پایگاه تحلیلی الوقت – سال 2022 برای کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس سال افزایش بازیگری در صحنه جهانی بود. در حالی که جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا و دیگر رهبران غربی بدنبال محمد بن سلمان، ولیعهد و شاهزاده عربستان سعودی برای تامین نفت و انرژی بودند، بسیاری از کشورهای اروپایی با چالش‌های انرژی بدلیل جنگ در اوکراین مواجه شدند و این وضعیت باعث شد تا غرب نگاه دقیق تری به غرب آسیا برای تامین انرژی داشته باشد.
همزمان دیدار شی جین پینگ، رئیس جمهور چین در روزهای نخست سال 2023 از ریاض و افزایش همکاری عربستان سعودی و روسیه در زمینه سیاست های انرژی از جمله کاهش سطح تولید اوپک پلاس نشان داد که ریاض بدنبال فاصله گرفتن از واشنگتن است.
ادامه حاشیه نشینی بحرین در شورای همکاری خلیج فارس
در سال 2022 روابط کشورهای امارات و عربستان با قطر بهبود قابل توجهی یافت و در حالی که قطر از سال 2017 تحت محاصره همسایگان خود در شورای همکاری خلج فقارس قرار داشت، اما سال 2022 سال آشتی کامل قطر با ریاض و ابوظبی بود.
در عین حال در سال 2022 شاهد تحرکات زیادی از جناب بحرین نبودیم و برخلاف امارات و عربستان، اما بحرینی ها گامی برای نزدیکی به سمت قطر برنداشتند. از این رو انتظار می رود که در سال 2023 نیز بحرین همچنان نقشی حاشیه ای را در شورای همکاری خلیج فارس برعهده داشته باشد و کمتر وارد روندهای دیپلماتیک این شورا شود. هیچ نشانه ای در دست نیست که بحرین در سال 2023 به سمت ایفای نقش های پررنگ تر حرکت کند. حتی در جریان جام جهانی قطر نیز، با وجود آن که دوحه میزبان رئیس امارات متحده عربی و ولیعهد عربستان بود، اما از بحرین هیچکدام از مقامات ارشد و بلندپایه آل خلیفه در این رویداد مشارکت نکردند. حتی در حالی که بسیاری از هتل های دوبی و ریاض میزبان شرکت کنندگان و گردشگران در جام جهانی قطر بود، اما بحرین بسیار کمتر از دیگر همسایگان عرب خود تحت تاثیر رویداد ورزشی بین المللی قطر قرار گرفت که شاید این وضعیت بیش از هرچیز بدلیل سردی روابط منامه و دوحه بود.
نیوعرب گزارش می دهد که احتمالا کویت به عنوان دیگر کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس در سال میلادی جدید نیز نقش سنتی خود به عنوان یک کشور بی طرف و میانجی گر در منطقه را ادامه خواهد داد و قطر نیز احتمالا به فکر میزبانی از رویدادهای بین المللی بزرگ تر خواهد بود. این گام های پر زرق و برق و بلند قطر با هدف آن برای استفاده از قدرت نرم دیپلماسی قابل تطابق است و احتمال می رود قطری ها در آینده نزدیک به فکر میزبانی از بازی های المپیک تابستانی 2036 باشند.
برزخ جنگ یمن
جنگ یمن یکی دیگر از دلمشغولی های سیاسی در غرب آسیاست که در بهار 2023 وارد نهمین سال خود خواهد شد. طی یکسال گذشته وضعیت نه جنگ و نه صلح در یمن برقرار بوده و با توجه به ادامه حملات مقطعی عربستان سعودی نمی توان این وضعیت را آتش بس نامید. با این حال از نظر امنیتی، برزخ «نه جنگ، نه صلح» در یمن محتمل ترین وضعیت این کشور در سال 2023 خواهد بود. دلایل متعددی برای تداوم این وضعیت وجود دارد: از یک طرف متحدان غربی و حتی سازمان ملل فشاری بر عربستان برای توقف جنگ وارد نمی کنند و بحران انرژی در غرب باعث شده تا وضعیت انسانی مردم یمن در جنگ چندان اولویتی برای غربی ها نداشته باشد. از سوی دیگر، عربستان نیز قادر به انجام یک جنگ تمام عیار و حملات مداوم علیه یمن نیست، چون یمنی ها توان پاسخ به سعودی ها و اماراتی ها با موشک های بالستیک را دارند و قبلا با حمله به فرودگاه دوبی و تاسیسات نفتی آرامکو و جده این توان خود را به اثبات رسانده اند. براین اساس ادامه وضعیت کج دار و مریز فعلی در یمن، محتمل ترین وضعیت این کشور جنگ زده در سال 2023 خواهد بود.
دکتر توماس جونو، دانشیار دانشکده تحصیلات بین‌المللی دانشگاه اتاوا در نیوعرب می گوید: «انصارالله احتمالاً به سلطه خود در صنعا ادامه خواهد داد، در حالی که دولت تحت حمایت غرب و عربستان در عدن قادر به ایجاد وحدت داخلی در برابر صنعا نخواهد بود.» براین اساس ناتوانی نیروهای مورد حمایت عربستان در یمن برای ایجاد جبهه مشترک در برابر صنعا، یکی از مهمترین دلایل تداوم وضعیت «نه جنگ، نه صلح» فعلی در یمن است.
بی سرانجامی پیمان های ابراهیم
روند عادی سازی روابط اعراب و تل آویو در سال 2023 بیش از هرچیز به روی کارآمدن تندورهای افراطی در تل آویو بستگی دارد. با توجه به آن که در حال حاضر تندروهایی که در تل آویو حاکم شده اند، اولویت خود را بر اعراب داخل فلسطین بجای اعراب خارج از مرزهای فلسطین گذاشته اند، به سختی می توان انتظار داشت که سال 2023 فرصتی برای عادی سازی روابط برخی کشورهای عربی و تل آویو باشد. تندروهای تل آویو نوعی مشی انزواگرا دارند و سیاست داخلی برای آن ها مقدم بر سیاست خارجی است. ضمن آن که اقدامات تند و بسیار افراطی صهیونیست دینی که اکنون در تل آویو حاکم شده اند، احتمالا به برخی تنش ها در روابط با کشورهای غربی و آمریکا منجر خواهد شد. ماه گذشته پلیس بین الملل اتحادیه اروپا روابط خود با تل آویو را بدلیل روی کارآمدن تندروها تعلیق و به صورت موقت متوقف کرد. از سوی دیگر یکی از محرک های اصلی عادی سازی روابط تل آویو و برخی کشورهای عربی، اصرار دولت وقت آمریکا به ریاست ترامپ بود. براین اساس در صورت تنش در روابط میان تل آویو و کشورهای غربی و آمریکا انتظار نمی رود که محرک لازم برای عادی سازی روبط برخی کشورهای عربی و تل آویو وجود داشته باشد. حتی افرادی مانند بن گویر در تل آویو شعار اشغال کامل کرانه باختری را سر می دهند و در این صورت با توجه به آن که اشغال کرانه باختری نقض قطعنامه های سازمان ملل است، احتمال تنش در روابط واشنگتن و تل آویو بسیار زیاد خواهد بود و به تبع آن احتمال از سرگیری روند عادی سازی روابط اعراب و رژیم صهیونیستی در زمان حاکمیت تندروها در تل آویو غیرمحتمل خواهد بود.
تاثیرات بلند مدت جنگ اوکراین
جنگ روسیه در اوکراین یک تغییر بزرگ بازی در امور جهانی بود که اثرات آن در سراسر خاورمیانه احساس می شود. با وقوع این جنگ، همه مشکلات جهانی مانند قحطی، افزایش سرسام آور قیمت مواد غذایی و انرژی، افزایش بدهی بدتر شد و این وضعیت چشم انداز منفی به اقتصاد جهانی وارد کرد. از سوی دیگر خطرات جهانی امنیت غذایی برای کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بسیار بالا است و افزایش قیمت مواد غذایی می تواند بر ثبات منطقه ای و بین المللی این کشورها تأثیر گذارد. کشورهای عربی/آفریقایی مانند مصر، لبنان، اردن، سومالی و سودان با چالش‌های جدی امنیت غذایی روبرو هستند که این وضعیت احتمالا باعث خواهد شد که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به ناچار برای بحران به آنها کمک کنند.
یک کارشناس منطقه ای می گوید: دلایل قانع‌کننده‌ای وجود دارد که نشان می دهد جهش قیمت جهانی مواد غذایی در سال 2008 عاملی مؤثر یا سببی برای بی‌ثباتی سیاسی در سوریه، لیبی و تونس بود و اگر ناامنی غذایی در سال 2023 ادامه یابد، به تبع آن می توان شاهد برخی تکانه های سیاسی در میان کشورهای منطقه نیز بود. همچنین مخاطرات امنیت غذایی جهانی برای کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بسیار بالا است و افزایش قیمت مواد غذایی می تواند بر ثبات منطقه ای و بین المللی این کشورها تاثیر گذارد.
