ترکیه کشوری در گروه ۲۰ بوده که دارای موقعیت ژئواستراتژیک کلیدی در چهارراه اروپا، آسیا و آفریقا می باشد. ۷۵ درصد از کل تقاضای انرژی ترکیه برون سپاری می شود و این کشور برای تامین ۹۵ درصد مصرف داخلی خود به واردات نفت و گاز وابسته است.
در سال‌های اخیر، امنیت انرژی برای حفظ رشد اقتصادی ترکیه اهمیت بیشتری پیدا کرده است. این مهم به دلیل تغییر اتحادهای ژئوپلیتیکی در خاورمیانه مانند توافقنامه آبراهام، مجمع گاز شرق-مد (EMGF)، رکود اقتصادی جهانی مرتبط با بیماری همه گیر، تلاش برای رهبری سیاسی در منطقه و به ویژه، بدتر شدن روابط ترکیه با خاورمیانه از زمانی که شورش های عربی انزوای ترکیه را از مشارکت های انرژی تشدید کرد.
چالش اصلی اقتصادی و ژئوپلیتیکی ترکیه وابستگی بیش از حد به گاز است
در این زمینه، گاز یک کالای حیاتی برای تولید برق، تولید صنعتی و مصرف خانگی است که پیامدهای اقتصادی و استراتژیک برای چشم‌انداز امنیتی ترکیه دارد و حدود ۳۰ درصد از تقاضای انرژی اولیه ترکیه را تشکیل می دهد.
چالش اصلی اقتصادی و ژئوپلیتیکی برای آنکارا وابستگی بیش از حد به گاز و به قراردادهای بلندمدت نوع بگیر یا پرداخت با بندهای مقصد، حداقل تعهدات خرید و قیمت‌های شاخص نفت است. مصرف بلندمدت گاز خطرات ژئوپلیتیکی ایجاد می کند که مانع از مانورپذیری کشور در امور منطقه می شود.
تا سال ۲۰۲۱، ترکیه از مزیت خریدار بودن خود در بازار مازاد عرضه برای تنوع بخشیدن به تامین کنندگان گاز استفاده می کرد. این کشور همچنین مقیاس و حجم واردات LNG را برای جایگزینی ورودی غیرقابل انعطاف خط لوله افزایش داد، گاز خارج از ساحل در دریای سیاه را به عنوان یک اولویت برای مصرف داخلی در کوتاه مدت تا میان مدت توسعه داد و از آنجایی که قیمت گاز به دلیل کاهش عرضه در سال ۲۰۲۱ افزایش یافت، آنکارا می خواهد از استراتژی تنوع بخشی خود برای مذاکره مجدد در مورد قراردادهای خط لوله خود با شرایط کوتاه تر و مطلوب تر با روسیه استفاده کند.
برای تقریباً دو دهه، رشد اقتصادی ترکیه به سطوح ناپایدار مصرف داخلی، سیاست‌های پولی نامنظم و کسری‌های تجاری وابسته بوده است. کودتای نافرجام در سال ۲۰۱۶ به دولت حزب عدالت و توسعه فرصتی برای تحکیم قدرت و تعریف مجدد خود در عرصه داخلی به عنوان قهرمان برنامه اقتصادی نئوناسیونالیستی داد.
به این ترتیب، چالش‌های دوگانه حفظ رشد و در عین حال تحت کنترل نگه داشتن کسری، مستلزم استراتژی جایگزینی واردات در اقلام حیاتی مانند هیدروکربن ها بود. به طور خاص، امنیت انرژی برای ترکیه به معنای دسترسی به منابع مقرون به صرفه، پایدار و قابل اعتماد برای حفظ نرخ رشد تولید ناخالص داخلی سالانه بیش از ۵ درصد است .در واقع تأثیر اقتصادی وابستگی به واردات در انرژی برای بودجه دولتی شدید است.
تا حدودی به دلیل گرم شدن کره زمین و تابستان های خشک، ورودی کم انرژی آبی باعث وابستگی بیشتر به گاز وارداتی برای تولید برق شد. با توجه به تقاضای بی سابقه در برخی مواقع، ترکیه برای افزایش گاز وارد بازارهای نقدی با نرخ های بسیار بالا شد. کسری حساب جاری ۱۲ ماهه تا اوت ۲۰۲۱ ۲۳ میلیارد دلار یا ۳.۲ درصد از تولید ناخالص داخلی ترکیه بود که ۱۵ میلیارد دلار آن مربوط به واردات گاز است.
ترکیه و روسیه علیرغم اختلاف نظرها در مورد سوریه، همکاری نزدیکی در زمینه های انرژی، گردشگری و دفاعی ایجاد کرده اند
در سال‌های اخیر، ترکیه و روسیه با وجود اختلاف نظر در مورد سوریه، همکاری نزدیکی در زمینه‌های انرژی، گردشگری و دفاعی ایجاد کرده‌اند. خرید بحث برانگیز موشک های پدافند هوایی اس-۴۰۰ از روسیه و انتقال فناوری از چین در این ارتباط قابل ذکر هستند. با این حال در تصویر بزرگ‌تر، ترکیه به‌عنوان طرف ضعیف‌تر در «رقابت همکاری» با چین و روسیه در پنج سال گذشته باقی می‌ماند. مهم‌ترین دستاورد اقتصادی توافق بین ترکیه، روسیه و ایران است که باید انجام شود.
دولت حزب عدالت و توسعه از سال ۲۰۱۶ سیاست خارجی فعال تری را اتخاذ کرد تا کمربند دفاعی در اطراف خود ایجاد کند و قدرت را به خارج از کشور نزدیک مانند سوریه، لیبی و آذربایجان برساند. علیرغم بحران کووید ۱۹ و کاهش رشد اقتصادی ناشی از آن، واردات گاز ترکیه در سال ۲۰۲۰ با ۶.۵ درصد رشد سالانه به ۴۸.۲ میلیارد متر مربع رسید که حدود یک سوم آن از روسیه وارد شد.
علاوه بر این در سال ۲۰۲۱، صادرات گاز روسیه به ترکیه ۱۳۸ درصد افزایش یافت و به ۲۵ میلیارد متر مکعب رسید که تقریباً نیمی از کل تقاضای ترکیه است. بنابراین یک وابستگی نامتقارن بین دو کشور وجود دارد. از آنجایی که برقی‌سازی بخش حمل‌ونقل ترکیه در مراحل ابتدایی است و ممکن است سال‌های زیادی طول بکشد، نفت همچنان یکی از اقلام هزینه بر اصلی در بودجه این کشور است. بنابراین، منطقه اصلی برای صرفه جویی در بخش انرژی، تامین گاز از روسیه برای مصارف خانگی و صنعتی است.
ترکیه از گاز وارداتی ۳۲ درصد در بخش گرمایش، ۲۷ درصد در بخش صنعت و ۲۵ درصد در بخش تولید برق استفاده می‌کند. پرداخت ۲۲۸ دلار به ازای هر ۱۰۰۰ متر مکعب گاز روسیه، حتی زمانی که قیمت‌های نقطه‌ای در اروپا در سال ۲۰۲۰ به کمتر از ۱۰۰ دلار در هر واحد رسید، بود.
این مصیبت اقتصادی باعث نابسامانی های قابل توجهی شد که باعث ایجاد پیوندهای هم افزایی در دولت بین انرژی، اقتصاد و ژئوپلیتیک شد. از این منظر، از آنجایی که سیاست خارجی عرصه مناسبی برای انحراف توجه از مشکلات اقتصادی، توسعه یک داستان موفقیت و افزایش محبوبیت از پایگاه رأی دهندگان ملی گرا است، وعده حزب عدالت و توسعه برای به دست آوردن استقلال انرژی برای ترکیه، ستون اصلی آن است./ بازار
