مواضع و حملات ترکیه خاطرنشان کرد: «البته اکنون برای هر حزبی شرم آور است که در کنار نیروهای ترکیه بایستد، اما ما بسیاری را دیدیم که از جمله سُنی‌ها و کُردها جانب سکوت را گرفته‌اند؛ و این موضع بدان معناست که آن‌ها با ترکیه همراهی دارند. در مورد شیعیان باید گفت که به راحتی می‌توان با چیز دیگری حواس آن‌ها را پرت کرد، مثلاً معترضان عراقی اخیراً وارد مجلس نمایندگان شدند؛ بنابراین نیروهای شیعی، اشغالگری نیروهای ارتش ترکیه را فراموش کردند. در مورد حامیان ترکیه در فضای سیاسی عراق نیز باید گفت که به طور کلی آن‌ها بسیارند و ما قبل از این گفتیم که آن‌ها چه کسانی هستند؛ ترکیه عمق سیاسی این جناح‌ها و مراجع سیاسی آن‌ها را در مد نظر قرار داده و به سوی خود کشانده است».
